2 سال و نیم است که «برجام» یا همان برنامه جامع اقدام مشترک در چارچوب توافق هسته‌ای ایران با قدرت‌های بزرگ، به کلیدواژه تعاملات بین‌المللی ایران تبدیل شده است؛ کلیدواژه تعاملات سیاسی و اقتصادی. حدود یک سال از این دوره در طول ریاست‌جمهوری باراک اوباما با «امید به آینده» طی شد اما با ورود دونالد ترامپ جمهوری‌خواه به کاخ سفید، امیدها رفته‌رفته رنگ باخت.
ایران شاید در فضای سیاست بین‌الملل از زیر برخی فشارها خارج شد و اروپا را در کنار خود یافت اما در زمین اقتصاد، بهره لازم را نبرد. 2سال و نیم پس از تولد برجام، همچنان پرسش اصلی این است که برجام می‌ماند یا نمی‌ماند؟
دونالد ترامپ طی حدود یک سال و نیم حضورش در کاخ سفید، «ابهام» را مهمان محافل سیاسی و دیپلماتیک مرتبط با توافق هسته‌ای با ایران کرده است. شرکت‌های تجاری نیز متأثر از این فضا، ترجیح داده‌اند در برخورد با اقتصاد ایران محتاطانه اقدام کنند، یا حتی اساساً هیچ اقدامی نکنند. طی این مدت، دنیا هر 4ماه یک‌بار چشمش به دهان رئیس‌جمهور آمریکا بود که آیا کشورش را همچنان در این توافق بین‌المللی حفظ می‌کند یا تصمیم دیگری دارد.
ابهام، بلاتکلیفی و عدم اطمینان ثمره اقدامات ترامپ طی این مدت بوده است. چهل و پنجمین رئیس‌جمهور آمریکا هرچه توانست کرد تا شاخص‌ترین میراث سلف خود در حوزه سیاست خارجی را از میان بردارد. این همان وعده‌ای بود که او طی یک سال مبارزات انتخاباتی پرحاشیه بارها وعده‌اش را داده بود.
اقدامات دونالد ترامپ به لغو برجام منجر نشد اما بدون شک عملکرد آن را مختل کرد. 4 کارشناس بین‌المللی متخصص در زمینه توافق هسته‌ای به ایران توصیه‌هایی کرده‌اند. آنها ضمن تأکید بر نقض برجام از سوی آمریکا به ایران پیشنهاد می‌کنند همچنان در برجام بماند. به اعتقاد آنها برجام از امروز وارد یک «دوره گذار» شده که باید با درایت ایران همچنان به حیات خود ادامه دهد؛ دوره گذاری که زمان آن 2 سال یعنی تا پایان دوره ریاست جمهوری ترامپ یا تا زمان برکناری او از قدرت خواهد بود.
علی واعظ، مدیر برنامه «ایران» در مرکز بین‌المللی بحران در واشنگتن
بدون شک از لحاظ سیاسی دشوار است که بپذیریم بهترین گزینه برای ایران ماندن در برجام بدون حضور آمریکاست. اما ایران باید 2 سال آینده را به‌عنوان یک دوره گذار ببیند. اگر اعمال تحریم‌های آمریکا 6 ماه زمان ببرد، تقریباً به سال 2019 رسیده‌ایم و آمریکا طی سال بعدازآن یعنی سال 2020 مشغول انتخابات ریاست‌جمهوری خواهد شد. ایران اگر این فاصله زمانی را یک دوره استثنایی ببیند، می‌تواند در رابطه با اروپایی‌ها یک تحول جدی ایجاد کند. در چنین شرایطی ایران باید به دنبال منزوی کردن آمریکا باشد. به‌عبارت‌دیگر ایران باید ضمن ماندن در برجام، به اروپا این فرصت را بدهد تا بتواند تا حدودی اثرات خروج آمریکا از برجام را خنثی کند. بهترین گزینه برای ایران شکایت از آمریکا در کمیته مشترک برجام است. ایران باید از این کمیته یک رأی مبنی بر محکومیت آمریکا اخذ کند و به اروپا فرصت جبران مافات کند. بنابراین بهترین گزینه پیش رو برای ایران ماندن در برجام و قرار گرفتن در کنار اروپا برای طی کردن دوره انتقالی 2 سال آینده است. بعد از طی این دوره، درصورتی‌که ایران به خواسته‌هایش نرسید می‌تواند برای خروج از برجام اقدام بدهد. در شرایط کنونی ائتلاف ایران و اروپا علیه آمریکا بسیار بهتر از ائتلاف اروپا و آمریکا علیه ایران است.
باربارا اسلاوین، مدیر برنامه «آینده ایران» در شورای آتلانتیک در واشنگتن
ایران باید مکانیسم حل اختلافی که در چارچوب برجام تعیین شده را فعال کند اما درهرصورت در برجام بماند. دونالد ترامپ اکنون در فضای سیاسی داخلی آمریکا تحت‌فشارهای بی‌سابقه‌ای قرار دارد؛ فشارهایی که ادامه حضورش در قدرت را با تردید مواجه کرده است. بنابراین در صورت ادامه حضور ایران در برجام، تهران می‌تواند امیدوار باشد دوره ریاست‌جمهوری ترامپ پیش از موعد به پایان برسد. دولتی که جانشین دولت ترامپ شود، احتمالاً سرسختی کمتری در قبال برنامه هسته‌ای ایران از خود نشانی دهد. بنابراین ایران باید عزمش را جزم و مشروعیت بین‌المللی‌اش را تقویت کند. در این صورت، دیگر کشورهای حاضر در برجام هم برای حمایت از ایران تلاش بیشتری خواهند کرد.
مهران کامروا، مدیر مرکز مطالعات منطقه‌ای و بین‌الملل دانشگاه جورج تاون آمریکا در دوحه
ایران به‌هیچ‌وجه نباید حاضر شود از برنامه موشکی خود کوتاه بیاید. برنامه موشکی ایران ارتباط مستقیم با دفاع ملی کشور دارد. درعین‌حال، ایران می‌تواند از این موقعیت برای بهبود روابط با اروپایی‌ها و حتی آمریکا بهره بگیرد. تهدیدهای آمریکا و اسرائیل و اخیراً خصومت‌های عربستان دلیل اصلی توسعه برنامه موشکی ایران در چارچوب یک برنامه دفاعی بوده است. ایران به بهانه مطرح شدن برنامه موشکی‌اش می‌تواند مسائل منطقه‌ای را در مذاکرات پیش کشیده و از شرایط بهترین نتیجه را به نفع خود استخراج کند. درواقع ایران می‌تواند مذاکراتی جامع با آمریکا و طرف‌های منطقه‌ای درباره تهدیدهای امنیتی موجود آغاز کند تا شاید از اساس بتواند دلایل اصلی وجود این تهدیدها علیه خود را رفع کند. در این صورت، ایران توانسته یک تهدید امنیتی را به یک موقعیت تبدیل کند.
مارک فیتز پاتریک، رئیس دفتر موسسه بین‌المللی مطالعات استراتژیک (IISS) در واشنگتن
در شرایط کنونی بهتر است ایران دست به اقداماتی بزند که نشان‌دهنده حسن نیتش باشد؛ اقداماتی که می‌تواند در مواجهه با آمریکا به ایران دست بالا بدهد. یکی از این اقدامات می‌تواند آزاد کردن شهروندان خارجی زندانی در ایران باشد. آزادی شهروندان دو تابعیتی ایرانی- انگلیسی، لندن را وادار خواهد کرد که از شرکت‌های انگلیسی که با ایران وارد تعامل شده‌اند، در مقابل واشنگتن حفاظت کند. آزادی شهروندان آمریکایی حتی می‌تواند تصویر منفی که آمریکایی‌ها از ایران در جهان ساخته‌اند را از میان بردارد. در چنین شرایطی به‌طور حتم طرف‌های درگیر در برجام به سمت حفظ آن و منتفع کردن ایران از عواید آن گام‌های جدی‌تری برخواهند داشت.