قاره آفریقا مجموعه ای از کشورهای در حال توسعه با درجات پیشرفت متفاوت، سرزمینی غنی و متنوع از لحاظ مواد خام و معدنی و استعدادهای بالای کشاورزی، ظرفیت های اقتصادی و تجاری قابل توجه، بازار بکر و گسترده و نیروی کار جوان و ارزان است. آفریقا همواره به عنوان سرزمینی سودآور مورد توجه قدرت های سنتی همچون آمریکا، انگلیس و فرانسه و قدرت های جدید همچون چین و هند بوده و اولویتی مهم و دائمی و قابل دوام در اولویت بندی اقتصادی و تجاری این کشورها داشته است.
گزارش‌های اقتصادی به روشنی بیانگر این موضوع است که قاره آفریقا با استفاده از ظرفیت‌های بکر خود و با سرعت بالا در حال تبدیل شدن به سرزمین فرصت‌های قرن حاضر و آینده است.
نیاز اقتصادهای بزرگ و نوظهور به مواد اولیه و خام آفریقا رو به افزایش است که این امر امکان صدور کالا و خدمات به بازار یک میلیارد نفری این قاره را فراهم کرده و زمینه را برای نفوذ بیشتر قدرت‌های اقتصادی در قاره آفریقا جهت بهره مندی از این موقعیت‌ها بوجود آورده است.
گزارش های اقتصادی حاکی از آن است که جریان سرمایه گذاری مستقیم خارجی در آفریقا طی 10 سال گذشته تقریبا دو برابر شده است؛ بطور مثال بر اساس گزارش سرمایه گذاری جهانی منتشر شده از سوی کنفرانس تجارت و توسعه سازمان ملل (UNCTAD )، آفریقا سهم خود را از سرمایه گذاری خارجی اکنون به رقم 7 درصد ارتقا داده است.
عواملی مانند نرخ بالاتر رشد اقتصادی در مقایسه با میانگین جهانی، وجود منابع عظیم نفت، طلا، الماس، اورانیوم، مس، فسفات، آلومینیوم و آهن، وفور محصولات کشاورزی همچون قهوه، چای، کاکائو، شکر،کائوچو، وچوب و دانه های روغنی و میانگین نرخ تورم 10% (به استثنای کشور زیمبابوه) قاره آفریقا را سرزمین فرصت‌های بکر برای همکاری‌های اقتصادی و سرمایه گذاری های مشترک معرفی می کند.
رویکرد اغلب کشورهای توسعه یافته در قاره آفریقا همواره به نوعی استثمارگونه و با هدف خرید ارزان مواد خام بوده است اما جمهوری اسلامی ایران همواره اجرای طرح های بلند مدت را که برای هر دو طرف سودمند و منافع پایداری ایجاد کند را در سرلوحه فعالیت‌های خود قرار داده است. ساخت راه و سد و مسکن و ایجاد کارخانه های کنسرو سازی و مواد غذایی از جمله فعالیت‌های ایران در آفریقا بوده است.
گزارشات منتشره از مراکز معتبر مالی سه اولویت سرمایه گذاری در قاره آفریقا را اینچنین برشمرده است:
ایران طی سال‌های گذشته در این حوزه‌ها پیشرفتهای قابل توجهی داشته است. به نظر می رسد همکاری در بخش تولید انرژی بخصوص برق و صدور خدمات فنی و مهندسی و کشاورزی و همچنین انتقال تکنولوژی زمینه های مهم و دارای ظرفیت همکاری بخش خصوصی کشورمان با قاره آفریقا باشد.
اما اکنون پرسش اینجاست که مسیر توسعه روابط اقتصادی ایران با سرزمین آفریقا، از چه مسیری می‌گذرد و تاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران چگونه می تواند مسیر را برای حضور فعالان بخش خصوصی هموار کند؟ دراین رابطه نکاتی را باید مدنظر قرار داد:
- ایران می‌تواند نسبت به شناسایی و طبقه بندی کالاهایی که در تولید آنها مزیت نسبی دارد اقدام کند و بر اساس نیاز آفریقا با ارائه اطلاعات مناسب و دقیق شرکتهای تولیدکننده ایرانی را به سمت بازار آفریقا هدایت و حمایت کند. نفت، گاز و فرآورده‌های پتروشیمی از این جمله‌اند.
- می توان با رایزنی و تفاهم با کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران یا دیگر کشتیرانی‌های فعال، برای حمل و نقل ارزان و اخذ تخفیف‌های مناسب در ازای تامین بار همیشگی برای آنها اقدامات موثری بعمل آورد.
- ایجاد کارگروه صادراتی متشکل از شرکتهای علاقمند به صادرات به قاره آفریقا که محصولاتشان قابل صادرات و فروش به کشورهای این قاره باشد، قدمی مهم و موثر در توسعه روابط خواهد بود. فعالیت چنین کارگروهی در مرحله نخست، می تواند بازاریابی و ایجاد ارتباط با تجار و بازرگانان در غرب و شرق آفریقا و ایجاد مراکز فروش و دفتر های تجاری در یکی از کشورهای مهم شرق آفریقا مثل کنیا و یک کشور غرب مثل غنا یا ساحل عاج باشد. این کارگروه می تواند به شرکت های بخش خصوصی صادرکننده در کلیه مراحل صادرات خدمات، سرویس اطلاعاتی و لجستیکی ارائه کند.
- با توجه به مشکلات کم‌آبی که پیش روی کشورهای منطقه خاورمیانه است، می توان زمینه‌های تولیدات مشترک کشاورزی را در آفریقا جستجو کرد. تولید غلات و حبوبات و دانه های روغنی به عنوان مواد غذایی استراتژیک, از جمله ظرفیت‌های بکر در آفریقاست که می توان در زمینه پروژه های مشترک تولیدات کشاورزی آغاز به همکاری‌های پر سود و برد- برد با کشورهای آفریقایی کرد.
همچنین به دلیل ساختار جغرافیایی و اقتصادی نوعی تشابه در نیازمندی‌های وارداتی تمام کشورهای آفریقایی وجود دارد که شرکتهای ایرانی توان صادرات بسیاری از این اقلام به بازار آفریقا را دارند. برخی از این اقلام عبارتند از: 1. غلات و مواد غذایی پروسس شده 2. تجهیزات الکترونیکی و مکانیکی3. ماشین آلات کشاورزی 4. فرآورده های نفتی 5. سیمان و نمک سولفور 6. دارو 7. کاشی و سرامیک 8. رنگ و رزین و مواد پتروشیمی 9. شوینده ها 10. لوازم آرایشی و بهداشتی
- در عین حال، ظرفیت‌های صادراتی آفریقا نیز گسترده است و ایران می تواند کالاهایی مانند قهوه و چای ، کاکائو، شکر،کائوچو، وچوب و دانه های روغنی و مواد معدنی مانند اورانیوم، مس، فسفات و آلومینیوم را از قاره آفریقا وارد کند.