بررسی عملکرد 7 ساله دولتهای یازدهم و دوازدهم نشان میدهد که تحریم اثر زیادی بر فعالیت آن گذاشته است؛ درهیچ دولتی تحریمها به این شکل سختگیرانه و با فشار مضاعف همراه نبوده است. در مدتی که توافق برجام امضا شد اتفاقهای مثبتی در اقتصاد ایران شکل گرفت و همه فعالان اقتصادی شاهد حضور و استقبال کشورهایی بودند که میخواستند وارد ایران شوند دراین میان مذاکرات بسیار جدی صورت گرفت تا همکاریهای اقتصادی در فضای بینالملل توسعه پیدا کند.
بههرترتیب دوره کوتاه پسابرجام که با فشار مخالفان روبهرو بود روزهای خوبی را برای اقتصاد ایجاد کرد و فعالان اقتصادی در شرایط مناسب تری میتوانستند فعالیت کنند. اما با خروج امریکا از برجام، دوره پسابرجام به پایان رسید و کشورهایی که روزی پیام همکاری مشترک میدادند، مذاکرات خود را متوقف کردند وهرگونه همکاری را به سیاستهای آینده و کاهش تحریمها گره زدند.
بعد از خروج امریکا از برجام، کشورهایی که حاضر به همکاری بودند تهدید به تحریم شدند و همین امر باعث شد که لیست کشورهایی که نمیتوانند با ایران تبادل اقتصادی داشته باشند، بیشتر شود. از سویی از سال 97 تحریمهای جدیدی بر اقتصاد ایران تحمیل شد. تحریم صنعت خودرو، صنعت فولاد، نفت و سایر موارد باعث شد که دولت با کاهش شدید منابع مالی و مشکلات داخلی مواجه شود.
این رویه به گونهای ادامه پیدا کرد که برای اولین بار ایران مجبور به کاهش بیشترین صادرات نفت شد؛ البته این امر مزیتهایی را هم برای ایران ایجاد کرد که ایران پس از سالها به سمت اقتصاد غیرنفتی حرکت کرد. البته با وجود مشکلات اقتصادی و یکباره شدن این اتفاقها و در کنار آن تحریمهای سختگیرانه اقتصاد بدون نفت نتوانست با آنچه که مدنظر همه بود موفقیتآمیز باشد اما این امر فرصتی را فراهم کرده است که فعالان اقتصادی بهسمت توسعه صادرات غیرنفتی حرکت کنند و از این طریق ارز وارد کشور کنند.
در کنار همه این موارد ورود ایران به لیست سیاه «افایتیاف» را هم میتوان مورد اشاره قرار داد. در حالی که دولت روحانی تمام تلاش خود را کرد که ایران در اف ای تی اف بماند اما دیدیم که با رأی مجلس چنین اتفاقی رخ نداد و اکنون مراودات مالی کشور با چالشهای جدی روبهرو است. کشور برای آنکه بتواند به درآمد ارزی برسد و فعالیت مالی آن به مثابه پولشویی نباشد به افایتیاف نیاز داشت ولی متأسفانه فضا در داخل کشور به گونهای شد تا ما نتوانیم وارد گروه ویژه اقدام مالی شویم.
بههر ترتیب باید پذیرفت، کشور و دولتی میتواند موفق عمل کند که در تعامل با دنیا باشد، زمانی که تمام راهها برای تعامل بسته شده است و دستگاه دیپلماسی هم با مذاکره نمیتواند نتیجه مثبت بگیرد طبیعتاً اقتصاد کشور مورد تحریم، روز به روز ضعیفتر میشود و نمیتواند در فضای داخلی هم به دستاوردهای مناسبی دست پیدا کند.
دولتی و کشوری که با محدودیت ارزی مواجه است، امکان خرید ماشینآلات را ندارد، فعالان اقتصادی آن با محدودیت جابهجایی پول مواجه هستند و سایر موارد که بواسطه تحریم ایجاد شده است قطعاً نمیتواند عملکرد خوب و وعده داده خود را عملیاتی کند. اگر دولت ناتوان بود یا هر مشکل دیگری داشت در دوره پسابرجام شاهد رخدادهای خوب نبودیم.
حال باوجود تمام مشکلات و دست اندازهایی که برای دولت روحانی ایجاد شد، شیوع ویروس کرونا را هم باید اضافه کرد. کرونا در کشورهای غیرتحریمی بشدت اثر گذاشت و بعضاً اقتصاد آنها را فلج کرد؛ لذا منصفانه نیست که بگویم دولت باید از تمام چالشها عبور میکرد و اقتصادی پویا و فعال ایجاد میکرد.
دولت روحانی طی 7 سال فعالیت خود با فراز و نشیبهای متعددی در خارج و داخل مواجه شد به همین جهت نتوانست تصمیمگیریهای مناسب داشته باشد. دولت تحریمی دست و پا بسته است و هیچ دولتی در چنین شرایطی قرار نگرفته بود و قطعاً اگر هر دولت دیگری هم بود با چنین بحرانها و موقعیتهایی مواجه میشد. در تحریمهای گذشته مسیر دور زدنها فراهم بود و از سویی صنایعی که مورد تحریم قرار میگرفتند، محدود بودند؛ ولی دولت امریکا در تحریمهای خود صنعت و صادرات ایران را هدف گرفته است تا اقتصاد ایران را فلج و روز به روز مشکلات داخلی آن را بیشتر کند. هر چند که با تلاش فعالان بخش خصوصی و برخی از سیاستهای مناسب دولت چنین اتفاقی نیفتاده است و چرخ تولید و اقتصاد کشور با وجود مشکلات متعدد در حال حرکت است.