گفت‌وگو با مسعود کرباسیان درباره یک تحول اقتصادی دولت یازدهم
ردیابی شبکه پنهان تجارت
سال 1392 طرحی در گمرک به اجرا درآمد که به گفته متولیان تجارت، انقلابی در حوزه تجارت خارجی محسوب می‌شد. طرح سامانه جامع گمرکی که بخشی از پنجره واحد تجاری محسوب می‌شود، در دولت قبل مطرح شد، اما دولت یازدهم که میراث دار این طرح بود، توانست در زمانی کوتاه سامانه را راه‌اندازی کند. پیش از این امر تجارت نه تنها به کندی صورت می‌گرفت بلکه به دلیل عدم شفافیت روند گمرکی در ورود و صدور کالا نیز تخلفاتی صورت می‌گرفت که از چشم مسوولان دور می‌ماند، اما در حال حاضر متولیان حوزه تجارت معتقدند با راه‌اندازی سامانه جامع گمرکی، روند واردات و صادرات به‌طور کامل قابل پیگیری و تخلفات در این مسیر به حداقل رسیده است. ردیابی شبکه پنهان تجارت خارجی یکی از مواردی است که به واسطه این سامانه امکان‌پذیر شده است. سال گذشته نیز بسیاری از وزرای دولت یازدهم از این سامانه بازدید و از اجرای آن استقبال کردند؛ به گونه‌ای برخی از وزارتخانه‌های مرتبط نیز توانستند به این سامانه متصل شوند.
اما منتقدان اظهار می‌کنند که بسیاری از زیرساخت‌ها برای اجرای طرح مذکور هنوز مهیا نیست و این امر مشکلاتی را برای تجارت به همراه داشته است. تحلیل مسعود کرباسیان، رئیس کل گمرک ایران، از مشکلات سامانه جامع گمرکی جالب است. وی که اجرای این طرح را عهده‌دار بود، با تعصبی خاص درخصوص اهمیت سامانه سخن می‌گوید. دفاع تمام قد وی از طرح مذکور را می‌توان در طول این مصاحبه دریافت. وی معتقد است در ضرورت وجود سامانه جامع گمرکی تردیدی نیست؛ اما برخی از دست اندازها نیز در مسیر فعالیت این سامانه وجود دارد که برطرف کردن آن از اختیار گمرک خارج است. این نهاد در مقام مجری قانون است و نمی‌تواند در مقررات و قوانین اصلاحاتی صورت دهد. حتی نمی‌تواند مسوولیت مسائلی از جمله زیرساخت‌های اینترنتی را بر عهده بگیرد. کرباسیان می‌گوید نباید فراموش کنیم که سامانه جامع گمرکی در شرایطی فعالیت می‌کند که با مسائل متعددی مواجه است. رویه‌ها، معافیت‌های مختلف گمرکی و تعرفه‌های متعدد در کشور ما وجود دارد. پس قطعا در این شرایط، راه‌اندازی این سامانه کار دشواری است که ما توانستیم آن را اجرایی کنیم. این سامانه مانند یک کشتی در حال حرکت است و ما در حین حرکت آن را تعمیر می‌کنیم. بر اساس اظهارات وی، این سامانه به دلیل شفاف‌سازی توانسته با فساد موجود در بدنه گمرک نیز مبارزه کند. وی در بخشی دیگر از سخنان خود به قراردادهایی که با گمرکات مختلف منعقد شده اشاره دارد. بررسی معضل قاچاق نیز از دیگر محورهای مصاحبه «دنیای اقتصاد» با «مسعود کرباسیان»، رئیس کل گمرک ایران است. مشروح این گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانید.
آقای کرباسیان بهتر است از بحث سامانه شروع کنیم. سامانه جامع گمرکی تقریبا دو سال است که راه‌اندازی شده است. این سامانه توانسته است با توجه به آمار ارائه شده در رابطه با بسیاری از مشکلات گمرکی موثر عمل کند، اما به نظر می‌رسد هنوز برخی از فعالان اقتصادی در برخی موارد انتقاداتی را در این خصوص مطرح می‌کنند. تحلیل شما در این باره چیست؟
ما باید ابتدا ببینیم که می‌خواهیم به سمت حل مشکل حرکت کنیم یا می‌خواهیم بگوییم این مشکل وجود دارد و نمی‌توان آن را برطرف کرد. به عبارتی باید ببینیم وجود این سامانه ضرورت دارد یا خیر.
وقتی می‌گوییم در مدت یک و نیم دقیقه در کشور کره‌جنوبی تشریفات واردات و صادرات انجام می‌شود باید دید که این روند به‌صورت دستی انجام می‌شود؟ آیا تجار کره‌ای صبح زود با در دست داشتن مدارک به گمرک مد نظر مراجعه می‌کنند و مدارک را برای احراز و ورود اطلاعات و تعیین مسیر و مشخص شدن کارشناس، ارزیاب، صندوق و در نهایت پلمپ اسناد و مجوز انبار و باقی مجوزها را به‌صورت کاغذی تنظیم می‌کنند و به مدت 26 روز طول می‌کشد تا یک بار ترخیص شود؟ به نظر شما آیا ما در قرن بیست و یکم می‌توانیم درباره موضوع ضرورت سامانه تردیدی وارد کنیم؟ پس ضرورت این کار مشخص است. زمانی، آسیکودا (سیستم کامپیوتری تصفیه اموال گمرکی و آمارگیری) را در کشور اجرا کردیم که از سوی آنکتاد برای کشورهای جهان به ویژه کشورهای رو به توسعه پیشنهاد شده بود. از سال هفتاد و چهار شروع شد و تا سال هشتاد و چهار حداقل حدود 10 سال طول کشید تا ما بخشی از کاری را که این دو سال انجام داده‌ایم تنظیم کنیم. این موضوع به این دلیل بود که هر تغییری که می‌خواستیم انجام دهیم با یک تغییر مداوم در باقی امور مواجه بودیم. تغییراتی شامل مقررات، تعرفه، شرایط ورود و حتی درباره نحوه عمل در کار ما خلل وارد می‌کرد. ما باید به اروپایی‌ها می‌گفتیم که یک نفر نماینده بفرستند تا برایشان این امور را توضیح دهیم تا بفهمند پیله‌وری، مرز نشینی و... چیست تا این روند را یاد بگیرد تا برود ابزار را تغییر دهد و بعد آن را تبدیل به فارسی می‌کردیم تا همه بتوانند از آن استفاده کنند. ما با توان داخلی خودمان این کار را در همین مدت جمع کردیم و آن را به همه رویه‌ها متصل کردیم. پس حتما اشکالاتی هم در این خصوص وجود دارد، ولی این مشکلات مربوط به یک سازمان خاص نیست این موضوع مربوط به پنجره واحد تجارت کشور است. کارمند سابق ما که مشاور آنکتاد شده است می‌گوید ما باید مدیریت ریسک‌مان را بهبود ببخشیم. اما قبول کرده‌اند که مطابق استانداردهای آسیکودا است و می‌گویند که شما سیستم ما را توسعه هم داده‌اید. سوال اینجاست چرا این سیستم را نداشته اند؟ ایران اولین کشوری است که این کار را انجام داد.
آنها به این دلیل این سامانه را ندارند که اصلا چهارده رویه در این کشورها وجود ندارد. مناطق آزاد، مناطق ویژه، ته لنجی، پیله وری، ملوانی، مرزنشینی، ورود موقت، خروج موقت. ما این سامانه را با این رویه‌ها راه انداخته ایم. با این همه مقررات و این همه معافیت و عوارض و سازمان‌هایی که باید مجوز صادر کنند، این سامانه راه‌اندازی شده است. این بنا به گفته‌های همین کارشناس قابل تحسین است ولی من به‌عنوان رئیس کل گمرک نباید باور کنم که قابل تحسین است و به جای آن می‌گویم که این سامانه را اصلاح می‌کنم. این سامانه یک پروژه در حال ساخت است. این سامانه مانند یک کشتی در حال حرکت است و در عین حال که حرکت می‌کند، ما در حال تعمیر آن نیز هستیم. ما نمی‌توانیم یک لحظه هم توقف کنیم و بگوییم واردات و صادرات و ترانزیت را متوقف کنیم تا این سامانه پیاده شود. من اگر می‌خواستم سامانه را در روش علمی خود دنبال کنم، اول باید مقررات را تصحیح می‌کردم. یعنی مقررات الکترونیک، امضای الکترونیک و قوانین تجارت اصلاح شود، سپس ساختار سازمانی تصحیح شود و در مرحله سوم بسترهای مخابراتی در کل کشور جوابگو باشد. در مرحله چهارم تمام این روند را به پرسنل آموزش بدهم. به همین دلیل گفته شده بود که برای این کار 8 سال زمان لازم است و معادل 310 میلیارد تومان باید هزینه شود. بله این سامانه مشکلاتی هم دارد، ولی آن روی سکه هم این است که این سامانه به کشور خدمات زیادی کرده است. بالاخره پروسه 26 روزه ترخیص کالا تبدیل به 3 الی 4 روز شده است.
مشکل دقیقا از همین جا شروع شد. با توجه به صحبت‌های شما درخصوص مدت زمان ترخیص کالا ما تماس‌های زیادی داشتیم که برای بررسی این معضل به چند گمرک سر زدیم. تمام افراد می‌گفتند که سامانه بسیار خوب است و راهگشا؛ اما به شرطی که زیرساخت‌های آن فراهم شود. برای مثال اینکه اینترنت پر سرعت موجود باشد. یعنی باید زیرساخت‌های این پروژه فراهم می‌شد و بعد سامانه راه‌اندازی می‌شد. آن موقع که مراجعه کردیم برای مثال میزان قطعی اینترنت بسیار زیاد بود و نوبت‌دهی‌ها هم مشکل داشت.
چنین چیزی مگر امکان پذیر است؟ برای مثال در حال حاضر در مرز ماهی رودمخابرات را من باید ساماندهی کنم؟ یعنی به‌صورت سنتی عمل کنیم چون نمی‌توانیم این زیرساخت را فراهم کنیم؟ در روش سنتی 26روز معطلی داشتیم. درخصوص نوبت دهی باید بگویم به دلیل اولویت‌ها بوده است. برای مثال شما دارو یا کالای سریع الفساد آورده‌اید یا کالایی که مانند مواد اولیه که باید سریع وارد شود. این کالاها نوبت اول هستند و همه کالاهای دیگر را کنار می‌زند. یعنی من نمی‌توانم دارو را بعد از پارچه قرار دهم. این کالا خود به خود اولویت دارد و این موضوع هیچ راهی جز این ندارد. برای مثال یک نفر دارویی با هواپیما می‌آورد که باید در دمای زیر صفر نگهداری شود ما چنین سردخانه‌ای در گمرکات نداریم.
آیا نباید چنین زیر ساخت‌هایی فراهم شود؟
قاعدتا فرودگاه ساختن و انبارسازی کار گمرک نیست. من وظایف سازمانی خودم را پیگیری می‌کنم و خوشبختانه سازمان‌ها و وزارتخانه‌های دیگر نیز در دولت یازدهم تمام تلاش شان را به کار گرفتند تا با همدیگر هماهنگ عمل کنند. به هر حال این الان یک نیاز شده که ارگان مربوطه قطعا برای رفع آن مجبور است اقدام کند.
به هر حال این موضوعات جزئی از زیرساخت‌های واردات است.
غنا از کشورهای موفق در این خصوص است. ما یک زمان جزو پنج گمرک برتر دنیا بودیم اما در سال 2012 رتبه ما 126 شده است. این موضوع چطور اتفاق افتاد؟ ما نباید خودمان را معطل یکسری موارد کنیم. واقعا می‌توانیم کارهایی از این دست را اجرا کنیم. نود و اندی درصد از کار خوب پیش رفته است، مطمئنا ایراداتی نیز به کار وارد است و ما باید این مشکلات را حل کنیم. ما در گذشته با یک سیل مواجه بودیم که همه‌چیز را با خود می‌برد و الان با این کار به یک رود باریک تبدیل شده است. آیا واحد تولیدی می‌گوید که بار ما مانده است؟ آیا کالای سریع الفساد و کالاهای اساسی چنین مشکلی برایشان پیش می‌آید؟ آیا ترخیص کالا در سه روز یک امر واقعی هست یا خیر؟ مگر قاچاق نمی‌شود؟ عده‌ای معتقد بودند که ما به‌واسطه این سامانه تا حدودی جلوی قاچاق را گرفتیم. باید سلامت جامعه حفظ شود و ما این مهم را انجام می‌دهیم و جلوی چنین محموله‌هایی به کشور را می‌گیریم. من همین الان می‌توانم مرز دوغارون را به شما نشان دهم در چه ساعتی، چه محموله‌ای با کدام پلاک در حال عبور است. آیا من باید منتظر می‌شدم که تکنولوژی ماهواره وارد کشور شود؟ این مسائل انحراف از موضوع اصلی است. ما پذیرفتیم که در همین شرایط بتوانیم کار کنیم و نشان دادیم که می‌توان کار کرد و همه هم این موضوع را پذیرفته‌اند. برای مثال شما به گزارش WCO (سازمان جهانی گمرک) نگاه کنید از ما قدردانی کرده‌اند که ما توانسته‌ایم سیستم ترانزیت مان را به سیستم ETIR به‌عنوان پایلوت وصل کنیم. ما تنها کشوری هستیم که موفق شده‌ایم به‌صورت الکترونیک ترانزیت مان را به هفتاد کشور دنیا وصل کنیم. ما را به‌عنوان کشور نمونه انتخاب کرده‌اند. دنیا ما را قبول دارد مقداری هم خودمان برای این روند ارزش قائل باشیم. موضوع زیرساخت کاملا درست است که باید اصلاح شود. وزارت ارتباطات بیشترین زحمت را متحمل شده و به شدت کمک می‌کند. برخی از مسائل قابل ارتقا و اصلاح است. مهم این نیست که شما در اروپا با دو رویه و یک حقوق گمرکی سیستم را اداره می‌کنید یا سطح طبقه‌بندی تعرفه‌ها به دو عدد بیشتر نمی‌رسید. بیایید در ایران با این همه رویه و طبقه بندی مختلف تعرفه سیستم گمرکی را اداره کنید. کشورهای همسایه خلیج‌فارس ما محموله‌های قاچاق را به ایران ارسال می‌کنند. هیچ کشوری با کشور دیگر نباید چنین کاری کند و ما هم به این رویه‌ها به‌صورت جدی اعتراض می‌کنیم. اگر کسی می‌تواند با این رویه گمرک ایران را اداره کند، بیاید اقدام کند. منظور من این است به این موضوع توجه کنید که من در چه شرایطی این سازمان را اداره می‌کنم. تا قبل از برجام نه گواهی مبدا و نه اسناد بانکی بوده است و گواهی بازرسی کالا نداشتیم و فروشنده‌ها مستقیم به ما اطلاعات نمی‌دادند و شرکت‌های حمل هم مستقیم به ما وصل نبودند. مهم این نیست که در یک کشور دیگر که تمام این امکانات را دارد، بتوان گمرک را اداره کرد. ما بدون این شرایط، مدیریت کار را به عهده داشتیم. با این سیستم، ارزش را خودمان باید تعیین کنیم، گواهی مبدا را باید چک کنیم و اسناد اصل و بدل آن را باید تشخیص دهیم و چک کنیم. حتی مباحث مربوط به خروج ارز را نیز باید خودمان بررسی کنیم. مطمئنا اگر در یک کشور دیگری بودیم ما گمرک موفق‌تری بودیم.
سامانه در تمام گمرکات کشور فعال شده است؟
بله در تمام گمرک‌ها فعال است. یک زمانی اظهار از راه دور یک مساله بود، اما امروز همه پذیرفته‌اند که کاغذ بازی تمام شده است.
پس چرا ترخیص‌کاران زیاد به گمرک مراجعه می‌کنند؟
واقعا اینجور است که روند جدید نیازی به حضور این اشخاص ندارد. یک اشکالی هنوز در کشور ما وجود دارد که ما گفته‌ایم صاحبان کالا باید کارت بازرگانی و ثبت سفارش داشته باشد. بعضی از افراد که می‌خواهند کالای خود را دریافت کنند برای مثال یک پزشک که تجهیزات دندانپزشکی وارد کرده است، برای این کار باید کارت بازرگانی داشته باشد. یک عده هستند که با کارت‌های دیگر این کار را انجام می‌دهند. اگر ما مثل باقی کشورها باشیم این مشکلات بر طرف می‌شود. کالایی که به‌صورت قانونی وارد می‌شود مورد نیاز کشور است. فرد فکر می‌کند که چه کالایی بیاورد که یا نیاز خودش را برطرف کند یا در بازار به فروش برساند که در نهایت نیاز جامعه را بر طرف می‌کند. ما یکسری مقررات را گذاشته‌ایم که به نفع مردم نیست و راه را بر آنها سخت کرده‌ایم. آنها هم مجبورند به راه‌های میانبر رو بیاورند. درخصوص این ادعای شما که هنوز ترخیص‌کاران به گمرک مراجعه می‌کنند، باید بگویم من سیستم‌های مختلفی برای نظارت به‌صورت آنلاین دارم و به‌صورت دائم تمام گمرکات در هر لحظه قابل مشاهده است. همچنین از تمام ظرفیت‌های قابل استفاده برای اطلاع رسانی به مدیران نیز استفاده می‌شود. من سه مورد را دائما رصد می‌کنم و در سامانه هم چک می‌کنم و به‌صورت کتبی هم به من گزارش می‌دهند تا وضعیت به‌صورت کامل شفاف شود. هیچ‌کس به مزایای این کار توجه نمی‌کند که هم میزان درآمد افزایش یافته است و هم کار مردم با سهولت بیشتری انجام می‌شود. سایر سازمان‌ها نیز چنین کاری را در دستور سازمانی خود قرار داده‌اند. من سیستمی را درست کرده‌ام که همین الان می‌توان آن را در موبایل نیز راه‌اندازی کرد. نرم‌افزار درست کردیم، مقررات را تدوین کردیم و نیروها را نیز آموزش داده‌ایم. همچنین در حال حاضر بیش از 99 درصد فعالیت‌ها با این سامانه با قطعی مواجه نمی‌شود، اما به هر حال یک عده باید به گمرک مراجعه کنند. چرا که ما هنوز باید یک کپی از اسناد کاغذی را نگهداری کنیم. برای همین مجبور هستند بیایند و این اسناد کاغذی را تحویل دهند. یک عده هم هستند که برای ترخیص بار مسافر می‌آیند. یا عده‌ای اتومبیل ترخیص کرده‌اند و باید پروانه را به‌صورت کاغذی دریافت کنند و به راهنمایی و رانندگی بدهند. یک عده هم هستند که هنوز نگران درست کار کردن این سیستم هستند که من نمی‌توانم برای این گروه کاری انجام دهم؛ چرا که هنوز سامانه را باور نکرده‌اند.
در گزارش میدانی که ما تهیه کردیم در یکی از گمرکات کشور ترخیص‌کاران امکانات نداشتند. نه پرینتر و نه حتی سیستم. چرا گمرک این امکانات را در اختیارشان قرار نمی‌دهد.
ما سیستم کاغذی را برداشته‌ایم و یکسری افراد اصرار می‌کنند که می‌خواهند یک کپی برای خودشان داشته باشند. در هنگام تغییرات در یک سازمان، مخالفان عمده از درون همان سازمان است و این نگرانی را دارند که نمی‌دانند قرار است چه اتفاقی بیفتد. ولی من موظف هستم در راستای سیاست‌های دولت در رابطه با پنجره واحد و دولت الکترونیک و همسان با دنیا این کارها را انجام دهم و از طرف دیگر باید حافظ منافع و اعتبار گمرک نیز باشم. گمرک نباید به آن اسم شناخته می‌شد. امروز در گمرک نیاز به کاغذ بازی‌های گذشته نیست و نیاز به مراجعه مستقیم هم ندارد. اگر بار کسی در بندر شهید رجایی یا بوشهر یا هر گمرک دیگر است لزومی ندارد به آنجا مراجعه کند. مگر اینکه کالاهای مسیر قرمز باشد. حدود 30 تا 40 درصد از کالاهای ما مسیر قرمز است که باید ارزیابی شود و لازم است با صاحب کالا یا نماینده صاحب کالا بروند و بار را ببینند. اگر زمانی به این برسیم که ان‌شاءالله براساس اسناد، اعتبار و ارزیابی کار را انجام دهیم و مردم به ارزیاب ما اعتماد کنند، لزومی ندارد که به گمرک مراجعه کنند. ولی هنوز یک عده باید با ارزیاب بیایند تا بار را ببینند.
قبلا فساد در بدنه گمرک خیلی زیاد بود آیا با راه‌اندازی این سامانه وضعیت بهتر شده است؟
اصلی‌ترین هنر تکنولوژی و IT مقابله با فساد است. چرا که شفاف‌سازی در امور را بیشتر می‌کند. یکی مجوز جعل می‌کند، یکی ارز دریافت می‌کند و بازپرداخت نمی‌کند یا کس دیگری پول نمی‌دهد و فیش جعل می‌کند و بعضی کالا را نبرده‌اند و تبانی می‌کنند یا حتی دیده شده است که اسناد مبدا را تغییر می‌دهند. این سامانه کمک می‌کند این موارد شناسایی شود. برای این سامانه باید مدیریت ریسک افزایش پیدا کند. یعنی یکسری افراد اعتبار دارند و برخی دیگر لازم است که اعتبارشان بیشتر بررسی شود. ما نمی‌توانیم تمام این موارد را با این بضاعت موجود انجام دهیم، این مورد مانند خط سبز و قرمز فرودگاه است. یک خانواده برای نیاز خودش سوغات می‌آورد، ولی یک عده شده‌اند شبکه تجاری یکسری کالاهای خاص و ما از طریق این سامانه خیلی از موارد را توانسته‌ایم کشف کنیم. همین کارت اجاره‌ای نیز با همین سامانه کشف شده است. این مسائل قبلا قابل پیگیری نبود. این موضوع به این مفهوم نیست که گمرک به این شکل است یا دستگاه این شکل عمل می‌کند. ما با کمک همه توانسته‌ایم نوری به این قسمت تاریک بتابانیم و افراد خاطی به این شکل مشخص می‌شوند. من به‌عنوان مدیر گمرک این کارها رابه‌عنوان وظیفه گزارش می‌دهم. امیدواریم که باقی سازمان‌ها نیز چنین کاری را انجام دهند.
بحث بعدی درباره مقررات است. به نظر می‌رسد تورم مقررات تا جایی است که می‌توان هرگونه کم اظهاری و بیش اظهاری را امکان‌پذیر کند. نظر شما درباره این تورم مقررات چیست؟ این موضوع تا کی باید ادامه داشته باشد؟ به نظر می‌رسد در شرایط جدید این تورم مقررات مشکل‌ساز شود.
وقتی ما می‌گوییم در رتبه‌بندی کسب‌وکار وضعیت مناسبی نداریم و رتبه ما نزدیک به 130 است این موضوع به چند شاخص بستگی دارد که یکی از آنهاد تعدد مجوزهایی است که باید دریافت شود. در سایر کشورهای دنیا تعداد این مجوزها بسیار محدود است.
برای تجارت چند مجوز لازم داریم؟
ما باید 14 مجوز بگیریم. در صورتی که در کشورهای دیگر با دو یا سه مجوز این کار انجام می‌شود. موضوع دیگر زمان آماده‌سازی اسناد است. وقتی این مجوزها بخواهد صادر شود 14 برابر زمان لازم خواهد بود و بابت این کار هزینه‌ها نیز افزایش پیدا می‌کند. در نهایت در گمرک باید تمام این مجوزها نیز چک شود و این خود افزایش هزینه‌های مالی و زمانی به همراه دارد. حال با ایجاد سامانه جامع گمرکی این مدت زمان را کاهش داده‌ایم و البته هنوز این کار ادامه دارد و باز هم باید برای کاهش بیشتر آن تلاش کنیم. ما باید به جایی برسیم که کالا در زمانی که وارد می‌شود ترخیص شود. یعنی اینکه ما باید قبل از ورود کالا اطلاعات آن را دریافت کنیم. سایر کشورهای دنیا نیز همین کار را انجام می‌دهند. اگر سیستم بانکی ما فعال شود و اطلاعات به موقع به ما برسد، همچنین شرکت حمل هم اطلاعات خودش را ارسال کند و گواهی مبدا را هم از اتاق بازرگانی کشور صادر‌کننده دریافت کنیم، کار زیادی با ارباب رجوع نخواهیم داشت. بلکه ارباب رجوع باید احراز کند که مالکیت کالا به او اختصاص دارد. اگر روزهای اول این حرف‌ها زده می‌شد همه می‌گفتند محال است. اما حالا با اجرای این سامانه به واقعیت تبدیل شده است.
سوال دیگر من این است که گمرک قرار است برای گسترش روابط بین‌المللی خود در دوره جدید یکسری کارها را انجام دهد که تا آنجا که من اطلاع دارم با گمرک ترکیه هم توافقاتی صورت گرفته است در این مورد با چه کشورهای دیگری در ارتباط هستید؟
خوشبختانه با جمهوری آذربایجان کارمان را پیش برده‌ایم که جلوتر از ترکیه هست. به این صورت که آنها کالاها را با همان استانداردهای بین‌المللی ارزیابی می‌کنند. این طرف هم بعد از وارد شدن کالا با همان استانداردها کالا را بررسی می‌کنیم. اگر آنها ارزیابی کنند ما باید اسناد آنها را کنترل کنیم و همچنین برعکس ما ارزیابی می‌کنیم و آنها اسناد ما را کنترل می‌کنند. این روند باعث صرفه‌جویی در زمان می‌شود. کشورهای اتحادیه اروپا به این شکل اداره می‌شوند و یک کامیون به سرعت در این محدوده عبور می‌کند چرا که تمام این کشورها با هم تبادل اطلاعات دارند. ما هم با همسایگان‌مان همین کار را انجام می‌دهیم. البته با بعضی از همسایه‌ها چنین کاری مقدور نیست، چرا که توان دانش و تکنولوژی و مقررات‌شان در حدی نیست که بتوانند با ما همکاری داشته باشند و برای همین ما تنها با ترکیه و جمهوری آذربایجان این مورد را خوب پیش برده‌ایم. همچنین با چین این بحث را پیش برده‌ایم که آنها به‌صورت الکترونیک اسناد را به ما بدهند و ما هم متقابلا چنین کاری را صورت دهیم تا برگه خروج ما برگه ورود آنها شود. همچنین با کره‌جنوبی چنین کاری در حال انجام است و اخیرا توافق‌نامه همکاری در امور گمرکی را با آنها امضا کردیم. اگر ظرافت به خرج دهیم با اروپا و باقی کشورها نیز چنین کاری قابل اجرا خواهد بود. همچنین این موضوع با روسیه نیز خوب پیش رفته است.
موضوع آخر درباره قاچاق است که شما هم در جلسه اتاق بازرگانی به این موضوع اشاره و رقم واقعی قاچاق را اعلام کردید. اول اینکه این رقم چگونه به‌دست آمده است؟
از طریق محاسبات کارشناسی و از سه مسیر این رقم را محاسبه کردیم. روش اول از طریق مصرف بوده است که مرکز آمار میزان مصرف کشور را اعلام می‌کند. ما میزان مصرف را داریم، واردات رسمی را هم داریم و میزان تولید نیز مشخص است. میزان باقی مانده که از کسر کردن تولید و واردات از میزان مصرف کل بدست می‌آید نشان می‌دهد که رقم باقی مانده از راه‌های دیگری به‌دست آمده است. البته این میزان باقیمانده لزوما به‌طور کامل راه قاچاق نیست.
ممکن است همراه مسافر وارد کشور شود یا گذر مرزی و همچنین مسافران مناطق آزاد آورده باشند. همچنین ملوانی و کوله‌بری یا ته لنج هم جزئی از این موارد است. پس بخشی از این باقیمانده قاچاق و بخشی نیز از راه‌های قانونی است که در آمار گمرک به دلایلی درج نمی‌شود. روش دیگری که تخمین زدیم، این است که میزان صادرات سایر کشورها به خودمان را بررسی کردیم. البته در این روش یکسری مشکلات آماری داریم که سعی کردیم از آنها بگذریم، یکی تطابق آماری است. دومین مشکل سیستم ارزش‌گذاری بود. ارزشی که آنها محاسبه می‌کنند با ارزشی که وارد‌کننده اظهار می‌کند، مغایرت دارد. در این موارد یک اختلاف آماری داریم که خیلی‌ها به ما ایراد می‌گیرند، آمار واردات ما خیلی بیشتر از آن چیزی است که به ما می‌گویند ولی این را باید در نظر بگیریم که این رقم تجارت مضاعف را در بر داشته است. روش سوم هم روش محاسباتی اقتصادسنجی است که براساس نرم‌های بین‌المللی و براساس رکود و تورم و شاخص‌های دیگر درصد قاچاق را در این روند محاسبه می‌کنند. برای مثال در سال گذشته درآمد نفت ما به شدت کاهش داشته و درآمد نفت ما خیلی کمتر از رقم واردات ما بوده است. این درحالی است که تنها 65 درصد درآمد نفت را استفاده می‌کنیم و باقی آن را به صندوق توسعه ملی انتقال می‌دهیم. مقداری از آن هم در کشورهای مختلف در قبل از برجام بلوکه می‌شد و تنها باید از همان کشورها واردات انجام می‌دادیم ولی در مقابل چند برابر این ارقام واردات به کشور داشتیم. یعنی نصف این ارقام می‌تواند قاچاق وارد کشور شود؟
پس این رقم از کجا محاسبه شد؟ اولین بار یادم است که آقای پورمحمدی رقم قاچاق را اعلام کردند.
بله. نفت یک زمانی بشکه‌ای صد و سی، چهل دلار بود و واردات کشور تا 70 میلیارد دلار بوده است. البته آقای پورمحمدی جمع واردات و صادرات را گفتند. من تنها میزان واردات را گفتم. صادرات چون براساس قیمت سوخت است و چون درآن زمان قیمت نفت و گازوئیل بالا بود شرایط متفاوت بود. در آن زمان گازوئیل را لیتری 1400 تومان خریداری می‌کردیم. اما در حال حاضر قیمت آن از نصف هم کمتر شده است. ما دیگر قاچاق بنزین نداریم، چرا که بنزین ما تقریبا برابر با قیمت جهانی است. پس قاچاق سوخت دیگر وجود ندارد. من مبانی استدلالم را به شما می‌دهم که چاپ کنید.
آقای کرباسیان، آیا شما وظایف موازی با ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز دارید؟
اتفاقا ستاد مبارزه با قاچاق باید حضور داشته باشد و من از مدافعان این ستاد هستم. چون از زمانی که فرمان مقام معظم رهبری برای ایجاد ستادی در سال 1381 صادر شد، من رئیس کل گمرک بوده‌ام. با این تعدد سازمان‌ها، قوای سه‌گانه، نیروهایی که وظیفه نظارتی دارند مانند نیروی انتظامی، نیروهای ناظر بر مرزها، نیاز به یک نهاد هماهنگ‌کننده وجود دارد. قاچاق، فساد اقتصادی-سیاسی دارد و همچنین بی‌اعتباری قانون را در پی دارد و در نهایت تخریب اقتصاد را به همراه می‌آورد. این موضوع دغدغه همه مسوولان و مردم است، بنابراین یک جایی باید تمام این نیروها را هماهنگ کند و ستاد مبارزه با قاچاق چنین وظیفه‌ای را بر عهده دارد. در ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز، نمایندگانی از مجلس، تعزیرات، قوه قضائیه و سایر دستگاه‌های مرتبط نیز حضور دارند که درخصوص این موضوع تصمیم مناسب را اتخاذ می‌کنند. این موضوع یک مساله حکومتی است و باید بگویم که این ستاد خیلی موفق عمل کرده است. شاید قبل از این دولت، ستاد یک جنبه سیاسی پیدا کرده بود، اما در کل باید اقرار کنیم که نفس وجود ستاد خیلی خوب بوده است. ستاد در سال‌های قبل از سال 84 موفق بود و در این دوسال اخیر نیز موفق عمل کرده است. بهترین عملکرد این ستاد کاهش میزان قاچاق است. قاچاق به هیچ وجه ربطی به گمرک ندارد. ما 12 سازمان کاشف در امر قاچاق داریم که گمرک جزو آنها نیست چرا که گمرک متصدی کالاهای رسمی است. برای مثال فرد به‌جای 10 عدد از یک کالا 11 عدد با یک ارزش‌گذاری کمتر، از طریق گمرک وارد می‌کند. اینکه قاچاق به حساب نمی‌آید. چرا که من این کالا را رصد می‌کنم. قاچاق مربوط به کالایی است که به‌صورت غیرقانونی وارد کشور می‌شود. کالایی که با روش‌های خلاف قانون وارد می‌شود قاچاق نام‌گذاری می‌شود. خوشبختانه در دولت یازدهم ستاد مبارزه با قاچاق به بهترین شکل ممکن مشغول فعالیت است و گمرک را همراهی کرده است. جای خوشحالی است که ستاد جایگاه خودش را پیدا کرده است.
به نظر شما مناطق آزاد، مناطق ویژه یا این پیله‌وری که گفتید یا ته لنجی و ملوانی جزو واردات غیررسمی محسوب نمی‌شوند؟
من درباره ته لنجی صحبت نمی‌کنم چرا که متاسفانه به مقدار کافی به گمرک بد گفته می‌شود. در این رابطه از دستگاه‌های دیگر سوال کنید. از ما مجوزی ندارند.
یعنی شما با ته لنجی موافق نیستید؟
من نماینده گمرک هستم و یک عضو از 180 عضو سازمان جهانی گمرک محسوب می‌شوم. بنده حافظ منافع و سخنگوی کشورم هستم. بالاخره رویه‌های مختلفی هست که به‌عنوان یک عضو باید انجام شود. ما باید با توجه به سهم ناچیزی که از تجارت داریم جایگاه واقعی خودمان را از تجارت پیدا کنیم. اگر عضو سازمان تجارت جهانی بودیم می‌توانستیم این رویه‌ها را انجام دهیم؟ بعد از برجام این کار قابل انجام است و شرایط به‌طور کامل تغییر پیدا کرده است. به هر حال آن چیزی که به گمرک مربوط است این‌گونه تعریف می‌شود که من به‌عنوان رئیس کل گمرک مجری قوانینی هستم که به من ابلاغ می‌شود. گمرک باید به نحو احسن این قوانین را انجام دهد و اگر چیزی به من ابلاغ نشود نمی‌توانم آن را اجرا کنم.
در مورد مناطق آزاد به چه شکل است؟
در این خصوص نیز من کماکان در مقام مجری هستم.
قرار بود این مناطق با دیدگاه توسعه صادرات ایجاد بشوند، اما عملا تبدیل شدند به یک مبدأ واردات.
این دولت مصوبه‌ای برای واردات مسافری از مناطق آزاد نداده است. این دولت در مهرماه سال 92 مستقر شد ولی در خرداد ماه همان سال مجوز را داده‌اند و آن را قانون هم کرده‌اند و دولت اختیاری ندارد که بگوید انجام نمی‌دهد. دولت خیلی وقت تلاش کرده است که شکل آن را تغییر دهد.
آقای کرباسیان درآمد‌های گمرکی به چه میزان بوده است و با توجه به این سامانه چقدر رشد داشته است؟
در سال اول اجرا یعنی سال 93 واردات پنج درصد افزایش پیدا کرد، اما درآمد ما 65 درصد افزایش داشت. در سال 94 با اینکه واردات 22 درصد کاهش پیدا کرد، خودرو که بیشترین تعرفه را دارد 42 درصد کاهش پیدا کرد. درآمد ما تنها 11 درصد کاهش داشته است. این درحالی است که معافیت‌ها خیلی زیاد است و اگر این معافیت‌ها را نداشتیم درآمد خیلی بیش از این ارقام بود.