«خامفروشی نفت افتخار نیست»؛ «باید جلوی خامفروشی را بگیریم»؛ «اقدام و عمل در اقتصاد مقاومتی یعنی جلوگیری از خامفروشی نفت»؛ اینها برخی از جملات محمد حسن پیوندی معاون مدیرعامل شرکت ملی صنایع پتروشیمی ایران است که چندی پیش در مصاحبهای اظهار کرده بود. البته اظهاراتی مشابه از این دست در میان مقامات نفتی کشور بسیار است. در حالیکه اکثر مقامات نفتی کشور بر جلوگیری از خامفروشی نفت اصرار دارند، این سوال مطرح میشود که آیا دولت فضای کافی و شرایط مساعد برای این حرفها را فراهم کردهاست. صحبتهای برخی از فعالان اقتصادی اینطور نشان میدهد از حرف تا عمل راه بسیار است.
مجید اثنی عشری عضو کمیسیون انرژی، صنایع پالایشی و پتروشیمی اتاق ایران و مدیرعامل پارسیان پلیمر البرز یکی از همان فعالان اقتصادی است. به اعتقاد او هر چند شرایط پساتحریم فرصتهای خوبی را فراهم کرده اما هنوز شرایط برای بخش خصوصی مهیا نیست که بتواند ظرفیتهای خود را نشان بدهد. اثنیعشری میگوید: «دوران پساتحریم، شرایط را برای برقراری ارتباط با شرکتهای بزرگ صنایع پتروشیمی فراهم کردهاست. ایران میتواند از این فرصتها به خوبی استفاده کند و حفرههای موجود در این زمینه را پر کند.»
اما او در ادامه به مشکلاتی بنیادی در اقتصاد ایران اشاره میکند که انجام فعالیتهای اقتصادی به ویژه برای بخش خصوصی را دشوار میکند. او میگوید: «یکی از مهمترین مشکلات بخش خصوصی، رقابت ناسالمی است که باید با بخش دولتی داشته باشد. هنوز رانتهای دولتی سد راه بخش خصوصی هستند.» این مهندس و فعال اقتصادی تأکید میکند که بخش خصوصی باید در جایگاهی باشد که رقیب دولتی نداشته باشد.
هر چند بخش خصوصی گلایههایی از دخالتهای دولتی دارد اما گاهی این سوال پیش میآید که آیا بخش خشوصی به صورت کلی توان سرمایهگذاریها کلان در صنعت پتروشیمی را دارد؟ اثنی عشری معتقد است که این توان در برخی از فعالان اقتصادی بخش خصوصی وجود دارد و تنها مانع دولتی باعث شده که آنها نتوانند در این زمینه فعالیت کنند. او در این باره میگوید: «واقعیت این است که افرادی در بخش خصوصی وجود دارند که توان سرمایهگذاری در صنعت پتروشیمی را دارند و اکنون نیز برخی در این بخش سرمایهگذاری کردهاند. اما معضل کلی این است که شرایط رقابت ناسالم است.»
طبق گفته اثنیعشری شرایط رقابت ناسالم، نوعی ترس را در سرمایهگذاران به وجود آورده که مانع فعالیت آنها در صنعت پتروشیمی شدهاست. او میگوید: «به عبارتی میتوان گفت بخش خصوصی جایی پا میگذارد که حداقل برگشت سرمایهاش تضمین شده باشد. اما زمانیکه یک مدیر دولتی سیستم رقابت ناسالم را برایش ایجاد کند طبیعتاً وارد آن بخش نمیشود.» او به طور خاص در مورد صنعت پتروشیمی میگوید: «وقتی دولت در قیمتهای خوراک پتروشیمی به طور ناگهانی دخالت میکند و آن را از قیمتهای جهانی هم بالاتر میبرد، طبیعی است که افقهای سرمایهگذاری در این حیطه به خطر میافتد.»