بیست‌وهشتم مردادماه هیئت اقتصادی و تجاری ایران به آفریقای جنوبی سفر می‌کند؛ هیئتی متشکل از فعالان اقتصادی باهدف افزایش همکاری‌های فنی و مهندسی، تجاری و اقتصادی. در این سفر، شرکت‌های فعال در حوزه معادن، صادرات خدمات فنی و مهندسی، پلاستیک و مصنوعات پلاستیکی، مواد پتروشیمی، روغن‌موتور، صنایع غذایی، دارو و تجهیزات پزشکی، مصالح ساختمانی، شیرآلات ساختمانی، توریسم درمانی، صنعت خودرو، فرش و لوازم‌خانگی با هماهنگی سازمان توسعه تجارت ایران به مدت پنج روز به آفریقای جنوبی سفر می‌کنند.
رابطه تجاری ایران و آفریقای جنوبی
آفریقای جنوبی دروازه ورود جمهوری اسلامی ایران به بخش بزرگی از بازارهای قاره سیاه است و ایران برای آفریقایی‌ها به‌عنوان یک پتانسیل اقتصادی به‌حساب می‌آید. ایران و آفریقای جنوبی درگذشته همکاری‌های بسیاری را درزمینهٔ نفت و انرژی داشتند که پس از افزایش تحریم‌های هسته‌ای علیه ایران، این همکاری‌ها کمرنگ‌تر شد. بعد از توافق ایران با 6 قدرت جهانی، دو کشور امید تازه‌ای را برای ازسرگیری روابط اقتصادی به‌خصوص در حوزه نفت و دیگر حوزه‌های انرژی پیدا کردند.
اولین هیئت تجاری آفریقایی در ایران
همزمان با ورود اولین هیئت تجاری از کشور آفریقای جنوبی به ایران (هفدهم آبان 94)، مقامات دو کشور بر احیای روابط اقتصادی تأکید کردند. این هیئت شامل 160 فعال اقتصادی و تجاری بود که در رأس آن معاون رئیس‌جمهوری این کشور قرارگرفته بود و نشستی را برگزار کردند. در این نشست همکاری‌های اقتصادی ایران و آفریقای جنوبی، وزیر صنعت، معدن و تجارت ایران، از احیای همکاری‌های ایران با آفریقای جنوبی در حوزه پتروشیمی، نفت و گاز خبر دادند. همکاری‌ها درزمینهٔ کشاورزی، معدنی، محصولات شیمیایی، دارو، زیرساختی و زیربنایی، خدمات مالی و بانکی، هتلداری و گردشگری از دیگر مواردی است که مورد تأکید مقامات دو کشور قرار گرفت. در همان نشست، محمدرضا نعمت‌زاده، وزیر صنعت، معدن و تجارت با حضور در این نشست گفت: «آفریقای جنوبی در حوزه پتروشیمی با ایران همکاری خوبی داشت که به دلیل تحریم از کشور خارج شد و امیدواریم در این حوزه مجدداً فعالیت‌ها از سر گرفته شود.» وی افزود: «پیش از تحریم‌ها، سرمایه‌گذاری مشترک حدود یک میلیارد دلار در صنعت پتروشیمی ایران به‌صورت 50-50 با آفریقای جنوبی انجام می‌گرفت و طرفین از این کار راضی بودند تا اینکه این اواخر بنا بر فشارهای خارجی و تحریم، شرکت آفریقای جنوبی به‌طور موقت مجبور به ترک ایران شد و امیدواریم همکاری در این زمینه دوباره از سر گرفته شود.» وزیر صنعت، معدن و تجارت آن هیئت را بزرگ‌ترین گروه تجاری و اقتصادی آفریقای جنوبی نامید و اظهار کرد: «160 فعال اقتصادی این کشور در ایران حضور دارند و ما هم علاقه‌مندیم در حوزه‌های مختلف سرمایه‌گذاری مشترک انجام دهیم؛ به‌عنوان‌مثال معادن بوکسیت آفریقا می‌تواند پتانسیل خوبی برای همکاری باشد.»
آفریقا جنوبی عزم جدی دارد
در اوایل اردیبهشت امسال، جاکوب زوما، رئیس‌جمهوری آفریقای جنوبی و هیئت همراه به مدت سه روز به ایران سفر کردند. این سفر از سوی دکتر روحانی آغازی برای سرعت بخشیدن در روابط دوجانبه درزمینهٔ گوناگون ازجمله اقتصادی، سیاسی، فرهنگی، علمی و بین‌المللی و از سوی جاکوب زوما فصل جدیدی از روابط تعبیر شد؛ تعابیری که بیانگر عزم دو کشور برای گسترش بیش‌ازپیش مناسبات و همکاری‌های سیاسی و اقتصادی است. ایران و آفریقای جنوبی از دیرباز رابطه دوستانه و سطح بالایی داشتند و در دوران سخت به‌ویژه در زمان تحریم پشتیبان یکدیگر بودند از یک‌سو تهران در زمان تحریم انرژی از سوی کشورهای صادرکننده نفت در کنار پرتوریا بود و افریقای جنوبی نیز در زمان تحریم با تهران روابط خوبی داشت.
در اولین روز سفر زوما، هشت سند همکاری درزمینهٔ بازرگانی، صنعت، ایجاد کارگروه‌های مشترک سرمایه‌گذاری و همکاری در بخش کشاورزی بین جمهوری اسلامی ایران و آفریقای جنوبی با حضور رییسان جمهوری دو کشور به امضا رسید. امضای تفاهم‌نامه همکاری مدیریت منابع آبی؛ برنامه همکاری درزمینهٔ فرهنگ و هنر و همکاری‌های بیمه‌ای دیگر اسنادی است که بین دو کشور منعقد شد. یادداشت تفاهم تبادل اطلاعات ملی مربوط به پول‌شویی و همکاری بین پژوهشگاه صنعت نفت ایران و پتروشیمی آفریقای جنوبی نیز دیگر اسناد امضاشده بین ایران و آفریقای جنوبی در حضور روسای جمهوری این دو کشور بوده است. این دو کشور در دیدار رسمی قبلی، تصمیم گرفتند که ارزش مبادلات تجاری را تا سال 2020 میلادی به هشت میلیارد دلار افزایش دهند درحالی‌که این رقم در سال 2015 میلادی (1394 خورشیدی) نزدیک به 350 میلیون دلار بوده است. واردات نفت آفریقای جنوبی روزانه ۵۵۰ هزار بشکه است و ایران قبل از تحریم یکی از بزرگ‌ترین تأمین‌کنندگان نفت این کشور بود اما در دوران تحریم فروش نفت ما به این کشور قطع شد و لذا وزارت نفت تلاش دارد تا شرایط را به قبل از تحریم‌ها بازگرداند.
عضویت پرتوریا در گروه صنعتی ۲۰، پیمان BRICS (اقتصادهای نوظهور شامل برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی) گروه ۷۷ و جنبش غیرمتعهدها این کشور موقعیت خوب را برای این کشور فراهم آورده و ایران می‌تواند از ظرفیت‌های اقتصادی آن در حوزه انرژی، صنایع و معادن و کشاورزی بهره برده و درواقع این کشور با دارا بودن اقتصاد قدرتمند و رشد اقتصادی باثبات و قابل‌توجه در قاره آفریقا برای ایران همواره یک کشور هدف به‌منظور همکاری اقتصادی تجاری به شمار می‌رود. توسعه روابط تجاری با آفریقای جنوبی فرصت‌های بسیار خوبی برای صادرکنندگان ایرانی به‌منظور جذب سرمایه‌گذاری خارجی و انتقال دانش فنی به کشور ما پدید می‌آورد.
آفریقای جنوبی در یک نگاه
جمهوری آفریقای جنوبی، کشوری در جنوب آفریقا و در سواحل دو اقیانوس اطلس و هند است با سه پایتخت متفاوت قوهٔ مجریه در پرتوریا، پارلمان در کیپ‌تاون و قوهٔ قضائیه در بلوم فونتین که یکی از پرجمعیت‌ترین شهرهای آن ژوهانسبورگ است. آفریقای جنوبی با کشورهای نامیبیا، بوتسوانا، زیمباوه، موزامبیک، سوازیلند و لسوتو هم‌مرز است. این کشور به ملت «رنگین‌کمان» شهرت دارد؛ اصطلاحی که اسقف اعظم دسموند توتو، آن را خلق کرد و بعدها رئیس‌جمهور آفریقای جنوبی، نلسون ماندلا از آن به‌عنوان استعاره‌ای برای توصیف پیشرفت‌های جدید تنوعات فرهنگی استفاده کرد. آفریقای جنوبی تاریخ متفاوتی را نسبت به دیگر کشورهای آفریقایی تجربه کرده است. مهاجرت اروپایی‌ها به آن و موقعیت استراتژیک دریایی آن سبب شد تاریخ پرفراز و نشیبی را داشته باشد. آفریقای جنوبی دارای تعدادی از قدیمی‌ترین آثار باستانی موجود در قاره آفریقا است. تاریخ کتبی آفریقای جنوبی با شرح دریانوردان اروپایی که از راه‌های بازرگانی هند شرقی می‌گذشتند شروع می‌شود.
اقتصاد در آفریقای جنوبی
تولید ناخالص داخلی آفریقای جنوبی 467.6 میلیارد دلار است که 2.7 درصد آن در بخش کشاورزی، 31.3 درصد آن در بخش صنعت و 66 درصد آن در بخش خدمات تولید می‌شود. نرخ بیکاری در این کشور 24.2 درصد است و نیمی از مردم آن زیر خط فقر زندگی می‌کنند. نرخ تورم در آفریقای جنوبی 6 درصد است. محصولات صادراتی آن شامل طلا، الماس، پلاتینیوم و دیگر سنگ‌های آهنی و معدنی و کاشی‌آلات و تجهیزات است که به کشورهای انگلستان (12.1 درصد)، ژاپن (11.8درصد)، آمریکا (9 درصد)، آلمان (5.2 درصد) و هلند (4 درصد) صادر می‌شوند. محصولات وارداتی آفریقای جنوبی شامل ماشین‌آلات و تجهیزات، مواد شیمیایی، محصولات پتروشیمی، ابزارآلات علمی و مواد غذایی است که از کشورهای چین (12.6 درصد)، آلمان (10 درصد)، آمریکا (6.6 درصد)، ژاپن (5.3 درصد) و عربستان سعودی (5 درصد) وارد این کشور می‌شود.
کشور آفریقای جنوبی ابرقدرت قاره آفریقا و بزرگ‌ترین اقتصاد این قاره است و با جمعیتی بالغ‌بر 50 میلیون نفر، جزو اقتصادهای بزرگ و یک بازار نوظهور با درآمد متوسط است که بر عرضه فراوان منابع طبیعی متکی است. کشور آفریقای جنوبی دارای بخش‌های اقتصادی، مالی پیشرفته (انرژی، ارتباطات، حمل‌ونقل، امور مالی و حقوقی و بازار بورس) و زیربنای لجستیکی مدرن برای توزیع مؤثر کالا، است. اقتصاد آفریقای جنوبی دارای دوگانگی ویژه‌ای است، از یک بعد اقتصادی تولیدی و صنعتی در سطح کشورهای پیشرفته و از بعد دیگر با زیرساخت‌های اساسی، دارای بسیاری از شاخص‌های مربوط به کشورهای درحال‌توسعه است. بخش رسمی اقتصاد این کشور متکی به معدن، تولید، خدمات و کشاورزی است. دولت آفریقای جنوبی متعهد به اقتصاد بازار آزاد، خصوصی‌سازی و فراهم ساختن شرایط مطلوب سرمایه‌گذاری است، ضمن اینکه این کشور از ساختار نسبتاً پیشرفته بانکی و مالی بهره‌مند‌است، بطوریکه بازار بزرگ و فعال بورس آن ازنظر کل سرمایه‌گذاری بازارهای بورس، مقام هفدهم جهان را دارد. آفریقای جنوبی در سال‌های اخیر با بهبود در شرایط اقتصادی خود، توانسته نرخ رشد اقتصادی بالاتری را نسبت به دهه گذشته تجربه نماید. ساختار اقتصادی این کشور در سال 1905 میلادی، صنعتی – خدماتی بوده که از سال 2005 با کاهش جدی در بخش صنعت، خدمات بخش غالب این کشور را تشکیل می‌دهد. آفریقای جنوبی ازلحاظ منابع معدنی، یکی از غنی‌ترین کشورهای جهان به شمار می‌رود. بخش معدن علاوه بر اینکه به‌عنوان منبع اصلی درآمد این کشور محسوب می‌گردد، قسمت عمده نیروی کار در این بخش اشتغال دارند. مهم‌ترین منابع معدنی این کشور عبارت‌اند از طلا، الماس، اورانیوم، کنسانتره زیرکونیوم، روتایل، اکسید تیتانیوم، کنسانتره آنتیموان، پالتین، کرومیت، سنگ مرمر، ذغال سنگ، سنگ‌آهن، منگنز، نیکل، فسفات، قلع، مس، وانادیوم، نمک، گاز طبیعی و نقره. آفریقای جنوبی بزرگ‌ترین تولیدکننده و صادرکننده طلا و پالتین جهان است. ارزش صادرات طلا در سال 2 میلیارد دلار و سود حاصله از استخراج طلا 445 میلیارد دلار است، آفریقای جنوبی دارای 40 درصد از کل ذخایر طلا جهان و 20 درصد از کل تولید طلا در جهان است. این کشور دارای مقام سوم در تولید پنبه نسوز و مقام پنجم در تولید الماس است، ضمن اینکه 70 درصد از کل ذخایر پالتین و کروم جهان در این سرزمین قرار دارد.
توسعه بخش صنعت آفریقای جنوبی به دلیل عواملی چون توسعه سریع مهاجرت روستایی و نیز کارگران خارجی به این کشور، وفور ذغال سنگ و از همه مهم‌تر ایجاد نیروگاه‌های حرارتی به‌ویژه مراکز برق‌آبی در سال‌های اخیر رشد چشم‌گیری داشته است. از مهم‌ترین صنایع آفریقای جنوبی که طی دو دهه اخیر رونق گرفته‌اند می‌توان به موارد ذیل اشاره نمود: صنایع معدنی، صنایع نظامی، هیلیکوپترسازی، مونتاژ خودرو، صنایع ذوب‌آهن، صنایع غذایی، کشتی‌سازی، نساجی، آهن و فولاد و مواد شیمیایی، صنایع پلاستیک‌سازی، تولید فسفات و کود شیمیایی، توتون، گیرنده‌های رادیوتلویزیونی و صنایع فرآوری محصولات مصرفی اشاره کرد. در بخش گردشگری، آفریقای جنوبی به لحاظ وجود جاذبه‌های توریستی بسیار زیاد دارای شهرت جهانی است و آفریقای جنوبی با بیش از 150 کشور جهان رابطه تجاری دارد. از عمده‌ترین کشورهایی که روابط اقتصادی فعالی با این کشور دارند می‌توان به چین، آمریکا، ژاپن، آلمان، انگلیس، سوئیس، عربستان و ایران اشاره کرد. درمجموع این کشور با داشتن 45 درصد تولیدات معدنی، 40 درصد تولیدات صنعتی، 50 درصد انرژی و 25 درصد تولید ناخالص ملی قاره سیاه، بزرگ‌ترین و پیشرفته‌ترین اقتصاد این قاره بشمار می‌رود.
حالا هیئت تجاری ایران در مسیر سفر به آفریقای جنوبی است، تا در توسعه حمل‌ونقل ریلی، خدمات مهندسی در حوزه نفت و انرژی در بندرعباس و بندر ژوهانسبورگ و حوزه تجارت، همکاری خود را با آفریقای جنوبی گسترش دهد.