سایت ماینینگ بیت‌کوین در اطراف تهران. عکس: نیویورک‌تایمز
بحران مالی سال 2007 به ارایه تلاش‌های نوآورانه‌ای جهت ارایه راه‌های جایگزین عرضه خدمات به‌وسیله سیستم مالی منجر شد و از خلال این تلاش‌ها ارزهای دیجیتال یا پول‌های رمزنگاری‌شده به وجود آمدند. اما ارز دیجیتال با «بیت کوین» در سال 2008 میلادی متداول شد و با گذشت نزدیک به یک دهه از آغاز فعالیت این نوع ارزها، هنوز ناشناخته مانده است.
مهم‌ترین مزیت ارزهای دیجیتال این است که تابع قوانین و استانداردهای بانک مرکزی هیچ کشوری نیست؛ بااین‌حال همچون ارزهای کاغذی با نوسان قیمتی همراه است؛ ارزهای دیجیتال بر بستر شبکه جهانی اینترنت بین اشخاص مبادله می‌شود و هیچ بانک یا دولتی بر آن نظارت نمی‌کند؛ ازآنجاکه حساب‌ها شفاف و تراکنش‌ها قابل‌مشاهده و تأیید دیگران است، امکان تقلب ندارد اما معامله گران ارز دیجیتال ناشناس باقی می‌مانند.
افزایش ارزش لحظه‌به‌لحظه تراکنش‌های بازار «ارزهای دیجیتال» و رشد چشمگیر گردش مالی ارزهای دیجیتال در سال‌های اخیر باعث شده تا از این حوزه به‌عنوان «انقلاب صنعتی چهارم» یاد شود. با به رسمیت شناخته‌شدن ارزهای دیجیتال از سوی کشورهای مختلف، شاهد تغییر موضع بانک مرکزی ایران و دولت نسبت به تولید ارزهای دیجیتال و به رسمیت شناخته‌شدن ماینینگ به‌عنوان یک صنعت هستیم.
هیات وزیران روز یکشنبه 6 مردادماه در نشست خود که به ریاست رئیس‌جمهور برگزار شد، با استخراج فرآورده‌های پردازشی رمزنگاری شده به‌عنوان یک فعالیت صنعتی موافقت کرد. همچنین با موافقت رئیس جمهور، وزارت صنعت مسئول صدور مجوز برای تولید ارز دیجیتال شناخته‌شده است. به‌موجب این تصمیم، استفاده از رمز ارزها صرفاً با قبول مسئولیت ریسک از سوی متعاملان بوده و مشمول حمایت و ضمانت دولت و سیستم بانکی نمی‌شود و بهره‌گیری از آن در مبادلات داخل کشور نیز مجاز نیست.
پیش از این، شورای عالی مبارزه با پولشویی نیمه دوم سال ۹۶ فعالیت در حوزه ارز دیجیتال را ممنوع کرد و گمرک نیز مانع از ورود پردازشگرهای بلاک‌چین‌ها به کشور شدند، اما با توجه به اینکه ماینینگ ارز دیجیتال با پردازشگر برق تفاوت چندانی نداشت، عملا این دستگاه‌ها وارد کشور شد. حال دولت پس از کش و قوس‌های فراوان در خصوص این پدیده مدرن تصمیم گرفته تا ارزهای دیجیتال را به رسمیت بشناسد. تصمیمی که برخی از فعالان اقتصادی، اجرا شدن آن را از سوی دولت کند توصیف می‌کنند. از جمله مسعود خوانساری رییس اتاق تهران بر این باور است که دولت باید دو سال پیش در این خصوص تصمیم می‌گرفت تا قواعد مرتبط با تولید و تجارت ارز رمزها را اعلام کند؛ اما همیشه دیر تصمیم می‌گیرند و پس از آن، متأسفانه با بگیر و ببند می‌خواهند مشکل را حل کند که باز هم کل کار، دچار مشکل می‌شود؛ الان هم سریع‌تر باید قواعد را تنظیم کرده و در ارتباط با قیمت برق، تولید، تجارت و سرمایه گذاری آن وارد عمل شوند.
تاثیر ارز دیجیتال بر اقتصاد ایران
اما ارز دیجیتال چیست و چه تاثیری بر اقتصاد دارد؟ مرکز تحقیقات و بررسی‌های اقتصادی اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران که در سی‌ودومین شماره بروشور «اقتصاد به زبان ساده» به بررسی ارزهای دیجیتال و همچنین تاثیرات این ارزهای مجازی در حوزه کلان اقتصادی بر بانک مرکزی و سیاست‌های پولی کشور پرداخته بود، ارزهای دیجیتال را به این شکل تعریف کرده است: «ارزهای دیجیتال یا پول‌های دیجیتال پول‌های مجازی هستند که غالبا از تکنولوژی‌های پیشرفته رمزنگاری شده استفاده می‌کنند که به آنها پول‌های رمزنگاری شده یا رمزنهاده هم می‌گویند. ارز دیجیتال یا پول مجازی، نمایانگر ارزشی است که می‌تواند به طور دیجیتالی مبادله شود.»
بر اساس گزارش مرکز تحقیقات و بررسی‌های اقتصادی اتاق ایران، اثرات ارزهای دیجیتال بر اقتصاد کشورهایی مانند ایران که پول رایجی غیر از دلار دارند، شرایط متفاوتی را نسبت به سایر کشورها ایجاد می‌کند. از طرفی وجود تحریم‌های اقتصادی اگرچه ممکن است در کوتاه مدت راه‌حل فرار از محدودیت‌های ارزی برای تجار ایرانی باشد، اما در بلندمدت به دلیل محدود شدن دامنه فعالیت آنها، احتمال شفافیت طرفین مبادلات و قانونمند شدن قراردادهای ارزهای دیجیتال، در جهت ممانعت از جرایم مالی سایبری و فعالیت‌های پولشویی، در آینده محدودیت‌های بیشتری را برای ایرانیان ایجاد خواهد کرد.
با این وجود تاکید شده است در صورتی‌که بستر قانونی برای استفاده از ارزهای دیجیتال در اقتصاد کشور فراهم شود، این ارزهای مجازی از دو جهت برای تجار ایرانی قابل بررسی است. نکته نخست این است که با فراگیری استفاده از ارزهای دیجیتال و انجام خرید و فروش از طریق آنها می‌توان ارزهای دیجیتال را جایگزین دلار در مبادلات بین‌المللی کرد. اما از آنجایی که ارزهای دیجیتال تحت قوانین ضد پولشویی و مبارزه با جرایم مالی سایبری قرار ندارد، این امکان هست تا کشور را در معرض اتهام جرایم پولشویی قرار دهد.
نکته حایز اهمیت در خصوص استفاده از ارزهای دیجیتال این است که استفاده از ارزهای دیجیتال برای ایران چه در سطح خرد، چه سطح فردی و چه در سطح کلان، از منظر بانک مرکزی و سیاست‌گذاری پولی دارای اهمیت ویژه‌ای است. در سطح خرد اگر چه وجود تحریم های اقتصادی و محدودیت دسترسی به منابع دلاری ، استفاده از این ارزها رابه عنوان راه حلی برای فعالان اقتصادی معرفی می‌کند، اما ماهیت سفته بازانه و نوسانات شدید این ارزها از یک طرف و ریسک اتهامات فعالیت‌های پولشویی و محدودیت استفاده از این روزها توسط کشورهای طرف مبادله موانع جدی ایجاد می‌کند.
ارز دیجیتال، راهکاری برای مقابله با تحریم
درست است که استفاده از ارزهای دیجیتال ریسک‌های زیادی دارد اما فعالان اقتصادی تاکید می‌کنند با توجه به اینکه در معرض تحریم هستیم و باید مسیر گردش پول و اهداف انتقال شناسایی نشود، این روش بهترین شیوه است.
شبکه خبری «راشاتودی» در گزارشی که 27 تیرماه سال جاری منتشر کرد، مدعی شد استفاده از ارزهای دیجیتال در کشورهای مخالف سیاست‌های امریکا ازجمله روسیه، چین، ونزوئلا و ایران در حال افزایش است و گسترش این امر به این کشورها کمک می‌کند تا مانع قدرت گرفتن بیشتر آمریکا شوند.
بر اساس این گزارش، بنیاد دفاع از دموکراسی‌های امریکا در خصوص گسترش استفاده از ارزهای دیجیتال هشدار داده است که با گسترش استفاده از ارزهای دیجیتال در سراسر دنیا این کشورها به دنبال ایجاد راه مبادله‌ای جدا از دلار هستند و تلاش‌های این چهار کشور فراتر از فرار کردن از تحریم‌ها است و این چهار کشور با توسعه سیستم‌های پرداخت جایگزین برای تجارت جهانی به دنبال کاهش توانایی‌های امریکا در تحریم‌های یک‌جانبه هستند و آنها می‌خواهند با این کار ارزش دلار را کاهش دهند.
فعالان اقتصادی در داخل نیز بر این باورند در شرایطی که اقتصاد به دلیل تحریم‌ها درگیر چالش‌های فراوانی شده است، سرعت مبادلات، هزینه پایین تراکنش‌ها و مبتنی بودن بر تکنولوژی بلاک‌چین ارزهای دیجیتال که به‌عنوان مهم‌ترین مزایای ارزهای دیجیتال محسوب می‌شود می‌تواند در این شرایط نقش‌آفرینی کند. بر همین اساس تولید ارزهای دیجیتال باید مانند تولید یک کالا در نظر گرفته شود.
اتخاذ نگاهی مدرن، ازجمله تأکیداتی است که فعالان اقتصادی بر ضرورت آن تأکید دارند. در همین زمینه حسین سلاح ورزی نایب‌رئیس اتاق ایران بر این باور است با موافقت بانک مرکزی با تولید قانونی ارز دیجیتال، ایران می‌تواند در این عرصه با توجه به نیروی انسانی ورزیده و توسعه‌خواه به جایگاه خوبی برسد. به‌شرط آنکه با این پدیده مدرن رفتار مدرن داشته باشیم و بستر انحراف و عقب‌ماندگی را فراهم نکنیم. انحصارزدایی از حوزه تولید ارزهای دیجیتال از جمله موضوعاتی است که مورد توجه فعالان این حوزه قرار گرفته و آنها و بر این باورند که دولت با اتخاذ قوانین راهگشا، باید تولید ارزهای دیجیتال در کشور را عملیاتی کند.