کیوان جعفری طهرانی؛ مدیر امور بین الملل انجمن سنگ آهن ایران
بندر چابهار ایران یکی از راهبردی‌ترین بنادر منطقه خلیج فارس است و کوچکترین تغییری در شرایط این بندر، زنجیره ای از تحولات را در منطقه به دنبال خواهدداشت. برای روشن شدن ابعاد تأثیرگذاری این بندر، مرور شرایط سرمایه گذاری افغانستان و هند در حوزه معادن منطقه بسیار مفید است.
بر اساس قرارداد همکاری که بین دولت افغانستان و کنسرسیوم هندی به رهبری شرکت SAIL که در سال 2012 امضا شد، 7 عضو این کنسرسیوم که تحت نام AFISCO یا همان کنسرسیوم آهن و فولاد افغانستان شناخته می شوند عملیات استخراج و بهره برداری از 3 معدن از 4 معدن سنگ آهن حاجی گک یعنی بزرگترین معدن سنگ آهن بکر آسیا را طی مناقصه ای به عهده گرفتند.
اعضای این کنسرسیوم عبارتند از 3 عضو بخش دولتی با سهام کل 56 درصد به نام های SAIL (شرکت مادر تخصصی فولاد هندوستان) با 20 درصد سهم، NMDC (شرکت ملی توسعه معدنی) با 18 درصد سهم و RIN (شرکت نیگام ایسپات راشتریا) با 18 درصدسهم و 4 عضو بخش خصوصی که مجموعا 43 درصد سهام دارند و شامل JSW (شرکت فولاد جیندال) و JSPL (شرکت فولاد و نیروگاه جیندال) هر دو به مالکیت آقای ناوین جیندال هر یک با 16 درصد سهم و شرکت JSW ISPAT به مالکیت آقای ساجان جیندال با 8% درصد سهم و شرکت MIG (مونت ایسپات انرژی) به مالکیت آقای ساندیپ جاجودیا (داماد آقای جیندال) با 4 درصد سهم در این کنسرسیوم حضور دارند.
کنسرسیوم آهن و فولاد افغانستان قرار است در کنار بهره برداری از معدن سنگ آهن حاجی گک نسبت به تاسیس یک کارخانه فولاد در 2 فاز 3.1 میلیون تنی و مجموعا" 6.2 میلیون تن و همچنین ایجاد یک نیروگاه برق 800 مگاواتی برای تغذیه کارخانجات فولاد مذکور کلاً به ارزش 10.8 میلیارد دلار اقدام کند.
هرچند برای جلوگیری از آسیب پذیری این پروژه توافق شد فاز نخست فولادسازی در مقیاس بین 1.2 تا 1.5 میلیون تن و نیروگاه برق با ظرفیت 120 مگاوات و با سرمایه گذاری 2.9 میلیارد دلار اجرا شود و سپس با افزایش ظرفیت به 3.1 میلیون تن فاز اول تکمیل و متعاقبا" فاز دوم با ظرفیت مشابه ایجاد شود. خوراک معادن 1، 2 و 3 سنگ آهن حاجی گک برای تغذیه 40 سال کارخانجات فولاد 6.2 میلیون تنی کافی خواهد بود.
در حال حاضر کنسرسیوم آهن و فولاد افغانستان مشغول مذاکره با بانک جهانی جهت گرفتن وام جهت تسهیل در اجرا پروژه فوق است. در صورت تصویب بانک جهانی جهت اعطای وام جهت توسعه و نوسازی مناطق محروم، سرمایه گذاری در این پروژه به ثبت 70 درصد سرمایه گذاران هندی هر یک به نسبت حق السهم خود و 30 درصد بانک جهانی انجام خواهد گرفت.
علاوه بر پروژه های فوق یک خط راه آهن 200 کیلومتری از معادن سنگ آهن و زغال سنگ به کارخانجات فولاد نیز اجرا می شود. به طور کلی پروژه معدن سنگ آهن حاجی گک باعث ایجاد 20.000 فرصت شغلی در کنار ایجاد امکانات رفاهی از جمله جاده و ریل راه آهن خواهد شد.
طرح راه آهن افغانستان به بندر چابهار
در راستای صادرات سنگ آهن از معدن حاجی گک قرار است یک خط راه آهن به طول 900 کیلومتر از معدن فوق به بندر چابهار کشیده شود که قسمت اول این خط از معدن حاجی گک تا مرز ایران (زرنج) توسط طرف هندی و در مقابل مطالبات ایران در قبال صادرات نفت به هندوستان تامین اعتبار می گردد. قسمت دوم این خط راه آهن نیز از مرز ایران تا بندر چابهارتوسط ایران می بایستی تامین اعتبار شود البته تاسیس این خط راه آهن نیز موافق ها و مخالف های خود را دارد. موافقان این طرح در افغانستان معتقدند با تامین این خط راه آهن بین ایالت بامیان افغانستان و بندر چابهار، وابستگی کابل به اسلام آباد برای صادرات سنگ آهن از بنادر گوادر و کراچی پاکستان کمتر خواهد شد.
مخالفان طرح فوق که در راس آن بارون فولاد هندوستان آقای ساجان جیندال قرار دارد، مذاکراتی با نخست وزیر پاکستان در تابستان گذشته داشته است تا نظر موافق وی را برای حمل زمینی سنگ آهن از معادن حاجی گک و توسط کنسرسیوم آهن و فولاد افغانستان به بندر کراچی بدست آورد البته مذاکرات فوق هدف دیگری هم دنبال می کند و آن هم حمل زمینی سنگ آهن از افغانستان به هندوستان و از طریق پاکستان است چرا که کنسرسیوم هندی به رهبری SAIL علاقمند به مصرف سنگ آهن تولیدی افغانستان در داخل هندوستان و سپس صادرات مازاد نیاز داخلی افغانستان و هندوستان به دیگر کشورها از جمله چین از طریق بنادر هندوستان است تا شاید جایگزینی باشد برای توقف صادرات سنگ آهن هندوستان که از سال 2010 به دنبال وضع عوارض صادراتی سنگین اتخاذ شد؛ اشتباهی که صادرات 110 میلیون تنی سنگ آهن هندوستان را به کمتر از یک دهم یعنی نزدیک 10 میلیون تن کاهش داد و باعث شد کشور سنگ آهن خیز هندوستان مترصد واردات سنگ آهن از استرالیا، برزیل ، افغانستان و حتی ایران شود.
در صورتی که طرح راه آهن افغانستان به بندر چابهار تصویب و اجرا شود، این شانس بزرگ نیز وجود دارد که کنسرسیوم آهن و فولاد افغانستان نسبت به سرمایه گذاری بین 85 الی 100 میلیون دلار برای توسعه بندر چابهاراقدام کند چرا که دولت های افغانستان و هندوستان بندر چابهار را به عنوان دروازه واردات و صادرات افغانستان برای دسترسی به دریای آزاد می نگرند.
با سرمایه گذاری فوق، بندر چابهار به قطب صادرات سنگ آهن افغانستان و بالطبع ایران تبدیل می شود و با موقعیت مناسب خود در دریای عمان حتی در نرخ حمل دریایی سنگ آهن صادراتی ایران تنی یک دلار نسبت به بندرعباس صرفه جویی ایجاد می کند البته لازم به ذکر است به علت عملیات تروریستی طالبان که در رابطه با مهمانسرای هندی ها در کابل در سال 2012 اتفاق افتاد و بعد از آن نیز بارها پیمانکاران هندی معدن حاجی گک توسط گروه طالبان تهدید شدند، در سال 2015 طرف های هندی به طور رسمی از معدن حاجی گک خارج شدند و کنسرسیوم فولاد و آهن افغانستان بلا تکلیف به کار خود پایان داد. با استعفای دکتر داود شاه صبا وزیر معادن و پترولیوم افغانستان در اوایل سال جاری نیز بارقه امیدی که برای احیا مجدد این کنسرسیوم وجود داشت متاسفانه به یاس تبدیل شد.