سایه افزایش قیمت مواد اولیه، بار دیگر بر سر تولید

مرکز آمار و اطلاعات اقتصادی اتاق ایران در محاسبات خود، شاخص مدیران خرید (PMI) موسوم به شامخ را برای آبان‌ماه امسال ۵۱٫۱۳ واحد محاسبه و اعلام کرده است که نسبت به مهرماه (۵۰٫۹۷ واحد) ۰٫۷ واحد معادل ۱٫۳۸ درصد بهبود یافته است. در این ماه شاخص سرعت انجام و تحویل سفارش بیشترین میزان شاخص در میان ۵ مؤلفه اصلی شامخ و موجودی مواد اولیه خریداری شده، کمترین مقدار شاخص بوده است.

بررسی‌ها نشان می‌دهد فعالان اقتصادی در پاسخگویی به سؤالات مربوط به شاخص شامخ آبان‌ماه، انتظارات تولید در ماه آینده را مثبت ارزیابی کرده‌اند و وضعیت بخش صنعت در این شاخص بهبود داشته است اما در مقابل، روند کاهشی شاخص قیمت خرید مواد اولیه پس از شش ماه متوقف شده و این شاخص در آبان ماه نسبت به ماه قبل با افزایش ۳۶ درصدی مواجه شده است.

مرکز آمار و اطلاعات اقتصادی اتاق ایران از مهرماه ۱۳۹۷ استخراج و انتشار شاخص مدیران خرید (PMI) موسوم به شامخ را برای نخستین بار در کشور در دستور کار قرار داده و در چهاردهمین دوره انتشار این شاخص، شامخ آبان‌ماه ۱۳۹۸ را ۵۱٫۱۳ واحد محاسبه کرده است.

به گزارش پایگاه خبری اتاق ایران، شاخص مدیران خرید (PMI) یکی از مهم‌ترین شاخص‌های اقتصادی در کشورهای توسعه‌یافته است که بر اساس داده‌های پانلی از حدود ۴۰۰ شرکت در تمام فعالیت‌های بخش خصوصی تهیه می‌شود.

سؤالات پرسشنامه شاخص PMI به نحوی طراحی شده است که اطلاعاتی در خصوص تولیدات صنعتی (میزان تولید، سفارشات جدید داخلی و خارجی، نیروی کار استخدامی و ...)، خدمات (کسب‌وکارهای جدید، کسب‌وکارهای صادراتی جدید، هزینه‌ها و ...)، عمده‌فروشی (میزان تولید، سفارشات جدید داخلی و خارجی، قیمت فروش و ...) و ساخت‌وساز (کل فعالیت‌ها، ساخت‌وساز مسکونی و تجاری، سفارشات جدید و ...) ارائه می‌دهد؛ ازاین‌رو شرکت‌های مدیریت دارایی از طریق دنبال کردن شاخص‌های ملی و بخشی در زمینه‌های رشد، بهره‌وری، روندهای قیمت و حاشیه سود می‌توانند از اطلاعات این شاخص در استراتژی‌ها و مدل‌های تخصیص دارایی و همچنین در تحلیل عملکرد پرتفوی خود استفاده کنند.

شاخص کل PMI نشان‌دهنده تغییرات شرایط کلان است و اطلاعات جزئی‌تر مربوط به بخش‌های مختلف اقتصاد می‌تواند برای صندوق‌های خریدوفروش سهام و اوراق با بازدهی ثابت نیز راهنمای خوبی در تحلیل و پیش‌بینی باشد. این شاخص از مهرماه ۱۳۹۷، با عنوان «شامخ» توسط مرکز آمار و اطلاعات اقتصادی اتاق ایران و فقط در بخش تولیدات صنعتی تهیه استخراج و منتشر می‌شود.

در جریان استخراج شامخ، اگر عدد شاخص بیش از ۵۰ واحد باشد، نشان می‌دهد که اقتصاد درحال‌توسعه است درحالی‌که هر رقمی زیر ۵۰ واحد، از قرار داشتن اقتصاد در شرف انقباض و رکود حکایت دارد.

به‌عبارت‌دیگر، شامخ یک شاخص انتشار است که وضعیت صنعت را با مبنا قرار دادن عدد ۵۰ معرفی می‌کند. به‌بیان‌دیگر، در هر مورد از سؤالات پرسشنامه، هر چه تعداد بیشتری از فعالان اقتصادی وضعیت را بهتر (یا بدتر) از ماه قبل معرفی کنند، عدد شاخص از ۵۰ فاصله بیشتری می‌گیرد و این به معنای گستردگی بیشتر پدیده در نمونه مورد بررسی است. به‌تبع هرچه عدد شاخص به ۵۰ نزدیک‌تر باشد (چه اعداد کمتر از ۵۰ و چه بیشتر از ۵۰) به معنای عدم‌تغییر محسوس نسبت به ماه قبل است. لذا در تحلیل اعداد شاخص باید توجه کافی به این نکات مبذول داشت. همچنین با توجه به آن‌که صنایع غذایی، شیمیایی و فلزی از ضریب اهمیت بالاتری نسبت به سایر صنایع در محاسبه شاخص شامخ برای ایران، برخوردار هستند، لذا تغییرات در این بخش‌ها، اثرات بزرگ‌تری روی شامخ کل خواهد گذاشت.

بر اساس تازه‌ترین محاسباتی که از سوی مرکز آمار و اطلاعات اقتصادی اتاق ایران برای استخراج شامخ انجام شده، شامخ آبان‌ماه امسال همچنان بالای ۵۰ واحد باقی‌مانده و از تداوم امیدواری فعالان اقتصادی نسبت به بهبود وضعیت تولید حکایت دارد اما بعد از ۶ ماه، روند کاهشی قیمت مواد اولیه تغییر کرده و با افزایش ۳۶ درصدی، به چالش جدید تولیدکنندگان تبدیل شده است.

شامخ صنعت - شاخص مدیران خرید (PMI) آبان ماه 1398

وضعیت شاخص شامخ در ایران

• شاخص کل

شاخص PMI کل برای آبان سال ۹۸ بهبود جزئی نسبت به ماه قبل را نشان می‌دهد که با توجه به اجزای تشکیل‌دهنده شاخص، همین بهبود بسیار اندک نیز ناشی از دو زیرشاخص سرعت تحویل سفارش و میزان استخدام و به‌کارگیری نیروی انسانی بوده است. به‌عبارت‌دیگر با توجه به عدم‌تغییر چندان محسوس مقدار تولید، میزان سفارشات جدید و بدتر شدن موجودی مواد اولیه می‌توان گفت که سایه سنگین رکود همچنان بر بخش صنعت ادامه دارد. پس از سه ماه ثبات، قیمت خرید مواد اولیه در آبان ماه نسبت به ماه قبل افزایش داشته است درحالی‌که قیمت محصولات تولیدی نسبت به ماه قبل اندکی کاهش داشته است. از سوی دیگر، با وجود کاهش قیمت، میزان صادرات و فروش نیز اندکی کاهش نشان می‌دهد که با کاهش تولید و عدم‌تغییر موجودی انبار مطابقت دارد.

• لاستیک و پلاستیک

عدد شامخ کل به دست آمده برای گروه لاستیک و پلاستیک در آبان ماه (53.3) حاکی از بهبود اندک وضعیت کلی این صنعت نسبت به ماه گذشته است. در این ماه میزان سفارشات جدید تغییری را نشان نمی‌دهد. (۵۰) و قیمت مواد اولیه اندکی افزاش یافته (54.3) و به دنبال آن موجودی انبار مواد اولیه کاهش یافته است (45.8). این به معنای استفاده از موجودی انبار مواد اولیه و به تأخیر انداختن خریدهای جدید به دلیل افزایش بهای مواد اولیه است.

این موضوع را نباید از نظر دور داشت که موجودی مواد اولیه این صنعت طی ماه گذشته افزایش داشته و بیشترین عدد را در مهرماه در میان تمام صنایع به خود اختصاص داده است و لذا استفاده از موجودی انبار مواد اولیه، امکان کاهش بهای محصولات را که به دنبال رکود فعلی این صنعت (کاهش فروش شدید در آبان ماه) رخ می‌دهد، داده است. لذا ما شاهد کاهش قیمت محصولات تولیدی در آبان ماه هستیم. (41.7) این صنعت در مهرماه کاهش شدید فروش محصولات را تجربه کرده (33.3) و در آبان ماه نیز شاهد کاهش شدید فروش محصولات (37.5) بوده و درنتیجه موجودی انبار محصول افزایش یافته است. (54.2). با توجه به تحولات منطقه به‌خصوص ناآرامی‌های عراق که بازار مهمی برای محصولات این گروه محسوب می‌شود، صادرات محصولات این گروه نیز کاهش را تجربه کرده است (41.7). فعالان اقتصادی این گروه نسبت به ماه آینده خوش‌بین هستند و انتظار بهبود وضعیت تولید و فروش را دارند. (54.2).

• فرآورده‌های نفت و گاز

شامخ کل صنایع فرآورده‌های نفت و گاز در آبان ماه نشان از بهبود اندک در وضعیت عمومی این صنعت دارد (57.8). شامخ کل این صنعت از آذرماه ۱۳۹۷ تا مهرماه ۱۳۹۸ همواره حاکی از بدتر شدن وضعیت این صنعت در هرماه نسبت به ماه گذشته خود بوده است. برخلاف این روند، در مهرماه ۹۸ شاهد تثبیت وضعیت این صنعت و در آبان بهبود اندکی در شامخ کل این صنعت را شاهد هستیم. میزان سفارشات جدید که طی ۷ ماه گذشته کمتر از ۵۰ بود در آبان ماه به 59.6 رسیده است که نشان می‌دهد بعد از یک دوره که هرماه نسبت به ماه قبل تنزل در سفارشات جدید داشته شاهد افزایش در سطح سفارشات جدید بوده‌اند.

مقدار تولید که از آذرماه سال گذشته (به‌استثنای اسفند ۹۷) همواره کاهش ماهانه نسبت به ماه قبل را نشان می‌داده است در آبان ماه افزایش را نشان می‌دهد. (59.6) البته صادرات محصولات این گروه نیز همچون چهار ماه گذشته نسبت به مهرماه تنزل یافته است (42.3). به نظر می‌رسد این کاهش صادرات به دنبال تشدید اثرات تحریم‌های ایالات‌متحده و ناآرامی‌های عراق رخ داده است. درمجموع به نظر می‌رسد فعالان این صنعت در حال تجربه کردن تغییر شرایط و بهبود اوضاع عمومی صنعت نفت و گاز نسبت به ماهه‌های گذشته هستند؛ اما اینکه این بهبود تا چه حد تداوم داشته و تا چه میزان تقویت خواهد شد نیازمند گذر زمان است.

نفت خام و گاز طبیعی مهم‌ترین مواد اولیه این صنعت محسوب می‌شود که متأثر از بازار بین‌المللی نفت خام و وضعیت تحریم‌های ایالات‌متحده است. قیمت مواد اولیه این صنایع از تیرماه روندی کاهشی داشته و بر اساس نظر فعالان این صنعت هرماه نسبت به ماه قبل کاهش یافته است. در ماه‌های اخیر روند جهانی قیمت نفت خام نیز نزولی بوده و این مسئله موضوع اجلاس اخیر اوپک در وین اتریش بوده است. درنتیجه شامخ به دست آمده برای قیمت مواد اولیه کاهش را نشان می‌دهد (46.2). از طرف دیگر به نظر می‌رسد با افت شدید صادرات نفت خام ایران، عرضه آن در بازار داخلی نیز افزایش یافته است که این امر کاهش بهای مواد اولیه در این صنعت را تقویت کرده است. درنهایت فعالان اقتصادی این صنعت نسبت به ماه آینده خوش‌بین هستند و انتظار بهبود وضعیت این صنعت در ماه آتی را دارند. (57.7). این خوش‌بینی نسبت به آینده در تمام ماه‌ها سال جاری وجود داشته است.

•  نساجی

برای اولین بار در سال جاری، وضعیت صنعت نساجی در آبان‌ماه با عدد شامخ 55.94 توسط فعالان این صنعت رو به بهبود ارزیابی شده است. افزایش میزان سفارشات جدید، سرعت انجام و تحویل سفارش، موجودی مواد اولیه (هر سه با عدد شامخ 59.38) و افزایش میزان استخدام و به-کارگیری نیروی انسانی (با عدد شامخ 65.63) بیشترین تأثیر را در این ارزیابی مثبت داشته است. همین مسئله موجب شده که علی‌رغم کاهش میزان تولید محصولات با عدد شامخ 40.63 نسبت به ماه قبل، انتظارات تولید در ماه آینده (با عدد شامخ 62.50) مثبت باشد. بخشی از افزایش میزان سفارشات جدید می‌تواند به دلیل کاهش قیمت محصولات نساجی (با عدد شامخ ۶۳/۴۰) علی‌رغم افزایش قیمت خرید مواد اولیه (با عدد شامخ 68.75) باشد که این علامت را به مصرف‌کننده می‌دهد که قبل از افزایش عن‌قریب قیمت محصولات تولیدی، از فرصت خرید موجود نهایت استفاده را ببرد. به‌علاوه آغاز طرح پایش صنعت نساجی کشور از طریق انجمن صنایع نساجی ایران، نوید اتخاذ تصمیمات راهبردی برای سیاست‌گذاران و نیز بهره‌مندی از افزایش سرمایه‌گذاری را به این صنعت داده و نقش زیادی در بهبود انتظارات تولیدی داشته است.

بااین‌وجود، بررسی آمارهای ۱۰ سال گذشته صنایع نساجی نشان داده است که روند توسعه این صنعت همواره در حال کاهش بوده و باوجود بازار بزرگ داخلی، سرمایه‌گذاری لازم در این حوزه انجام نشده است. طبق آمار اعلام شده، میزان تولید پنبه در کشور کاهش یافته و واردات بی‌رویه نخ و پنبه سبب تعطیلی بسیاری از کارخانه‌های مرتبط با صنایع نساجی شده است.

در حال حاضر اگرچه مسئولان دولتی به این نتیجه رسیده‌اند که باید بیش از گذشته به حمایت از کشت پنبه و توسعه صنایع تبدیلی آن دست بزنند و اقدامات اولیه‌ای را هم برای این مهم صورت داده‌اند، اما هنوز تا حمایت همه‌جانبه از تأمین مواد اولیه مورد نیاز صنعت، فاصله زیادی باقی است. به‌علاوه صنعت نساجی، نیازمند به‌روزرسانی تجهیزات و افزایش سرمایه در گردش و بهبود رقابت‌پذیری با استفاده از راهکارهای مؤثر در کاهش هزینه‌های تولید است که همه این موارد نیازمند تأمین سرمایه، به-روزرسانی فناوری، بهبود فضای کسب‌وکار و تسهیل قوانین و مقررات تولید و صادرات و مواردی ازاین‌دست است.

•  ماشین‌سازی و لوازم‌خانگی

گزارش شامخ آبان ماه صنایع ماشین‌سازی و لوازم‌خانگی حاکی از مشاهده بهبود در این صنعت است. مقدار تولید محصولات، میزان سفارشات جدید، سرعت انجام و تحویل سفارش، میزان استخدام و به‌کارگیری نیروی انسانی از مؤلفه‌هایی اثرگذار بر شامخ کل هستند که به نسبت مهرماه در شرایط بهبود گزارش شده‌اند و موجودی مواد اولیه نیز در این ماه بدون تغییر به نسبت ماه قبل عنوان شده است.‌

از دیگر نکات مثبت گزارش آبان ماه صنایع ماشین‌سازی و لوازم‌خانگی می‌توان به افزایش بسیار اندک در میزان فروش محصولات این صنعت اشاره کرد. اهمیت این موضوع دوچندان می‌شود اگر توجه شود که از آذرماه سال ۹۷ تاکنون تنها سه بار فعالان این حوزه افزایش فروش محصولات خود به نسبت ماه پیش را گزارش داده‌اند که به‌غیراز آبان ماه دو مورد قبلی مربوط به اسفند و اردیبهشت‌ماه یعنی ماه‌های قبل و بعد تعطیلات نوروزی بوده است. به‌طورکلی فعالان این حوزه بارها بر توان خود برای تولید به میزان نیاز داخل و حتی فراتر از آن برای صادر به کشورهای همسایه تأکید کرده‌اند ولی آنچه از چالش‌های اصلی پیش روی تولیدکنندگان این حوزه عنوان شده است قاچاق است. حجم بالای قاچاق تا حدی است که در مواردی تا ۵۰ درصد بازار ایران را نیز به خود اختصاص داده است. این مهم در حالی رخ می‌دهد که کانال‌های قاچاق این لوازم شناخته شده است. به نظر می‌رسد افزایش قیمت بنزین سبب افزایش قاچاق کالا در ماه‌های آتی نیز شود. شایان‌ذکر است تا زمانی که قاچاق گسترده در این صنعت وجود داشته باشد، سرمایه‌گذاران رغبتی به سرمایه‌گذاری در این صنعت نخواهند داشت و این مهم بر مشکل تأمین مالی این صنعت می‌افزاید.

• صنایع کانی غیرفلزی

شامخ کل به دست آمده برای گروه کانی‌های غیرفلزی در آبان ماه (53.8) حکایت از بهبود خفیف وضعیت کلی این صنعت نسبت به ماه قبل دارد. عدد به دست آمده برای قیمت مواد اولیه که بیشترین عدد در بین تمام گروه‌ها است (۷۵)، نشان‌دهنده این است که عمده پرسش‌شوندگان این صنایع به افزایش قیمت مواد اولیه اذعان داشته‌اند. باوجوداین افزایش در بهای مواد اولیه، قیمت محصولات تولیدشده این گروه بدون تغییر بوده (۵۰) و میزان تولید محصول نیز تقریباً وضعیتی با ثبات را نشان می‌دهد (52.5). این امر با کاهش در موجودی انبار مواد اولیه (42.5) همراه است که حاکی از استفاده بیشتر از موجودی مواد اولیه برای تولید است که به دنبال افزایش بهای مواد اولیه رخ داده است. میزان مصرف حامل‌های انرژی در این صنعت در آبان ماه نسبت به مهرماه افزایش یافته (۶۰) و میزان سفارشات جدید نسبت به ماه گذشته تا حدودی کاهش نشان می‌دهد. (47.5).

عمده محصولات این گروه در بخش ساخت‌وساز مورد استفاده قرار می‌گیرند که با ورود به فصل پاییز در مهرماه شاهد افت وضعیت تولید و فروش محصولات این صنعت بودیم. بهبود نسبی وضعیت کلی این صنعت پس از افت شدید سفارشات جدید و فروش محصول در مهرماه اتفاق افتاده است بر اساس گزارش تحولات بازار مسکن شهر تهران در آبان ماه سال ۱۳۹۸ متوسط قیمت خریدوفروش یک مترمربع واحد مسکونی در تهران ۲ درصد کاهش یافته و تعداد معاملات آپارتمان‌های مسکونی شهر تهران به 4.1 هزار واحد مسکونی رسید که نسبت به ماه قبل 19.5 درصد افزایش نشان می‌دهد. (بانک مرکزی).

• صنایع فلزی

در گزارش آبان ماه صنایع فلزی، شامخ کل مقداری بهبود یافته است. مقدار تولید محصولات و میزان سفارشات جدید از جمله مؤلفه‌های اثرگذار بر شامخ کل هستند که به نسبت ماه قبل بهبود یافته‌اند. موجودی مواد اولیه، موجودی محصول در انبار، میزان صادرات از جمله مؤلفه‌هایی هستند که همانند ماه قبل کاهشی عنوان شده‌اند. میزان فروش محصولات و انتظارات تولید در ماه آینده نیز به نسبت مهرماه تغییر محسوسی نکرده‌اند. ‌

در سال ۱۳۹۷ افزایش قیمت دلار شکاف قیمتی قابل‌توجهی میان قیمت مواد معدنی در داخل کشور با قیمت‌های جهانی ایجاد کرده است و صادرات مواد معدنی و فلزی (به‌صورت خاص سنگ‌آهن، کنسانتره و گندله) را برای تولیدکنندگان و تجار جذاب کرده است. این مهم سبب کاهش موجودی مواد اولیه صنایع فلزی شده است که با تصویب عوارض صادراتی با هدف جلوگیری از خام فروشی و حمایت از تولید و اجرایان از مهر ۹۸ سعی شد جلوی این امر گرفته شود. لذا انتظار می‌رفت موجودی مواد اولیه صنایع فلزی طی ماه‌های مهر و آبان ۹۸ افزایش یابد ولی در عمل گزارش شامخ حاکی از کاهش این مؤلفه حتی اندکی بیشتر از شهریورماه است ضمن آنکه مؤلفه قیمت خرید مواد اولیه صنایع فلزی در آبان ماه به نسبت مهرماه افزایش قابل‌توجهی را ثبت کرده است. به‌عبارت‌دیگر مؤلفه قیمت خرید مواد اولیه این صنعت با کسب رقم ۷۳٫۸۵ بالاترین میزان افزایش را در بین تمامی صنایع مورد بررسی شامخ به خود اختصاص داده است؛ بنابراین به نظر می‌رسد سیاست مذکور نتوانسته موفق عمل کند.‌

• صنایع غذایی

در گزارش شامخ آبان ماه شرایط کلی صنایع غذایی به نسبت مهرماه بدتر ارزیابی شده است. کاهش مقدار تولید، کاهش سفارشات جدید و کاهش میزان فروش محصولات در آبان ماه به نسبت مهرماه مؤید بدتر شدن فضای کلی این صنعت در این ماه است. ‌

به دنبال خروج مواد اولیه تولیدات غذایی از شمول ارز دولتی و در مقابل کاهش قدرت خرید مردم، از ابتدای امسال این صنعت شرایط نامناسبی را تجربه کرده است. بر اساس گزارشات شامخ قیمت خرید مواد اولیه از ابتدای امسال همواره افزایشی بوده است که سبب شده به‌صورت متقابل از ابتدای سال موجودی مواد اولیه در این صنعت کاهشی گزارش شود. از سوی دیگر میزان سفارشات جدید و میزان صادرات و فروش محصولات در ۸ ماه نخست امسال دارای روند کلی کاهشی بوده است. شاید بتوان روند کلی افزایش موجودی محصول در انبار را نیز در هرماه به نسبت ماه قبل به‌این‌علت دانست.‌

با توجه به افزایش قیمت بنزین و درنتیجه آن قیمت حمل‌ونقل انتظار می‌رود هزینه تمام‌شده تولید برای محصولات صنایع غذایی بیش‌ازپیش افزایش یابد و در فقدان تقاضا متناسب با عرضه فعالان این حوزه بیش‌ازپیش متضرر شوند. شایان‌ذکر است نتایج گزارش شامخ صنایع غذایی حاکی از آن است که قیمت محصولات تولیدی از مردادماه امسال در هرماه به نسبت ماه قبل کاهش یافته است که این امر در تناقض با آمارهای رسمی است. بر اساس آمار مرکز آمار ایران، شاخص قیمت خوراکی‌ها و آشامیدنی‌ها در ماه اول افزایش قیمت بنزین یعنی آبان ماه به نسبت مهرماه ۱٫۴ درصد افزایش داشته است. این افزایش قیمت در حالی رخ داده است که تدبیرات شدیدی برای جلوگیری از افزایش قیمت محصولات توسط نهادهای دولتی صورت گرفته است. مشخص نیست دلیل تناقض به وجود آمده در بین گزارش شامخ و گزارش تورم مرکز آمار ایران در چیست ولی شاید محدود بودن نمونه آماری گزارش شامخ بتواند این امر را توضیح بدهد. ‌

•  صنایع شیمیایی

شامخ کلی این گروه نشان از ثبات وضعیت کلی این صنعت در آبان ماه نسبت به ماه گذشته دارد (49.9). میزان سفارشات جدید (47.5) و میزان تولید محصولات (46.7) در آبان ماه نسبت به ماه گذشته تنزل جزئی را نشان می‌دهد. علیرغم کاهش قیمت محصولات در آبان ماه نسبت به ماه گذشته (40.8) میزان فروش محصول کاهش یافته است. (42.5) این کاهش در فروش به‌جز مهرماه که ثبات نسبت به ماه قبل را ثبت کرده در تمام تابستان تداوم داشته است.

بر اساس آمار شامخ، از ابتدای تابستان قیمت محصولات این گروه در هرماه نسبت به ماه گذشته کاهش یافته درحالی‌که میزان فروش محصولات هیچ افزایشی نداشته است. این روند کاهشی قیمت به دنبال ۵ ماه افزایش پیاپی قیمت محصولات تولیدی این صنعت رخ داده است. احتمالاً با تداوم کاهش بهای محصولات تقاضای آن‌ها به تغییرات قیمت حساس شده و در ماه‌های آینده شاهد افزایش فروش محصولات این گروه باشیم.

 میزان صادرات محصولات این گروه در آبان ماه نیز تنزل یافته است (42.5). این عدد برای تمامی دوره‌ها به‌جز اردیبهشت‌ماه ۹۸ همواره کاهش در صادرات نسبت به ماه قبل را نشان داده که مبین از دست رفتن بازار صادراتی محصولات این گروه طی ۱۱ ماه گذشته است. باوجود افزایش نرخ ارز به لحاظ تئوریک باید میزان صادرات این محصولات تغییراتی در جهت افزایش را تجربه می‌کرد درحالی‌که عکس آن محقق شده است. به نظر می‌رسد اتفاقات غیراقتصادی نظیر تحولات در بازار کشورهای مقصد و همچنین دشواری‌های ناشی از تحریم‌ها بر این موضوع سایه افکنده است. آنچه نمی‌توان برای آن دلیلی ذکر نمود خوش‌بینی فعالان این صنعت نسبت به ماه آینده است. عدد شامخ به دست آمده برای تمامی ماه‌ها به‌جز اسفند ۹۷ نشان از خوش‌بینی فعالان اقتصادی این گروه نسبت به آینده دارد. شاید بتوان امید به حل‌وفصل مناقشات سیاسی پیرامون مسئله اتمی ایران و تحریم‌های ناشی از آن را توضیح‌دهنده این پدیده دانست.

• چوب کاغذ و مبلمان

وضعیت کلی صنایع چوب و مبلمان در آبان‌ماه با عدد شامخ 46.18 اندکی نسبت به ماه قبل نامساعد ارزیابی شده است. کاهش میزان سفارشات جدید، کاهش میزان موجودی مواد اولیه (هر دو با عدد شامخ 42.11) و کاهش مقدار تولید محصولات (با عدد شامخ 44.74) در کنار عدم‌تغییر موجودی انبار و کاهش قیمت محصولات تولید شده، نشان‌دهنده رکود حاکم بر این صنعت است. در چنین شرایطی، افزایش قیمت خرید مواد اولیه (با عدد شامخ 55.26) در کنار انتظارات تورمی ناشی از افزایش قیمت حامل‌های انرژی (که یقیناً به دلیل بالا بودن سهم هزینه‌های حمل‌ونقل در این صنعت اثر آن بر افزایش هزینه تولید چشم‌گیر خواهد بود)، سبب دامن زدن به رکود خواهد شد و مشخص نیست که چگونه انتظارات تولید در ماه آینده هم در مهرماه و هم در آبان‌ماه برخلاف واقعیت موجود و مثبت بوده است.

در مورد صنایع چوب، از یک‌سو محدودیت‌های اعمال شده بر واردات مواد اولیه و از سوی دیگر به دلیل کاهش میزان برداشت چوب از جنگل‌ها به دلایل حفاظتی، سبب دشواری در تهیه مواد اولیه مورد نیاز واحدهای تولیدی شده است. در بخش کاغذ نیز، بازار شاهد رکودی عمیق است که حتی کاهش چشم‌گیر قیمت کاغذ نیز نتوانسته تحرکات را در بازار افزایش دهد. بخشی از این رکود به دلیل کاهش تعداد ناشران و کاهش تولید کتاب است. بخش دیگر مربوط به کاهش مصارف صنعتی کاغذ (به‌ویژه در بخش صنایع بسته‌بندی) به دلیل کاهش تقاضای خانوار است. شاهد این ماجرا کاهش میزان سفارشات جدید در بخش صنایع غذایی و سایر محصولات وابسته به بسته‌بندی است. لذا نیاز است که دولت با جدیت بیشتری وضعیت تولیدکنندگان این صنعت را رصد کرده و درصدد رفع مشکلات آن‌ها باشد.

•  وسایل نقلیه و قطعات وابسته

در آبان ۹۸ وضعیت صنعت وسایل نقلیه و قطعات وابسته به نسبت ماه قبل خود اندکی بدتر ارزیابی شده است. این امر در حالی رخ داده است فعالان این حوزه دید مثبتی به افزایش تولید خود در این ماه داشتند که سیگنال مثبتی به شرایط کلی این صنعت در آبان ماه داده بود. البته فعالان این حوزه میزان تولید خود در این ماه را اندکی افزایش داده‌اند ولی کاهش سفارشات جدید سبب کاهش فروش محصولات در این ماه و درنتیجه کاهش رقم کل شاخص شامخ این صنعت گردید.‌

موجودی مواد اولیه و قیمت خرید مواد اولیه در این ماه نیز همانند ماه‌های دیگر سال ۱۳۹۸ به نسبت ماه قبل به ترتیب کاهشی و افزایشی گزارش شده‌اند علیرغم این مهم قیمت محصولات تولید شده که روند افزایشی آنها در شهریورماه و مهرماه معکوس شده بود در آبان ماه به ثبات رسیده و بدون تغییر ماندند. جالب‌توجه است که تنها دو شاخص شامخ یعنی سرعت انجام و تحویل سفارش و انتظارات تولید در ماه آینده هستند که از ابتدای سال جاری همواره در شرایط بهبود گزارش شده‌اند. ‌

با توجه به اخبار مثبت دریافتی از تلاش وزارت صمت و همکاری قطعه سازان در پویش داخلی سازی قطعات به‌منظور کاهش ارزبری و وابستگی به قطعات خارجی در صورت صحت اخبار و عدم بزرگنمایی و گزارش شعارگونه آن می‌توان به دمیده شدن روح جدید در کالبد بیجان این صنعت طی ماه‌های آتی امیدوار بود. البته باید توجه داشت که معضلات صنعت قطعات وابسته وسایل نقلیه بیش از هر چیز به تحریم و انحصار دو خودروساز در بازار داخلی برمی‌گردد که از یک‌سو به‌واسطه تحریم، تهیه مواد اولیه این صنعت برای فعالان این حوزه دشوار و پرهزینه شده است و از سوی دیگر به علت انحصار خرید دو غول خودروسازی ایران، قراردادهای بین خودروسازان و قطعه سازان با ابهام عقد گردیده و ضمانتی برای پرداخت بدهی خودروسازان به قطعه سازان وجود نداشته است. برآیند این دو مهم سبب شده است که تأمین مالی به مشکل اصلی فعالان قطعه‌سازی کشور تبدیل گردد. با توجه به مطالب عنوان شده گرچه گام‌های مثبتی در بومی‌سازی قطعات وارداتی خودرو صورت گرفته ولی تا زمانی که چاره‌ای اساسی برای صنعت خودروسازی ایران اندیشیده نشود و همواره معضلات خودروسازان با حمایت‌های دولت نظیر تزریق مالی و تحمیل هزینه افزایش قیمت تولیدات به مصرف‌کنندگان به آینده موکول گردد این صنعت درمان نمی‌گردد.‌

• پوشاک و چرم

وضعیت این صنعت در آبان‌ماه با عدد شامخ 59.42 بهتر از ماه قبل ارزیابی شده و افزایش مقدار تولید محصولات (با عدد شامخ 61.54)، افزایش میزان سفارشات جدید، افزایش سرعت انجام و تحویل سفارش (هر دو با عدد شامخ 57.69) و بهبود میزان استخدام و به‌کارگیری نیروی انسانی (با عدد شامخ 69.23)، در موافقت با این بهبود قرار داشته است. بخش قابل‌توجهی از افزایش میزان تولید (علی‌رغم اذعان تولیدکنندگان به افزایش قیمت مواد اولیه) و افزایش میزان فروش محصولات، به دلیل افزایش تقاضای فصلی و تغییرات آب و هوایی است که تقاضای پوشش‌های گرم و زمستانی را افزایش داده است. همچنین انتظارات تورمی موجود در جامعه سبب می‌شود برخی از افراد اقدام به جلو انداختن تقاضای آینده خود نمایند و لذا همانند ماه گذشته، انتظارات تولید در ماه آینده در آبان‌ماه (با عدد شامخ 61.54) نیز نشان‌دهنده امیدواری صنعت پوشاک به شرایط بازار است. علاوه بر این، اقدام اتحادیه صنف تولیدکنندگان و فروشندگان پوشاک تهران در برقراری وضعیت فروش فوق‌العاده، سبب افزایش تقاضای پوشاک در روزهای پایانی آبان‌ماه شد. در چنین شرایطی توجه مسئولین امر به رونق در بخش پوشاک می‌تواند بسیار ثمربخش باشد. تأمین مواد اولیه، تأمین سرمایه در گردش مورد نیاز واحدهای تولیدی، نوسازی ماشین‌آلات تولیدی به‌ویژه در بخش تولیدات چرم و ادامه مبارزه جدی و برنامه‌ریزی شده با پوشاک قاچاق می‌تواند سبب استمرار این وضعیت در صنعت پوشاک و چرم شود.

وضعیت شاخص‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های صنایع منتخب از نگاه طرح شاخص مدیران خرید- آبان 98

برای مشاهده تصویر در اندازه بزرگتر، روی آن کلیک کنید.

متن کامل گزارش مرکز آمار و اطلاعات اقتصادی اتاق ایران از شاخص مدیران خرید (شامخ) در آبان‌ماه 1398 را اینجا دریافت کنید.