رئیس اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران گفت: تشدید بحران آب، تداوم بدمصرفی و ضعف در مدیریت منابع، آینده مبهمی را در این بخش، پیش روی جامعه ایرانی قرار داده است.
غلامحسین شافعی، در هفتمین جلسه هیات نمایندگان مشهد که با حضور مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای خراسان رضوی برگزار شد، افزود: بدمصرفی یکی از آفات فرهنگی ماست. آفتی که از غذای سر سفره و کیفیت مصرف آبمان آغاز می‌شود و به دیگر شئون زندگی‌مان تسری پیدا می‌کند.
او ادامه داد: سیاست‌ها و سیاست‌گذاری‌ها در این حوزه نیز به شکلی است که روندهای غلط در بخش مصرف، تشدید می‌شوند. روزگاری در فرهنگ ما نان حرمت داشت و آب از قداستی برخوردار بود اما چون ارزان و فراوان در اختیار جامعه قرار گرفت، بی‌محابا مصرف شد و حرمت آن از میان رفت.
شافعی نقبی به رویکردهای کلان در بخش مدیریت مصرف آب زد و با انتقاد از بی‌عملی در این حوزه، بیان کرد: در بحث مدیریت آب، تأکیدات بسیاری صورت می‌گیرد اما برای عبور از این شرایط بحرانی به اقدام عملیاتی نیاز است. «آب مجازی» ازجمله موضوعاتی است که باید در سیاست‌گذاری‌ها بر آن تأکید ویژه داشته باشیم. اگر به بحران دچاریم، چرا باید کشت‌های آب‌بَر انجام شود و سرمایه نسل بعد، در مصرف مدیریت نشده ما قربانی گردد، آن‌هم درحالی‌که زمینه واردات بعضی از محصولات کشاورزی پُرآب، از کشورهای همسایه وجود دارد.
او متذکر شد: موضوع دیگری که وزارت جهاد کشاورزی بر آن تأکید دارد اما همچنان خروجی مثبتی برای آن نمی‌بینیم؛ «اصلاح الگوی کشت» است. سال‌ها خراسان بزرگ مرکز کشت زعفران بود ولی امروز این محصول در عمده استان‌های کشور کاشت و برداشت می‌شود، بی‌آنکه به ظرفیت بازار آن توجهی شده باشد. اقتصاد آب نیز از دیگر موضوعاتی است که اگرچه فراوان بر آن تأکید شده اما برنامه مشخصی برای تحقق اهداف آن نیاز است.
او با اشاره به تلاش‌های اتاق ایران در حوزه توسعه کشاورزی و موضوع آب، گفت: به‌موازات افزوده شدن پسوند کشاورزی به‌عنوان اتاق، قانون بهبود مستمر محیط کسب‌وکار نیز پارلمان بخش خصوصی را موظف کرد تا اقدام به ایجاد دفتر کشاورزی و مرکز ملی مطالعات راهبردی کشاورزی و آب نماید و البته این مهم زودتر از تکلیف قانون در اتاق محقق شد. این ساختار، حالا با وزارت نیرو ارتباط تنگاتنگی دارد و در چارچوب تفاهمی، به دنبال کمک‌رسانی برای رفع چالش‌های حوزه آب است.
رئیس اتاق مشهد نسبت به تشدید بحران آب در این خطه ابراز نگرانی کرد و افزود: بیراهه نیست اگر بگوییم که بحران آب امروز مهم‌ترین چالش کشور و خراسان رضوی است. خاطرم هست چند سال پیش یک مقام مسئول پشت تریبون قرار گرفت و خطاب به حضار گفت؛ همین امروز با درختان خیابانتان عکس یادگاری بگیرید، چون اگر وضع مصرف و بحران آب به همین منوال پیش برود، چند سال آینده دیگر خبری از آن‌ها نخواهد بود. این هشدار باید در اذهان ما ماندگار شود.
بحران آب؛ از کسری منابع تا فرونشست زمین
در ادامه این جلسه محمد علایی، مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای خراسان رضوی، به تغییر ساختارهای جمعیتی و توسعه نامتوازنی اشاره کرد و گفت: توزیع جغرافیایی جمعیت در خطه خراسان رضوی طی سالیان گذشته دستخوش تغییرات فراوانی شده است.
او افزود: بررسی‌ها نشان می‌دهد که در سال 1335؛ حدود 15 درصد جمعیت استان در مشهد مستقر بودند و در حال حاضر این سهم جمعیتی به بیش از 47 درصد رسیده و با افزودن شمار زائران و مسافران مشهدالرضا نیز این نسبت به حدود 52 درصد می‌رسد.
علایی با تأکید بر اینکه ایرانیان قرن‌هاست که با خشک‌سالی دست‌به‌گریبان هستند، بیان کرد: تمدن کاریزی، بر قناعت و مصرف صحیح منابع آبی تأکید داشت و این توسعه بی‌رویه و تغییر رویکردها در الگوی مصرف بود که چالش‌هایی جدی را در منابع آبی ما رقم زد.
به عقیده او، این اندیشه که چون پول و منابع هست، تأمین آب کار دشواری نخواهد بود، ما را با مشکل مواجه کرد.
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای خراسان رضوی، اضافه برداشت 1.2 میلیارد مترمکعبی از منابع آبی استان را یکی از عوامل جدی بروز بحران در این خطه برشمرد و گفت: برای مدیریت صحیح آبی باید 40 درصد منابع تجدید پذیر مصرف شوند اما حجم مصرفی ما به‌مراتب بیشتر است. در حال حاضر عمده منابع آبی ما در بخش‌های کشاورزی، صنعت، و شرب و بهداشت صرف می‌شوند. درواقع، 86 درصد آب مصرفی استانمان در بخش کشاورزی مورد بهره‌برداری قرار می‌گیرد که البته میانگین کشوری این بخش، 92 درصد است. بااین‌وجود، اعلام می‌کنیم، اولین استانی هستیم که حجم مصرف آب را در بخش کشاورزی بدون هیچ‌گونه تنشی، محقق و مدیریت کرده‌ایم.
علایی، در ادامه اظهاراتش از هشدار طبیعت نسبت به تشدید بحران آب خبر داد و افزود: در فقدان رودخانه‌های دائمی و پُرآب، اتکای عمده ما به منابع آبی زیرزمینی است اما مصرف بی‌رویه از همین آبخوان‌ها، چالش‌های دیگری را منجر شده است.
او به تبعات اضافه برداشت از آبخوان‌های استان اشاره کرد و توضیح داد: با افت سطح آب، اول چشمه‌ها، بعد قنات‌ها و چاه‌ها خشک می‌شوند. در ادامه آب شور می‌شود، وضعیتی که امروز همه دشت‌های ما به آن مبتلایند. اما آخرین اخطار طبیعت فرونشست سطح زمین است.
او تصریح کرد: در حال حاضر دشت مشهد 25 و نیشابور 28 سانتی‌متر فرونشست داشته و سطوح بحرانی را نیز پشت سر گذاشته‌اند. این اتفاق به ایجاد شکاف در سطح زمین منجر خواهد شد و مسیرهای ارتباطی را از میان می‌برد. همین حالا باند اصلی فرودگاه مشهد در حال فرونشست است و این پدیده مخرب به خود شهر نیز رسیده و ما دز محدوده قاسم‌آباد، پل قائم (عج) و... نشانه‌هایی از آن را مشاهده می‌کنیم.
رشد جمعیت مشهد و دغدغه تأمین منابع آبی برای این شهر
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای خراسان رضوی در بخش دیگری از اظهارات خود تأکید کرد: بر این باوریم بیشتر از کارگزاران دولتی و نمایندگان مجلس، این بخش خصوصی است که می‌تواند مؤثر و تعیین‌کننده باشد و در حوزه مدیریت آب به مدد ما بیاید.
علایی با تأکید بر اینکه، در حوزه آب نباید یک پارادوکس امنیتی شکل بگیرد، یادآور شد: تلاش ما این بوده که موضوع مدیریت مصرف را با مشارکت‌جویی از ذی‌نفعان این حوزه به ثمر برسانیم و از فعالان بخش کشاورزی به‌صورت مستمر برای برگزاری جلسات هم‌اندیشی دعوت به عمل آورده‌ایم. اگر امروز شاهد کاهش مصرف در بخش کشاورزی هستیم، مرهون همین مشارکت و همگرایی است.
او اذعان کرد: بحران آبی امروز، عارضه‌ای نیست که بتوان ظرف چند ماه آن را حل‌وفصل کرد، درواقع دهه‌ها رویکرد اشتباه، وضعیت امروز را رقم زده، پس درمان آن نیز نیازمند صرف زمان مقتضی است.
این مقام مسئول، از ۷۵۰ حلقه چاه غیرمجازی سخن گفت که طی 5 ماهه امسال مسدود شده‌اند تا از برداشت غیرقانونی ۱۶۵ میلیون و ۷۹۳ هزار مترمکعب آب از سفره‌های زیرزمینی استان خراسان رضوی جلوگیری شود و ادامه داد: شناسایی چاه‌های غیرمجاز و انسداد آن‌ها، حل مسئله آب فروشی در مشهد و... شمار دیگری از اقدامات ما در این حوزه بوده است.
او یک نگرانی جدی را رشد بی‌رویه و نامتوازن جمعیت به‌ویژه در شهر مشهد عنوان کرد و تداوم این روند را یک چالش جدی برای منابع و موضوع تأمین آب این شهر دانست.
