این ۳۰ اقتصاددان و فعالان اقتصادی و رسانه‌ای نظر خود را درباره چهار موضوع «حفظ تورم تک‌رقمی در کنار واقعی‌سازی قیمت ارز»، «جلوگیری از ورود اقتصاد به رکود و حرکت به سمت رشد ۸ درصدی»، «اصلاحات اقتصادی در حوزه‌های بانکی، مالیاتی، گمرکی و کسب و کار» و «بهبود روابط بین‌الملل و پیش گرفتن دیپلماسی اقتصادی با محوریت بخش خصوصی» پاسخ داده‌اند. به باور آنان، دولت با توجه به مزیت‌های کشور در زمینه گردشگری، انرژی، منابع معدنی و موقعیت ویژه ترانزیتی و ژئوپولتیکی، به گونه‌ای سیاستگذاری کند تا صنایع کوچک و متوسط رشد یافته و بتوانند در فضایی رقابتی در بازارهای منطقه‌ای عرضه شوند.
در این میان لازم است تا تصمیم‌گیری‌ها به سمتی رود که سرمایه‌گذاران خارجی و داخلی که خواستار خرید برخی شرکت‌های بزرگ دولتی و شبه‌دولتی هستند، به راحتی بتوانند مالکیت این شرکت‌ها را به اختیار خود درآورده و دولت در این باره مقاومتی از خود نشان ندهد. به عنوان مثال اگر شرکت رنو برای گسترش سرمایه‌گذاری خود خواهان خرید شرکت پارس خودرو است، دولت و مجلس با هم همراه شوند و زمینه چنین واگذاری‌هایی را فراهم کنند تا اقتصاد ایران با توجه به سرمایه‌گذاری شرکت‌های معتبر، بزرگ، کوچک و متوسط بتواند، در برابر تحریم‌ها مقاوم باشد و خروج شرکت‌ها از کشورمان به راحتی امکان پذیر نباشد. اگرچه بیشتر این صاحبنظران اولویت دولت حسن روحانی را بهبود روابط خارجی و دیپلماسی اقتصادی ذکر کرده‌اند، اما برخی آنان بر این باورند که بهتر است، در کنار این رویکرد کلان نظام، انجام اصلاحات اقتصادی در دستور کار قرار گرفته و حد دخالت دولت در کسب و کارها نیز مشخص شود. آنان معتقدند که اگر به فرض روابط بین‌المللی ما با کشورهای خارجی به حد قابل قبولی برسد، مادامی که استراتژی مدون و قابل اجرایی برای استفاده از سرمایه‌گذاری‌های خارجی وجود نداشته باشد، کمتر سرمایه‌گذاری چه در داخل و چه در خارج از کشور مایل است در ایران مشغول به کار شود. این صاحبنظران پیشنهاد می‌کنند که سیاستگذاران دولت بهتر است تا حد دخالت خود را در قیمت‌گذاری انواع کالا و خدمات پایین بیاورند و اجازه دهند تا تولید انواع کالا و خدمات در یک بستر رقابتی و به دور از تعرفه‌های بالا، یارانه‌های بلندمدت و انرژی ارزان صورت گیرد. کارشناسانی که در این نظرخواهی شرکت کرده‌اند به دولت توصیه می‌کنند تا با پایین آوردن ریسک سرمایه‌گذاری، شفافیت مالی دستگاه‌های اجرایی، بهبود فضای کسب و کار، دوری از تداوم سیاست‌های کوتاه‌مدت، اصلاحات بازار ارز و ثبات در فضای کلان اقتصادی اجازه دهند تا مقدمات اقتصاد آزاد در کشور پیاده شود. نگاه این ۳۰صاحب نظر اقتصادی درجدول زیر آمده و چکیده‌ای از اظهارات ۲۴ تن آنان نیز منتشر شده‌است.
نقشه راه
موسی غنی نژاد، اقتصاددان
اصلاحات اقتصادی در ایران در کنار بهبود رابطه با دنیا مکمل همدیگر هستند. نمی‌توان به دنبال اصلاحات اقتصادی اعم از نظام بانکی، قیمت‌گذاری و کاهش نقش دولت در بنگاه‌های اقتصادی رفت اما به روابط بین‌المللی بی‌توجه بود. طبیعتا تولید انواع کالا و خدمات در فضایی ایزوله و به دور از همکاری با شرکای معتبر جهانی دارای موفقیت در بلندمدت نخواهد بود. از سویی دیگر نمی‌توان تورم تک رقمی را ادامه داد بدون آنکه توجهی به اصلاح سیاست‌ها در بازار انرژی یا ارز کرد. حفظ تورم تک رقمی، رسیدن به رشد ۸ درصدی و اصلاحات اقتصادی با هم باید در دستور کار سیاستگذار قرار گیرد اما در کنار این موارد بهبود در روابط بین‌الملل نقش بسیار مهمی دارد. اگر قرار به تعیین اولویت باشد بهبود در روابط بین‌المللی و در پیش گرفتن دیپلماسی اقتصادی، پلت فورمی برای انجام سایر اصلاحات اقتصادی می‌تواند ایجاد کند.
فقط تورم
رضا بوستانی، تحلیلگر اقتصادی
در بین تمام گزینه‌هایی که اعلام کرده‌اید، اولویت سیاستگذار باید حفظ تورم تک‌رقمی باشد. اگر تورم در اقتصاد ایران کماکان بالا باشد، کشور به هیچ یک از اصلاحات ساختاری خود نمی‌تواند دست یابد. البته منظور پایین آوردن تورم هدفگذاری برای رسیدن به نرخ‌های بین صفر تا ۵ درصد است چرا که نه تنها دوره تورم‌های دورقمی به سر آمده بلکه کمتر کشور توسعه یافته‌ای را می‌توان دید که تورم آن بالای ۵ درصد باشد. به نظر می‌رسد سیاستگذاران اقتصادی با توجه به وضعیت برجام و جلوگیری از تبعات خروج امریکا، از سیاستگذاری‌هایی که در دولت نهم و دهم صورت گرفت عبرت گیرند و با در دستور کار قراردادن انضباط مالی و پولی، تورم را به سمت زیر ۵ درصد هدایت کنند.
هم‌قسم شویم
سمیه مردانه، عضو هیات علمی دانشگاه
هرکدام از این چهار گزینه مکمل دیگری است و نمی‌تواند نفی‌کننده باشد. به همین خاطر سیاستگذاران اقتصادی کشور، بهتر است تا هر چهار عامل را باهم پیش ببرند و در دستور کار خود قرار دهند. ما با یک زنجیره در بهبود اقتصاد ایران مواجهیم بنابراین بهتر است تا دولت توجه کند که هر چهار گزینه مهم است اما، بهبود رابطه با دنیا شرط لازم و انجام اصلاحات اقتصادی در کنار کاهش دخالت در بازارها شرط کافیست. توصیه می‌شود که دولت و مجموعه حاکمیت برای رسیدن به رشد ۸ درصدی و تورم زیر ۵ درصدی هم قسم شوند و تمام تلاش خود را برای رسیدن به این دو هدف در نظر گیرند. طبیعتا رسیدن به این اهداف در سایه بهبود روابط بین‌الملل و انجام اصلاحات اقتصادی محقق خواهد شد.
راه رشد
علا میرمحمدصادقی، فعال اقتصادی
حفظ رشد اقتصادی موجود یکی از مهم‌ترین اقداماتی است که بهتر است مورد توجه قرار گیرد. شاید بتوان گفت که اگر دولت سیاست‌هایی را برای به کار انداختن پروژه‌های عمرانی در دستور کار قرار دهد می‌توان گفت که بسیاری از شرکت‌ها از رکود خارج خواهند شد. از سویی دیگر می‌توان در امور ساختمانی و واحدهای کسب و کار تسهیل ایجاد کرد چون در کنار راه افتادن پروژه‌های بزرگ عمرانی، به راه انداختن بازار مسکن نقش زیادی در حفظ رونق اقتصادی و افزایش رشد دارد و نمی‌توان بدون توجه به ساخت و سازها به رشد ۸ درصدی رسید. این سیاست باید در داخل مورد توجه قرار گیرد اما در کنار آن، بهبود روابط بین‌الملل با محوریت بخش خصوصی نقش تعیین‌کننده‌ای در توسعه اقتصادی ایران دارد.
تعویق نشود
بایزید مردوخی، کارشناس اقتصاد توسعه
اصلاحات اقتصادی در ایران موضوع بسیار مهمی است که با تاخیر زیادی مواجه شده است. نمی‌توان بدون انجام اصلاحات اقتصادی به پویایی اقتصاد ایران امیدوار بود. از این رو توصیه می‌شود تا مقام سیاستگذار هشدار اقتصاددانان و صاحبنظران را برای انجام اصلاحات اقتصادی جدی بگیرند و اجازه ندهند تا این اصلاحات بیشتر از این به تعویق بیفتد. وقتی از اصلاحات اقتصادی سخن می‌گوییم منظور اصلاح ساختار نظام تدبیر و دستگاه‌های اجرایی است. از این رو چابک‌سازی دولت جزو این موارد است. شاید وقت آن رسیده که دولت فربه جای خود را به یک دولت چابک دهد تا بتواند سیاستگذاری‌های قابل اجرایی را برای ایران در نظر بگیرد.
زنجیره اقتصاد
حمید آذرمند، تحلیلگر اقتصادی
انجام اصلاحات اقتصادی و سیاستگذاری در جهت تعیین مسیر رشد اقتصادی و تورم تک‌رقمی برنامه داخلی و بهبود روابط خارجی و در پیش گرفتن دیپلماسی اقتصادی یک سیاست کلان است. در داخل کشور کنترل تورم، رسیدن به رشد ۸ درصدی و بهبود در نظام بانکی باید باهم و توامان پیش روند. چراکه هرسه لازم و ملزوم هم هستند. تاوقتی که اصلاحات مالی، بودجه‌ای و پولی انجام نشود نمی‌توان به تحصیل تورم تک‌رقمی واقعی امیدوار بود. از سویی دیگر وقتی رکود وجود داشته باشد تورم تک‌رقمی نمی‌تواند در اقتصاد تاثیرگذار باشد. در این میان اگر شرایط بین‌المللی کشور بهبود نداشته باشد، رشد اقتصادی مورد هدف دست‌یافتنی نخواهد بود. پس می‌بینیم که در مجموع برای داشتن یک اقتصاد پویا و رو به رشد همه این موارد مثل زنجیر پشت سر هم قرار گرفته‌اند و نمی‌توان بدون یکی از آنها به دیگری دست یافت.
دوقلوهای توسعه
داود سوری، عضو هیات علمی دانشگاه
تحلیلگران اقتصاد ایران به خوبی می‌دانند که در شرایط کنونی هر نوع برنامه‌ریزی برای توسعه اقتصادی ایران بدون اینکه روابط بین‌الملل پویایی داشته باشیم با موفقیت کمی روبه‌رو خواهد شد. اقتصاد مقاومتی به عنوان یکی از اسناد بالادستی نظام به این موضوع اشاره دارد که یک اقتصاد پویا باید درون‌زا و برون‌نگر باشد، از این رو نمی‌توان بدون توسعه روابط بین‌الملل به این مهم دست یافت. سه گزینه تثبیت تورم تک‌رقمی، تمرکز روی سیاست‌های رشد اقتصادی، اصلاحات اقتصادی همه از مهم‌ترین مسائل اقتصاد ایران هستند، اما در این میان مسائل مربوط به اصلاحات اقتصادی بر سایر گزینه‌ها اولویت دارد. پس توصیه می‌شود که در کنار بهبود روابط خارجی اصلاحات اقتصادی به عنوان دوقلوهای توسعه به موازات پیش رود.
درهم‌تنیدگی
منصور بیطرف، سردبیر روزنامه تعادل
این چهار گزینه به قدری درهم تنیده‌اند که به سختی بتوان تقدم یا تاخر برای آنان قائل شد. اما واقعیت اینجاست تا زمانی که ما نتوانیم در میادین بین‌المللی حضور یابیم نمی‌توانیم به اصلاحات دیگری فکر کنیم. همه اصلاحات اقتصادی وابسته است به بهبود در روابط بین‌الملل است. در این صورت قادر خواهیم بود نسخه‌هایی را برای رشد اقتصادی، بهبود فضای کسب و کار، کاهش تورم و انجام اصلاحات اقتصادی و جراحی‌های اساسی بنویسیم. برای درک بهتر این مساله لازم است تا برخی گزارش‌ها و پژوهش‌های معتبر در زمینه اقتصاد ایران را مورد توجه قرار دهیم. نمونه بارز آن گزارش بسیار مهمی است که اخیرا درباره موانع سرمایه‌گذاری در ایران منتشر شده و نشان می‌دهد کشور با چه دشواری‌هایی در جذب سرمایه‌گذاری‌ها به عنوان یکی از پیش شرط‌های رسیدن به رشد اقتصادی همراه است.
اصلاحات واقعی
علی میرزاخانی، سردبیر روزنامه دنیای اقتصاد
برای داشتن یک اقتصاد پیش‌بینی‌پذیر ناگزیر به انجام اصلاحاتی در اقتصاد هستیم. واقعیت اینجاست که اجماع نظری در برخی موضوعات اساسی اقتصاد ایران وجود ندارد. مثلا ممکن است شما بگویید تورم باید در اولویت قرار بگیرد اما به این موضوع توجه نکنید که به چه بهایی تورم تک‌رقمی باشد. آیا واقعی‌سازی قیمت ارز و کاهش تورم در یک جهت قرار گیرند یا اینکه با توجه به تثبیت دستوری قیمت در انواع بازارها این تورم حاصل شود؟ من معتقدم که می‌توان در کنار آزادسازی بازارها به ویژه بازار ارز، فضای مطمئن‌تری برای رسیدن به تورم تک‌رقمی را ترسیم کرد. از این رو اگر بخواهم به این پرسش‌ها پاسخ دهم طبیعتا بهبود روابط بین‌الملل را یک اصل باید قرار داد و در کنار آن دست به اصلاحات اقتصادی زد. چرا که یک اصلاحات اقتصادی موثر با خود کاهش تورم و رشد اقتصادی را به همراه خواهد داشت وگرنه نمی‌توان نام آن را اصلاحات اقتصادی گذاشت.
منظور چیست؟
مرتضی اسدی، عضو هیات علمی دانشگاه
وقتی از اصلاحات اقتصادی سخن می‌گوییم منظور چیست؟ کدام بخش از اقتصاد ایران نیازمند اصلاح است؟ آن‌گونه که برخی از اقتصاددان و سیاستگذاران کشور بررسی کرده‌اند، اصلاح نظام بانکی، گمرکی، مالیاتی و ارزی از مهم‌ترین نیازهای اصلاحات اقتصادی در ایران هستند. سیاستگذاران کشور انجام این اصلاحات را با تعویق روبه‌رو کرده‌اند در حالی که نمی‌توان بدون انجام این اصلاحات اقتصادی دارای رشد اشتغالزا را تجربه کرد. طبیعتا به موازات این اصلاحات باید بهبود روابط بین‌الملل نیز در دستور کار قرار گیرد و تلاش کنیم تا در مجامع جهانی اقتصادی حضوری فعالانه داشته باشیم.
اعتماد عمومی
یونس نادمی، اقتصاددان
در حال حاضر تمرکز روی ایجاد روابط بین‌الملل مناسب و بازکردن فضای اجتماعی و سیاسی است که می‌تواند برای همراهی و تقویت اعتماد مردم مناسب باشد. این عامل است که سبب می‌شود اصلاح سیاست‌های داخلی از بهبود در نظام بانکی تا اصلاح‌های قیمتی بر بازکردن فضا در جهت سیاست‌های خارجی اولویت داشته باشد. با این وجود روابط بین‌الملل باید بهبود یابد و اصلاحات ساختاری و نهادی اقتصادی صورت گیرد. تغییر رویکرد در سیاست‌های خارجی و در کنار آن عزمی راسخ در اعمال سیاست اصلاحات داخلی است که می‌تواند اقتصاد کشور را به سمت رشد و اقتصادی بالاتر سوق دهد.
محوریت رشد
احمد گوگردچیان، اقتصاددان
اگر قرار بر انتخاب مناسب‌ترین راهکار باشد اصلاحات اقتصادی را باید در اولویت قرار داد. بالاخره تا وقتی که سیاست‌های داخلی جهت اصلاحات اقتصادی عملی نشوند نمی‌توان راهی برای پیگیری سایر موارد دید. از طرفی این اصلاحات باید در جهت خروج از تورم دو رقمی اعمال شوند. بعد از مسائل مربوط به ساختارهای اقتصادی و اصلاحات قیمتی بایدسیاست‌هایی که به نوعی در خروج اقتصاد کشور از شرایط رکودی نقش داشته‌اند در دستور کار قرار گیرند.
تفکر تورمی
مهدی پورقاضی، فعال بخش خصوصی
خروج از رکود در بین حفظ تورم تک رقمی، ایجاد اصلاحات و بهبود در دیپلماسی بیشترین الزام را دارد. اگر بتوان سیاست‌هایی که جهت ورود اقتصاد به مرحله رشد و خروج آن از شرایط رکودی اتخاذ شده‌اند را پیش گرفت، می‌توان به بهترین عملکرد رسید. اما در این میان اگر قرار بر تمرکز روی سیاست‌های رکودی باشد باید بهبود در روابط بین‌الملل را در دستور کار قرار داد. اصلاحات اقتصادی و بهبود در روابط بین‌الملل می‌تواند مجرایی باشد برای خروج از رکود و حفظ تورم تک‌رقمی.
فقط اصلاحات
میثم هاشم‌خانی، کارشناس ارشد اقتصاد
اصلاحات اقتصادی از نظام بانکی گرفته تا مباحث مربوط به اصلاح قیمت‌ها باید در اولویت قرار داده شود. اگر بتوان از طریق اعمال اصلاحات در نظام بانکی و همچنین مسائل مربوط به واقعی‌سازی قیمت‌ها و... به سمت رشد اقتصادی با نرخ بالاتر برویم بقیه مسائل خود به خود رفع خواهند شد. اگر قرار بر ایجاد زیرساخت‌های لازم جهت حفظ تورم تک‌رقمی و جلوگیری از رکود باشد، این اصلاحات اقتصادی است که باید قبل از هر اقدامی پی‌ریزی شود.
روابط بانکی
احمد حاتمی‌یزد، کارشناس بانکی
روابط بین‌الملل به‌ویژه در زمینه روابط بانکی مهم‌ترین موضوعی است که دولت باید در اتخاذ سیاست‌های آینده خود در نظر داشته باشد چراکه اگر روابط بانکی برقرار نباشند سایر فعالیت‌های اقتصادی نیز با مشکل مواجه خواهند بود. هر کدام از اهداف حفظ تورم تک‌رقمی در کنار واقعی‌سازی قیمت ارز، جلوگیری از ورود کشور به شرایط رکودی یا اصلاحات اقتصادی در گروی بهبود در شرایط بین‌الملل است که مهم‌ترین کانال آن رفع شدن مشکلات بانکی بین‌المللی است؛ مشکلاتی که چندین سال است اقتصاد کشور را متلاطم کرده است.
شفافیت عملکرد
عباس هشی، حسابدار و تحلیلگر اقتصادی
اگر روی سه گزینه اول تمرکز شود قطعا شرایط کشور می‌تواند بهبود یابد. اما آنچه شرایط کنونی کشور نشان می‌دهد این است که دولت تاکنون نتوانسته در زمینه اعمال سیاست‌هایی جهت تثبیت تورم تک‌رقمی، حفظ رشد ۴ درصدی و اصلاحات اقتصادی داشته باشد. از طرفی در حوزه روابط بین‌الملل کشور نیز تا زمانی که دولت نتواند در عملکرد خود شفافیت ایجاد کند، نمی‌توان به تعامل با کشورهای دیگر امیدوار بود.
کاهش تنش
زهرا کریمی، عضوهیات علمی دانشگاه مازندران
حفظ تورم تک‌رقمی و جلوگیری از ایجاد رکود مهم هستند و الزامی، اما اگر قرار است بهبودی در شرایط اقتصادی کشور اتفاق بیفتد این دیپلماسی اقتصادی است که می‌تواند راهگشا باشد. کشورهای دیگری نیزدر شرایط مشابه قرار دارند و با مسائل مربوط به تورم، رکود و حتی مشکلات نظام بانکی مواجه هستند ولی آنچه کشور را در شرایط متفاوت‌تری قرار داده مسائل مربوط به روابط بین‌الملل است. بهبود در روابط بین‌الملل است که از طریق کاهش در میزان تنش در روابط کشورمی تواند مهم‌ترین نقش را ایفا می‌کند.
خروج از رکود
وحید محمودی، اقتصاددان
از بین حفظ تورم تک‌رقمی، جلوگیری از رکود و اصلاحات، خروج از رکود بر حفظ تورم اولویت دارد. اما در نظر داشته باشید برای خروج از تورم بهبود در روابط بین‌الملل و اصلاحات اقتصادی باید در دستور کار قرار بگیرند. در این میان اگر بتوان بهبود در روابط بین‌الملل را تحصیل کرد می‌توان در افق کوتاه‌تری به تمام این موارد دست یافت. به نوعی پلی که می‌تواند کشور را به تورم تک رقمی و رشد اقتصادی بالا نایل کند تمرکز روی دیپلماسی اقتصادی است.
اولویت چیست؟
عباس شاکری، استاد دانشکده اقتصاد علامه
غیر از حفظ تورم و جلوگیری از ورود به رکود که به نوعی سیاست‌های آنها با هم تعارض دارند دو گزینه مربوط به اصلاحات اقتصادی و بهبود در روابط بین‌الملل با هم موازی و هم سو هستند. اتخاذ سیاست‌های کنترل تورم یا سیاست‌های رکودی راهکارهای مختلفی را می‌طلبد و اگر بین کنترل تورم تک رقمی و هدف خروج از رکود اولویت‌بندی کنیم اولویت با اعمال سیاست‌های خروج از رکود خواهد بود. اصلاحات‌ساختاری یکدست از سیاست‌های داخلی را می‌طلبد که تعارضی با سیاست‌های بین‌المللی جهت بهبود در روابط بین‌المللی ندارد.
اصلاحات اساسی
محمد واعظ، اقتصاددان
اگر ما شرایط کنونی خود را در سطح بین‌الملل حفظ کنیم، حتی با ادامه روال فروش نفت و بدون توجه به مسائل مربوط به خروج امریکا از برجام نمی‌توان بدون اصلاحات اساسی در ساختار اقتصاد ملی، هدف‌های ترسیم شده در ابعاد ملی را محقق کرد. البته این اصلاحات با لحاظ کردن شرایط موجود و در قالب راهبرد اقتصاد مقاومتی معرفی شده است و می‌تواند بیش از هر عامل دیگری در این خصوص تعیین‌کننده باشد.
به سوی هدف
مهدی پازوکی، اقتصاددان
در بین تورم، رکود و اصلاحات اقتصادی اولویت برای تمرکز دولت با ایجاد اصلاحات اقتصادی است ولی باید در نظر داشت که برای عملی شدن هدف رشد و توسعه هیچکدام نمی‌توانند به تنهایی اقتصاد ما را به هدف برسانند، از این رو تمام موارد باید با هم انجام شوند، اما برای تحقق اصلاحات اقتصادی باید بهبود در تعاملات بین‌المللی را نیز در نظر داشت چراکه تعامل با خارجی‌ها خود بخشی از اصلاحات است.
حق تقدم
علی‌اصغر سعیدی، جامعه‌شناس
اصلاحات اقتصادی در بین حفظ تورم تک‌رقمی، تمرکز بر رشد اقتصادی بالاتر و بهبود در روابط بین‌المللی باید در دستور کار باشد. در شرایط کنونی حتی اگر هم دیپلماسی اقتصادی کشور تغییری داشته باشد، نمی‌تواند در افزایش رشد و توسعه اقتصادی اثرگذار باشد. از این رو این اصلاحات در نظام بانکی و در کنارآن اصلاحات قیمتی است که می‌تواند در رتبه‌ای بالاتر از موضوع بهبود در روابط بین‌الملل، کشور را در دستیابی به اهداف خود هدایت کند.
دیپلماسی اقتصادی
حجت‌الله میرزایی، معاون شهردار تهران
تورم تک‌رقمی، نرخ رشد بالاتر و اصلاحات اقتصادی در کنار تغییر در دیپلماسی اقتصادی باید در دستور کار باشند. ولی با لحاظ شرایط کشور، اولین اولویت با بهبود شرایط کشور در سطح بین‌الملل است و بعد از آن تمرکز روی اعمال سیاست‌های دستیابی به این رشد اقتصادی بیشتر است. از طرف دیگر اگر قرار بر هدفگذاری روی رشد اقتصادی باشد باید شرایط بین‌المللی و دیپلماسی اقتصادی بیشتر در محور باشند.
حرکت کنیم
سیدمهدی حسینی، معاون پیشین وزیر نفت
این عوامل همه به هم مرتبط هستند و هیچکدام به تنهایی نمی‌توانند پیش بروند. در شرایط کنونی نمی‌توان از تورم جلوگیری کرد، ولی شاه‌بیت قضیه رفتن به سمت رشد اقتصادی و جلوگیری از ایجاد رکود در کشوراست. تا وقتی بازگشت به رکود اقتصاد کشور را تهدید کند، نمی‌توان در رابطه با عوامل دیگر تعیین تکلیف کرد. البته تورم تک‌رقمی واقعی نیز از راهکارهایی است که باید در زمره اقدامات دولت باشد ولی آنچه از شرایط کنونی کشور برمی‌آید در حال حاضر تمرکز بر اقداماتی است که از رکود اقتصادی جلوگیری کند.