فاطمه پاسبان، کارشناس اقتصادی
آمار و ارقام جهانی نشان می‌دهد در دهه‌های اخیر نسبتی از جمعیت جهان که در بخش کشاورزی کار می‌کنند، کاهش یافته است و به‌طور میانگین در حدود ٥٠ درصد از جمعیت جهان درحال‌حاضر در محیط‌های شهری زندگی می‌کنند. انتظار می‌رود این نسبت به ٧٠ درصد تا سال ٢٠٥٠ برسد (سازمان ملل ٢٠٠٨). به عبارتی بیشتر جمعیت‌ها در شهرها ساکن شده و تقاضا برای غذا افزایش می‌یابد. شهرنشینی سریع، نیاز به توسعه زنجیره عرضه مواد غذایی را برای تأمین غذایی جمعیت شهری، ضروری کرده است.
برای همین منظور و ایجاد کارآمدی زنجیره عرضه مواد غذایی، کشورهای جهان به بهبود کمیت و کیفیت جاده‌ها، حملونقل و زیرساخت‌های بازاریابی و نگهداشت و ذخیره مواد غذایی مقرون‌به‌صرفه برای گروه‌های کم‌درآمد، روی آورده و سرمایه‌گذاری کرده‌اند. در این میان ضمن توسعه زنجیره عرضه مواد غذایی درباره کاهش ضایعات و هدررفت مواد غذایی برای حال و آینده نیز برنامه‌ریزی می‌کنند تا از این طریق با کاهش ضایعات و هدررفت، مقدار بیشتری مواد غذایی برای تأمین غذایی جمعیت رو‌به‌رشد در اختیار داشته باشند.
یکی از راهکارهای کاهش ضایعات و هدررفت مواد غذایی، توجه به بسته‌بندی است. بسته‌بندی هنر و علم آماده‌سازی مواد غذایی برای انبارکردن و درنهایت فروش است. بسته‌بندی یک فعالیت سیستمی است که هدف از آن آماده‌سازی کالا و محصول برای حملونقل، توزیع، انبار، فروش و مصرف است که همه فعالیت‌های مرتبط را پوشش می‌دهد. بسته‌بندی به‌عنوان مجموعه فعالیت‌های مرتبط به هم و پویا در طول زمان، کارکردهای محافظت، نگهداری، حملونقل، اطلاع‌رسانی و فروش را شامل می‌شود.
بسته‌بندی ضمن حفاظت از محصول، قدرت جذابیت و بازارپسندی محصول را نیز افزایش می‌دهد. هدف از بسته‌بندی‌کردن این است که هم زمان و دوره نگهداری محصول افزایش یابد و هم مخاطره فساد و ضایعات محصول را کاهش دهد.
درباره محصولات کشاورزی و زنجیره عرضه آن، بسته‌بندی نقش مهمی در تأمین غذای مردم دارد؛ با وجود این کمتر به این مقوله توجه شده است. درحال‌حاضر در جهان تقاضا برای محصولات تازه و فراوری بخش کشاورزی در طول سال وجود دارد که تأمین به‌موقع و سالم آن به عوامل مختلف زنجیره عرضه بستگی دارد که بسته‌بندی یکی از عوامل مهم آن است. بسته‌بندی در زنجیره عرضه محصول شامل محافظت، نگهداری، توزیع و فروش محصول، ارائه اطلاعات درباره استفاده از محصول، سلامت و ایمنی محصول است. برای این منظور روش‌ها و تکنیک‌های مختلف بسته‌بندی وجود دارد که برای کاهش فسادپذیری محصولات کشاورزی و مواد غذایی استفاده می‌شود.
برای نمونه روش بسته‌بندی اتمسفر اصلاح‌شده (Modified atmosphere packaging) شامل فضای اتمسفر اصلاح‌شده یک فراورده غذایی توسط خلأ، فشار گاز یا تراوایی کنترل‌شده بسته است که به وسیله فعالیت‌های شیمیایی، آنزیمی و میکروبی کنترل می‌شود؛ به‌طوری‌که از خطرات مهمی که ممکن است اتفاق بیفتد، اجتناب یا کاسته می‌شود. به عبارت دیگر بسته‌بندی به روش MAP به معنی واردکردن اتمسفر در یک پاکت (یا بسته) ماده غذایی با ترکیب خاص دی‌اکسیدکربن، نیتروژن و اکسیژن است. این روش نگهداری کیفیت تازه فراورده‌های غذایی را بدون عملیات حرارتی و شیمیایی به‌کاررفته توسط تکنیک‌های نگهداری رقابت‌پذیر مانند کنسروکردن، فریزکردن، خشک‌کردن و فرایندهای دیگر میسر می‌کند.
مزایای این روش متعدد بوده که طولانی‌کردن ماندگاری با حفظ خواص کیفی مطلوب، پایین‌آوردن میزان ضایعات و فساد و تازه‌نگه‌داشتن محصول بدون استفاده از مواد نگهدارنده یا پرتودهی از جمله مزایای مهم آن به شمار می‌رود. برای مثال تعداد روزهای ماندگاری کاهو در یخچال برای روش‌های غیر از MAP در حدود دو تا چهار روز اما برای روش MAP ١٤ روز، برای گوشت قرمز تازه برای روش‌های غیر از MAP حدود دو تا سه روز اما برای روش MAP ٢١ روز و درباره پنیر برای روش‌های غیر از MAP حدود هفت روز اما برای روش MAP ١٨٠ روز است. آمار نشان می‌دهد که به کارگیری روش‌های بسته‌بندی و فناوری‌های جدید، ماندگاری محصول را افزایش داده و از ضایعات محصولات غذایی جلوگیری می‌کند. از همین روی است که کشورهای مختلف جهان به مقوله بسته‌بندی و سرمایه‌گذاری در توسعه نوآوری و فناوری‌های جدید در فعالیت‌های مرتبط به آن توجه خاصی دارند.