کارخانه نخ لاستیک سازی کورد کرمانشاه - عکس: تسنیم، فرزاد منتی.
بر اساس آمارهای سازمان بین‌المللی کار، در سال 2017 حدود 71 میلیون جوان در سراسر جهان بیکار بوده‌اند؛ رقمی که اگرچه در قیاس با سال‌های اوج بحران کاهش چشمگیری نشان می‌دهد اما همچنان نگران‌کننده است.
سازمان بین‌المللی کار وابسته به سازمان ملل متحد، در جدیدترین گزارش خود از روند بیکاری جوانان در جهان برآورد کرده است که در سال 2017 نرخ جهانی بیکاری جوانان با کمی افزایش نسبت به سال گذشته، به 13.1 درصد می‌رسد.
بررسی‌های آماری سازمان بین‌المللی کار حاکی از این است که در سال 2017 حدود 35 درصد از بیکاران جهان را جوانان تشکیل داده‌اند. آمارهای اولیه نشان می‌دهند که در سال جاری میلادی حدود 70.9 میلیون نفر جوان متقاضی کار در جهان نتوانسته‌اند شغلی برای خود بیابند که این آمار در قیاس با رقم 76.7 میلیونی سال 2009 یعنی سال اوج بحران اقتصادی جهانی، کاهش چشمگیری داشته است؛ بااین‌وجود افزایش نرخ بیکاری نسبت به سال 2016 و پیش‌بینی رشد 200 هزار نفری تعداد جوانان بیکار در سال آینده میلادی موجب نگرانی کارشناسان سازمان بین‌المللی کار شده است.
در فاصله سال‌های 2010 تا 2016 نرخ بیکاری جوانان در کشورهای عربی، شمال آفریقا و آمریکای لاتین و کشورهای حوزه دریای کارائیب افزایش چشمگیری یافت اما بهبود قابل‌ملاحظه بازار کار در اروپا، آمریکای شمالی و کشورهای جنوب صحرای آفریقا درنهایت باعث شد تا نرخ جهانی بیکاری جوانان نسبت به ابتدای دوره مذکور کاهش یابد.
به‌طورکلی در سال‌های اخیر روند رشد اشتغال در جهان نسبت به نرخ رشد اقتصادی کشورهای جهان چندان مناسب نبوده است و حتی این خطر وجود دارد که به دلیل بی‌ثباتی اقتصادی در برخی کشورها، بخشی دستاوردهای جهان در زمینه اشتغال از بین برود. از طرفی نسبت نرخ بیکاری جوانان به نرخ بیکاری کلی در طول یک دهه اخیر تغییر محسوسی نداشته است و این نشان می‌دهد که افراد جوان کماکان اوضاع مساعدی در بازار کار ندارند.
در گزارش سازمان بین‌المللی کار به تداوم آسیب‌پذیری زنان جوان در بازار کار نیز اشاره شده است. در سال 2017 نرخ جهانی حضور زنان جوان در بازار کار (نرخ مشارکت اقتصادی) حدود 16.6 نقطه درصد کمتر از نرخ مشارکت اقتصادی مردان جوان بوده و از طرفی نرخ بیکاری بسیار بالاتری برای زنان جوان به ثبت رسیده است. علاوه بر این، درصد زنان جوانی که نه شاغل بوده و نه به تحصیل یا کسب مهارت‌های حرفه‌ای اشتغال داشته‌اند در سال 2017 حدود 34.4 بوده است که با رقم 9.8 درصدی برای مردان جوان اختلاف فاحشی دارد.
بر اساس آمارهای سازمان بین‌المللی کار، در سال جاری میلادی 39 درصد از کارگران جوان –معادل بیش از 160 میلیون نفر- در کشورهای درحال‌توسعه و اقتصادهای نوظهور درآمدی کمتر از 3.1 دلار در روز داشته و در فقر نسبی یا مطلق به سر می‌برند. اما واقعیت تکان‌دهنده‌ای که تأثیرات منفی آن را می‌توان در جوامع مختلف مشاهده کرد این است که در جهان کنونی از هر پنج جوان حداقل دو نفر یا بیکارند و یا در شرایط بسیار دشوار با درآمدهای بسیار اندک کار می‌کنند.
زندگی امروز و سرنوشت آینده بسیاری از جوانان جهان به اقتصاد غیررسمی گره خورده است. در حال حاضر از هر چهار نفر جوان شاغل، سه نفر در بخش غیررسمی اقتصاد مشغول کار هستند. در برخی کشورهای درحال‌توسعه اوضاع از این هم وخیم‌تر است به‌طوری‌که از هر 20 جوان شاغل، 19 نفر در اقتصاد غیررسمی کار می‌کنند. اقتصاد غیررسمی (informal economy) که بعضاً اقتصاد خاکستری نیز نامیده می‌شود، بخشی از اقتصاد است که مالیاتی به دولت نمی‌پردازد و دولت نیز هیچ‌گونه نظارتی بر آن ندارد. در اقتصاد غیررسمی قوانین کار رعایت نمی‌شود و معضلاتی از قبیل برده‌داری نوین و کودکان کار در آن ریشه دوانده است.
بنابراین باید توجه داشت که چالش اشتغال جوانان تنها با ایجاد تعدادی شغل برای آنها حل نمی‌شود بلکه بحث کیفیت کار و اشتغال شایسته نیز باید مد نظر قرار گیرد. دبورا گرینفیلد، معاون دبیرکل سازمان بین‌المللی کار در امور سیاست‌گذاری، در این خصوص می‌گوید: «توجه به چالش‌هایی که زنان و مردان جوان در جامعه و بازار کار با آنها دست‌وپنجه نرم می‌کنند، امری کاملاً ضروری است. حل این چالش‌ها نه‌تنها برای دستیابی به رشد اقتصادی پایدار و فراگیر، بلکه برای حفظ انسجام و همبستگی در جوامع و نیز آینده بازار کار بسیار حائز اهمیت است».
دیگر نکته مهمی که در گزارش سازمان بین‌المللی کار به آن اشاره شده این است که در یک دهه اخیر بیشترین نرخ اشتغال جوانان، در بخش‌های خدمات مالی، تجارت و سلامت اتفاق افتاده است. در قیاس با افراد مسن‌تر، جوانان معمولاً آشنایی بیشتری با فناوری‌های جدید دارند و برخی از جوانان توانسته‌اند با استفاده از این مزیت برای خود شغلی دست و پا کنند. البته اهمیت آشنایی با فناوری‌های جدید در کشورهای مختلف یکسان نیست و به قابلیت دسترسی و ضریب نفوذ این فناوری‌ها در جامعه بستگی دارد.
تقاضا برای سطوح مختلف مهارت‌های حرفه‌ای در بازار کار نیز در یک دهه اخیر با تغییراتی مواجه شده است؛ تقاضا برای نیروی کار نیمه‌ماهر کاهش یافته و در مقابل، وضعیت کارگران ماهر و کارگران ساده در بازار کار بهبود یافته است. در کشورهای توسعه‌یافته و پردرآمد، بنگاه‌های اقتصادی نسبت به گذشته اقبال بسیار بیشتری به جوانان دارای مهارت‌های پیشرفته از خود نشان می‌دهند، درحالی‌که کشورهای درحال‌توسعه و اقتصادهای نوظهور شاهد افزایش تقاضا برای نیروی کار غیرماهر و کارگران ساده بوده‌اند. در این میان بازار کار کارگران نیمه‌ماهر هم در کشورهای توسعه‌یافته و هم در کشورهای درحال‌توسعه به‌نوعی تضعیف شده است. تضعیف موقعیت نیروی کار غیرماهر موجب آغاز یک روند دوقطبی در بازار کار جهانی شده است؛ روندی که احتمالاً در آینده به دلیل رشد فناوری تشدید خواهد شد و به نابرابری‌های اقتصادی کنونی دامن خواهد زد.
در سال‌های اخیر کارجویان و کارآفرینان جوان زیادی برای یافتن فرصت‌های جدید به اینترنت روی آورده‌اند. اینترنت شیوه‌های اشتغال جدید، متنوع و انعطاف‌پذیری ازجمله کار جمعی (crowd work) را برای جوانان فراهم می‌کند و فرصت‌های تازه‌ای را برای کسب درآمد در اختیار آنها قرار می‌دهد. البته مشاغل اینترنتی معایبی نیز دارند که ازجمله این معایب می‌توان به درآمد پایین، نبود تضمین کافی برای استمرار اشتغال و کسب درآمد و عدم دسترسی به پاداش‌ها و مزایای شغلی اشاره کرد.
امروزه اغلب جوانان زندگی کاری خود را با یک شغل موقت آغاز می‌کنند و به‌خوبی می‌دانند که شاید هرگز امنیت شغلی لازم برای آنها فراهم نشود. در کشورهای توسعه‌یافته و اقتصادهای نوظهور، جوانان بعضاً این شانس را پیدا می‌کنند که پس از کسب تجربه در مشاغل موقت، به مشاغل باثبات‌تر و باکیفیت‌تر منتقل شوند؛ اما جوانان ساکن کشورهای درحال‌توسعه شانس کمتری برای بهبود شرایط شغلی خود دارند.
در همین راستا سازمان بین‌المللی کار تأکید خاصی بر ضرورت سرمایه‌گذاری بیشتر برای بهبود کیفیت آموزش و توسعه مهارت‌های نیروی کار دارد زیرا هرچه افراد زمان بیشتری را صرف یادگیری و مهارت‌آموزی کنند، زمان انتقال آنها به شغل‌های دائمی کاهش خواهد یافت.