هادی حق‌شناس؛ اقتصاددان
چندی است بحث‌هایی در خصوص چرایی معافیت مالیاتی سلبریتی‌ها و فعالیت‌های پرسود فرهنگی و هنری در جریان است. بسیاری معتقدند این اقدام دولت در شرایطی که باید پایه‌های مالیاتی افزایش یابد و فرارهای مالیاتی نیز کاهش، منطقی نیست. لازم است در این خصوص چند نکته خاطرنشان شود. اول اینکه به معنی واقعی کلمه معافیت‌هایی که در اقتصاد ایران وجود دارد، نمونه‌اش در کشورهای توسعه‌یافته یافت نمی‌شود.
ممکن است تخفیف‌های مالیاتی وجود داشته باشد اما معافیت‌ها به این شکل وجود ندارد. حتی مدعای این گزاره در جریمه مالیاتی ورزشکاران و هنرمندانی است که یا اظهارنامه مالیاتی خود را ارائه نکرده یا کمتر از آن مقداری که باید مالیات بدهند، به سازمان مالیاتی اعلام کردند. در این‌صورت مشمول جرائم سنگین هم شدند. مبنای مالیات را می‌توان صفر گذاشت اما اینکه مبنا، معافیت باشد تقریباً در جهان وجود ندارد. مبلغی که چندی پیش به عنوان مالیات در اقتصاد ایران در بودجه 99 مطرح شد، حدود 195 هزار میلیارد تومان بود. این رقم در بودجه سال جاری کمتر از 120 هزار میلیارد تومان برآورد شده است.
این اعداد نشان می‌دهد که از کمتر از 40 درصد ظرفیت اقتصاد ایران مالیات اخذ می‌شود چرا که عمده مشمولان مالیاتی کشور یا از مالیات‌ها معاف هستند یا آن را به هر ترفند و دلیلی نمی‌پردازند. باید به این نکته اشاره کرد که معادل مالیاتی که وصول می‌شود، معافیت و فرار مالیاتی وجود دارد. حال سؤال این است که آیا اعطای معافیت‌های مالیاتی خوب است یا اینکه دولت به ازای مقدار فرار و معافیت‌های مالیاتی، پول چاپ کند و تورم را بر اقتصاد ایران تحمیل کند.
زمانی که دولت به هر دلیل معافیت مالیاتی بر برخی فعالیت‌ها وضع می‌کند، باید معادل آن در اقتصاد درآمد ایجاد کند و محلی که دولت درآمد از دست رفته مالیاتی را جایگزین می‌کند، «سایر منابع» است که از راه‌های مختلفی مانند انتشار پول پرقدرت است؛ به عبارت دیگر به جای اینکه دولت از افراد و نهادهای معاف مالیات بستاند، بار هزینه‌ای آن را بر دوش سایر افراد جامعه می‌اندازد و مجبور می‌شود از طریق افزایش تورم نیازهای درآمدی خود را تأمین کند. به صورت کلی در کشورهای توسعه‌یافته به‌طور میانگین مالیات‌ها 30 درصد تولید ناخالص داخلی را تشکیل می‌دهند در حالی که این رقم برای ایران کمتر از 7 درصد است. در خصوص اخذ مالیات و معافیت‌ها بسیار گسترده عمل کردیم و یک اشکال ساختاری در اقتصاد ایران است که در بودجه سال آینده نیز این مشکل به وفور وجود دارد.
دولت در بودجه 99 حدود 484 هزار میلیارد تومان منابع تعریف کرده که تنها یک سوم از طریق مالیات‌ها تأمین می‌شود و مابقی از «سایر منابع» تأمین می‌شود. انتشار 80 هزار میلیارد تومان اوراق قرضه دولتی نیز یکی از راه‌های تأمین درآمد است که نوعی پیشخور کردن مالیات‌ها و بدهکار کردن دولت‌های آینده است. با شرایط موجود به نظر نمی‌رسد معافیت مالیاتی در اقتصاد ایران محلی برای بحث داشته باشد.