دست‌انداز جدید در مسیر خروج از رکود

مرکز آمار و اطلاعات اقتصادی اتاق ایران به دنبال تجربه موفق یک‌ساله در استخراج و انتشار شاخص مدیران خرید حوزه صنعت (شامخ)، از مهرماه امسال انتشار شامخ ترکیبی کل اقتصاد ایران را نیز در دستور کار قرار داد و حالا هم‌زمان با انتشار نتایج پانزدهمین دوره انتشار شاخص مدیران خرید حوزه صنعت (شامخ)، نتایج سه دوره شامخ کل اقتصاد را نیز برای اولین بار منتشر کرده است.

در گزارش شامخ آذرماه ۱۳۹۸، شاخص مدیران خرید (PMI) موسوم به شامخ را برای کل اقتصاد ۴۸٫۲۲ واحد و برای بخش صنعت ۵۶٫۹۳ واحد محاسبه کرده است که هر دو نسبت به ماه قبل بهبود یافته است.

اطلاعات منتشر شده از سوی مرکز آمار و اطلاعات اقتصادی اتاق ایران نشان می‌دهد در آذرماه امسال، در میان ۵ مؤلفه اصلی شامخ کل اقتصاد ایران، شاخص سرعت انجام و تحویل سفارش، بیشترین میزان و شاخص موجودی مواد اولیه یا لوازم خریداری شده کمترین مقدار شاخص بوده است.

همچنین در این ماه، شاخص انتظارات فعالان اقتصادی برای میزان فعالیت در ماه آینده به رقم 49.98 واحد رسیده است که از امیدواری آنها برای تثبیت وضعیت کل اقتصاد حکایت دارد.

بررسی آمارها نشان می‌دهد باوجود بهبود وضعیت تولید در بخش صنعت، رکود موجود در سایر بخش‌های اقتصادی از جمله خدمات، ساختمان و خرده‌فروشی موجب شده تا وضعیت کل اقتصاد در آذرماه نیز در حالت رکودی قرار گیرد. علاوه بر آن حرکت پرشتاب افزایش در قیمت مواد اولیه و به‌تبع آن افزایش قیمت محصولات و خدمات تولیدی نیز می‌تواند روند بهبود وضعیت کل اقتصاد را دچار مخاطره کند.

در این میان شامخ بخش صنعت در آذرماه 1398 به 56.93 واحد رسیده که از بهبود وضعیت این بخش نسبت به ماه قبل حکایت دارد. در این ماه شاخص سرعت انجام و تحویل سفارش بیشترین و شاخص موجودی مواد اولیه خریداری شده کمترین مقدار شاخص در میان 5 مؤلفه اصلی شامخ بوده است.

 به نظر می‌رسد افزایش مقدار دسته‌جمعی مؤلفه‌های تشکیل‌دهنده شامخ در چهار ماه گذشته، نشان از بهبود نسبتاً پرقدرت بخش صنعت در این دوره است؛ بااین‌حال افزایش قیمت مواد اولیه و به‌تبع آن افزایش قیمت محصولات تولیدی می‌تواند روند رو به رشد بخش صنعت را دچار مخاطره کند.

شامخ کل اقتصاد- شاخص مدیران خرید (PMI) آذر ماه 1398

 وضعیت شاخص شامخ در ایران

• تحلیل شامخ صنعت:

همان‌گونه که قبلاً اشاره شد، یکی از ویژگی‌های برجسته شاخص PMI، ارائه اطلاعات مبتنی بر داده‌های واقعی، پیش از عرضه آمارهای رسمی است و به عبارتی این شاخص حالت پیشرو دارد به‌نحوی‌که با استفاده از آن می‌توان رشد یا انقباض اقتصادی را پیش از داده‌های رسمی پیش‌بینی نمود. البته شایان‌ذکر است که به دلیل قدمت کوتاه تهیه این داده در ایران، برای اعمال تعدیل‌های فصلی و تطابق این شاخص با آمارهای رسمی نظیر رشد اقتصادی، اشتغال، صادرات و موارد دیگر، به داده‌های بیشتری نیاز است.

با مقدمه مذکور مشاهده می‌شود که پس از ماه‌ها وضعیت رکودی و عدم‌تغییر محسوس شاخص نسبت به ماه قبل، شامخ کل در آذرماه حکایت از اندکی بهبود در وضعیت صنعت کشور دارد. به گزارش فعالان اقتصادی، مقدار تولید در این ماه نسبت به ماه قبل افزایش یافته است که در کنار این متغیر، متغیرهای میزان سفارشات جدید و استخدام و به‌کارگیری نیروی انسانی، منجر به مثبت شدن شاخص در این ماه شده‌اند. تقریباً در تمام صنایع مورد بررسی (به‌جز صنعت مواد غذایی که نسبت به ماه قبل کاهش جزئی نشان می‌دهد) مقدار تولید نسبت به ماه قبل افزایشی بوده است.

آنچه در گزارش شامخ این ماه جلب‌توجه می‌کند افزایش قیمت خرید مواد اولیه در شامخ کل و همچنین تمامی صنایع مورد بررسی بوده است که شاید بتوان دلایل آن را در افزایش قیمت بنزین و نرخ ارز جستجو نمود. ویژگی دیگر شاخص شامخ در این ماه افزایش مصرف حامل‌های انرژی در کل صنعت و نیز در تمامی صنایع مورد بررسی بوده است. بررسی شامخ در متغیر مصرف حامل‌های انرژی حاکی از ارتباط این متغیر با میزان تولید بوده به‌نحوی‌که با افزایش (یا کاهش) تولید، مصرف حامل‌ها افزایش (کاهش) داشته است. از طرف دیگر، با فرارسیدن امواج سرما در فصول سرد سال، مصرف حامل‌ها تحت تأثیر قرار گرفته است. با این تفاسیر افزایش مصرف حامل‌های انرژی در آذرماه با وضعیت تولید و همچنین اوضاع جوی قابل تفسیر است.

با نگاهی به شامخ کل صنعت و همچنین شامخ صنایع مختلف، در یک جمع‌بندی کلی می‌توان اظهار کرد که هرچند وضعیت اغلب صنایع اندکی بهبود قابل‌مشاهده است اما نمی‌توان این وضعیت را خروج از فاز رکودی تعبیر کرد و باید برای آمار ماه‌های آتی به‌منظور رصد تغییرات تولید و پایداری رشد منتظر ماند.

شامخ صنعت - شاخص مدیران خرید (PMI) آذر ماه 1398

•  لاستیک و پلاستیک

وضعیت صنایع لاستیک و پلاستیک در ماه آذر ۱۳۹۸ در مقایسه با ماه قبل با اندکی بهبود روبرو بوده است (57.9).

به دنبال افزایش قیمت جهانی نفت خام در آذرماه ۱۳۹۸، قیمت خرید مواد اولیه این گروه از صنعت در آذرماه ۱۳۹۸ به‌شدت افزایش یافته (82.1) و موجودی مواد اولیه نیز با کاهش مواجه شده است (42.9). بااین‌حال عدد شاخص تولید محصولات و میزان سفارشات جدید در آذر 98 نسبت به ماه قبل نشان از افزایش داشته است (هردو شاخص 57.1). با توجه به آنکه در 4 ماه گذشته (مرداد تا آبان)، قیمت خرید مواد اولیه با کاهش یا عدم‌تغییر روبرو بوده است، افزایش سفارشات جدید علی‌رغم افزایش ناگهانی قیمت مواد اولیه، می‌تواند متأثر از نگرانی متقاضیان از افزایش قیمت‌های آتی محصولات این گروه صنعتی باشد. پیش‌بینی‌های جهانی نیز حکایت از افزایش قیمت نفت در سال 2020 میلادی دارند.

لازم به ذکر است که در آذرماه 1398 قیمت خرید مواد اولیه در تمامی گروه‌های صنعت نسبت به ماه قبل افزایش داشته است که بخشی از آن می-تواند به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم متأثر از افزایش قیمت بنزین در آبان ماه 98 در داخل کشور نیز بوده باشد. ارزیابی افزایش قیمت خرید مواد اولیه لاستیک و پلاستیک بعد از صنایع "فلزی" و "وسایل نقلیه و قطعات وابسته"، بیشترین عدد شاخص بوده است.

میزان تولید محصولات صنایع لاستیک و پلاستیک در ماه آذر ۹۸ نسبت به ماه قبل افزایش یافته است. فروش محصولات این گروه از صنعت نیز پس از ۶ ماه متوالی بیشتر شده است. با توجه به آنکه از تیرماه 98 قیمت این محصولات همواره با کاهش روبرو بوده است، می‌توان انتظارات تورمی را عامل اصلی افزایش تقاضای این محصولات و در نتیجه افزایش تولید (57.1) و فروش آن دانست (60.7). میزان استخدام نیروی کار نیز در ماه آذر 98 نسبت به ماه قبل افزایش داشته (67.9) که می‌تواند متأثر از بهبود تولید و افزایش فروش باشد. قیمت محصولات تولیدی صنایع لاستیک و پلاستیک نیز در پی افزایش فروش و تقاضا، نسبت به ماه قبل تنزل داشته است (42.9). موجودی انبار محصولات این گروه از صنعت در ماه آذر 98 با کمی افزایش روبرو بوده است (53.6) که بخشی از آن می‌تواند متأثر از افزایش موجودی لاستیک باشد. به نقل از رضا رحمانی وزیر صمت دولت فعلی، کمبود لاستیک در بازار به دلیل تصمیم کارخانه‌های تولیدی برای توزیع نکردن محصولات مربوط به بنزین است و بسیاری از بنکداران از عرضه کالا خودداری می‌کنند، زیرا می‌خواهند از نرخ دلار پس از افزایش قیمت بنزین آگاه شوند.

بعد از شرکت‌های صنایع "چوب، کاغذ و مبلمان" و "وسایل نقلیه و قطعات وابسته"، مصرف حامل‌های انرژی در شرکت‌های صنعت لاستیک و پلاستیک نیز نشان از افزایش قابل‌توجهی در مقایسه با ماه قبل داشته است (71.4) که می‌تواند نتیجه افزایش تولید، افزایش استخدام و بالا رفتن سرعت تحویل سفارشات باشد (۵۷٫۱). شایان‌ذکر است که صنایع لاستیک و پلاستیک، صنایع انرژی‌بر هستند.

افزایش تولید در ماه آذر ۹۸ در مقایسه با آبان ماه، صرفاً منجر به افزایش فروش داخلی شده است زیرا صادرات محصولات این گروه از صنعت بدون تغییر مانده است (شاخص ۵۰). از مهرماه ۹۸ صادرات محصولات لاستیک و پلاستیک هرماه نسبت به ماه قبل، کاهش زیادی را تجربه کرده و در آذرماه در همان سطح باقی مانده است. این موضوع را می‌توان تا حدودی به ناآرامی‌های عراق نسبت داد.

انتظارات فعالان اقتصادی این گروه صنعتی برای ماه آینده مثبت ارزیابی شده است (۶۷٫۹) که می‌تواند حاکی از بهبود وضعیت کلی این صنعت و افزایش تولید و فروش آن بوده باشد. افزایش سرعت تحویل سفارشات علی‌رغم افزایش میزان آنها نیز سفارشات می‌تواند متأثر از افزایش قابل‌توجه به‌کارگیری نیروی کار باشد (۶۷٫۹). با توجه به آنکه ضرایب عواملی که در آذرماه ۹۸ نسبت به ماه قبل افزایش داشته‌اند، ۹۰ درصد ضرایب کل PMI صنعت لاستیک و پلاستیک را تشکیل داده است (میزان سفارشات (۳۰ درصد)، مقدار تولید محصولات (۲۵ درصد)، میزان استخدام نیروی کار (۲۰ درصد) و سرعت انجام و تحویل سفارش (۱۵ درصد)، بهبود وضعیت کلی این صنعت را شاهد هستیم.

• فرآورده‌های نفت و گاز

شامخ کل این صنعت از آذرماه 1397 تا مهرماه 1398 همواره حاکی از بدتر شدن وضعیت این صنعت در هرماه نسبت به ماه گذشته خود بوده؛ اما با تثبیت وضعیت در مهرماه، بهبود شامخ کل در آبان و آذرماه به ترتیب 57.8 و ۵۷٫۹ تجربه شده است.

نفت خام و گاز طبیعی مهم‌ترین مواد اولیه این صنعت محسوب می‌شود که متأثر از بازار بین‌المللی نفت خام و وضعیت تحریم‌های ایالات‌متحده است. به دنبال افزایش قیمت جهانی نفت خام در آذرماه 1398 که در پی اجلاس ماه گذشته اوپک و تصمیم به کاهش تولید صادرکنندگان نفت رخ داد (افزایش قیمت نفت خام اوپک از 63.3 دلار به ازای هر بشکه در اول آذر تا 67.6 دلار در اواخر آن) شاهد افزایش قیمت خرید مواد اولیه این صنایع هستیم (61.5).

میزان سفارشات جدید که طی 7 ماه گذشته کمتر از 50 بوده و در آبان ماه به 59.6 رسید، در آذرماه به 55.8 رسیده است که نشان می‌دهد بعد از یک دوره که هرماه نسبت به ماه قبل تنزل در سفارشات جدید رخ داده افزایش در سطح سفارشات جدید محق شده است. این امر به دنبال ثبات قیمت محصولات تولیدی (50) پس از طی یک دوره روند کاهشی قیمت محصول ایجاد شده است.

مقدار تولید از آذرماه سال گذشته (به‌استثنای اسفند 97) همواره کاهش ماهانه نسبت به ماه قبل را نشان می‌داده است این روند در آبان ماه معکوس شده (59.6) و در آذرماه شاهد افزایش قابل‌توجه مقدار تولید نسبت به ماه گذشته هستیم (61.5). نکته قابل‌توجه دیگر این است که صادرات محصولات این گروه از ابتدای دوره سنجش شامخ در آذرماه ۹۷ نشان از کاهش در هرماه نسبت به ماه قبل داشته اما این روند در آذرماه نشان از افزایش اندکی در صادرات نسبت به ماه قبل دارد (51.9). افزایش اندک در سفارشات جدید در آذر نسبت به آبان ماه (55.8) باوجود افزایش ناگهانی قیمت مواد اولیه (61.5)، می‌تواند متأثر از نگرانی متقاضیان از افزایش قیمت محصولات این گروه صنعتی در ماه‌های آینده باشد. پیش‌بینی‌های جهانی نیز حکایت از افزایش قیمت نفت در سال ۲۰۲۰ میلادی دارند.

همان‌طور که در تحلیل ماه گذشته شامخ این گروه عنوان شد، به نظر می‌رسد فعالان این صنعت در حال تجربه کردن تغییر وضعیت و بهبود اوضاع عمومی صنعت نفت و گاز نسبت به ماهه‌های گذشته هستند. شاهد این موضوع تغییر روند در میزان تولید و فروش محصول در آبان و آذر ۹۸ پس از طی یک دوره کاهشی در هرماه نسبت به ماه قبل است. (شامخ میزان تولید آذر 61.5 و شامخ میزان فروش آذرماه 53.8 است). اما اینکه این بهبود تا چه حد تداوم داشته و تا چه میزان تقویت خواهد شد نیازمند گذر زمان است. درنهایت فعالان اقتصادی این صنعت نسبت به ماه آینده چندان بدبین نیستند (51.9) و حتی در ماه‌های گذشته سال جاری نوعی خوش‌بینی نسبت به آینده داشته‌اند.

• نساجی

وضعیت صنعت نساجی در آذرماه با عدد شامخ 62.88 نسبت به ماه قبل مساعد ارزیابی شده است. افزایش سرعت انجام و تحویل سفارش (با عدد شامخ 76.92)، افزایش مقدار تولید محصولات (با عدد شامخ 65.38)، افزایش میزان استخدام و به‌کارگیری نیروی انسانی (با عدد شامخ 61.54) به همراه بهبود اندک در میزان سفارشات جدید، از عمده دلایل ارزیابی مثبت فعالان اقتصادی از این صنعت بوده است؛ اما ازآنجاکه میزان فروش محصولات تنها اندکی بیشتر از ماه قبل گزارش شده و وضعیت صادرات نیز تفاوتی با ماه پیش نداشته، به نظر می‌رسد بخشی از افزایش تولید محصولات در آذرماه، صرف افزایش موجودی محصول در انبار (با عدد شامخ 61.54) شده است. یکی از دلایل این مسئله برگزاری بیست و پنجمین نمایشگاه بین‌المللی ماشین‌آلات، مواد اولیه و محصولات نساجی از ۱۸ تا ۲۱ آذرماه بوده که ضمن آن شرکت‌ها، کارگاه‌ها، کارخانجات و متصدیان این صنعت گرد هم آمده و با نمایش محصولات و ماشین‌آلات مورد استفاده، به ارائه و معرفی توانمندی‌های خود پرداختند. نمایشگاه‌ها فرصت بسیار مناسبی برای فعالان صنعت است تا زمینه‌های سرمایه‌گذاری، مبادلات تجاری و بازرگانی را فراهم کرده و با یکدیگر به گفتگو و تبادل اطلاعات بپردازند. علاوه بر آن، می‌توان از فرصت حضور شرکت‌های خارجی در این نمایشگاه‌ها استفاده کرد و انتقال فناوری‌های نوین به کشور را تسهیل نمود.

اما آنچه در وضعیت آذرماه صنعت نساجی جلب‌توجه می‌کند، افزایش نسبتاً چشمگیر قیمت خرید مواد اولیه (با عدد شامخ 76.92) و نامتناسب با قیمت محصولات تولیدشده (با عدد شامخ 46.15) است. ضمن آنکه تأثیر افزایش قیمت بنزین هزینه‌های تولید را نمی‌توان نادیده گرفت، این افزایش قیمت مواد اولیه ممکن است به دلیل افزایش قیمت ارز و نیز عدم امکان خرید مدت‌دار توسط تولیدکنندگان رخ داده باشد. لذا باید دید که آثار این افزایش قیمت در ماه‌های آتی در بازار محصولات نساجی چگونه خواهد بود. اگرچه انتظارات تولید در ماه آینده (با عدد شامخ 56.38) نشان-دهنده امیدواری فعالان صنعت به رونق تولید در ماه آتی است.

• ماشین‌سازی و لوازم‌خانگی

وضعیت صنعت ماشین‌سازی و لوازم‌خانگی در آذرماه با عدد شامخ 65.74 مساعد توصیف شده است. افزایش مقدار تولید محصولات (با عدد شامخ 70.59)، افزایش میزان سفارشات جدید (با عدد شامخ 70.59) و نیز افزایش سرعت انجام و تحویل سفارش (با عدد شامخ 66.18) از عمده دلایل بهبود وضعیت هستند. به نظر می‌رسد قرار گرفتن در آستانه فصل زمستان و افزایش تقاضای لوازم‌خانگی موردنیاز در فصل سرما (اعم از محصولات گرمایشی، تصفیه هوا و غیره) توانسته روند کاهشی تولید در ماه‌های پایانی تابستان را که به‌طور عمده ناشی از کاهش تولید خنک‌کننده‌ها بوده است، جبران نماید.

به گواهی فعالان صنعت لوازم‌خانگی، اعمال تحریم‌های اقتصادی سبب شده تا مشتریان به تولیدات ساخت داخل روی آورده و مسائلی همچون در دسترس بودن قطعات یدکی، خدمات پس از فروش، گارانتی، تنوع محصولات و گرانی لوازم‌خانگی و ماشین‌آلات وارداتی، سبب شده تا بازار لوازم‌خانگی و ماشین‌آلات داخلی حتی باوجود اعمال تحریم‌های اقتصادی، شاهد افزایش تقاضا و فروش باشد. اذعان فعالان صنعت به روند رو به افزایش میزان استخدام و به‌کارگیری نیروی انسانی در دو ماه گذشته مؤید افزایش اشتغال‌زایی در این صنایع و نشانه‌ای از رونق نسبی است.

مانند بسیاری از صنایع دیگر، این صنعت نیز در آذرماه با افزایش چشم‌گیر قیمت مواد اولیه مواجه بوده که تا حدی بر افزایش قیمت محصولات تولید شده (با عدد شامخ 55.88) مؤثر بوده است. علاوه بر این، علی‌رغم حمایت دولت از تولیدکنندگان لوازم‌خانگی داخلی در زمینه ارز موردنیاز برای واردات مواد اولیه از طریق سامانه نیمایی، به نظر می‌رسد که جهش‌های مقطعی نرخ ارز و نیز افزایش قیمت بنزین تأثیر هرچند اندک بر قیمت این محصولات داشته و لذا بدیهی است در غیاب حمایت‌های مؤثر دولت در راستای حفظ ثبات قیمت در بازار و نیز حمایت از تولیدکنندگان در راستای تهیه مواد اولیه و سرمایه در گردش موردنیاز که از مهم‌ترین مشکلات ایشان محسوب می‌شود، رونق نسبی ایجاد شده دستخوش تغییرات ناخوشایندی خواهد شد. همچنین نیاز است تا با قاچاق لوازم‌خانگی که در حال حاضر مهم‌ترین تهدید برای این صنعت به شمار می‌رود، به‌صورت مؤثرتری برخورد شده و به‌موازات آن در جهت یافتن راهکاری برای افزایش صادرات به‌ویژه به کشورهای همسایه اقدام نمود. به‌عبارت‌دیگر، عدم حضور برندهای خارجی در حوزه لوازم‌خانگی و ماشین‌آلات به‌موازات اقبال مصرف‌کنندگان به کالای تولید داخل، علاوه بر این‌که سبب شکل‌دهی انتظارات مثبت تولید در ماه آینده (با عدد شامخ 64.71) در میان تولیدکنندگان شده؛ فرصت مناسبی را نیز برای تولیدکنندگان داخلی فراهم آورده که در صورت بهره‌برداری مناسب، می‌تواند گام بلندی در جهت توسعه تولیدات داخلی و لذا رشد اقتصادی در شرایط تحریم باشد.

• صنایع کانی غیرفلزی

شامخ کل به دست آمده برای گروه کانی‌های غیرفلزی در آذرماه (48.7) است که حکایت از تضعیف خفیف وضعیت کلی این صنعت نسبت به ماه قبل دارد. میزان تولید محصولات این گروه در آذرماه نسبت به ماه قبل افزایش یافته است (56.5).

موجودی مواد اولیه این صنعت در آذرماه نسبت به ماه قبل، به‌شدت کاهش یافته است (39.1) که کمترین عدد در بین صنایع مختلف در شامخ آذرماه است. این در حالی است که قیمت خرید مواد اولیه در این ماه نسبت به ماه گذشته افزایش شدید نشان می‌دهد (76.1). افزایش بهای مواد اولیه در کنار افزایش تولید (56.5) و کاهش سفارشات جدید (43.5) در آذرماه منجر به کاهش شدید در موجودی مواد اولیه شده است. نکته حائز اهمیت آن است که از ابتدای محاسبه شامخ در آذر ۹۷ تاکنون موجودی مواد اولیه این صنعت همواره کاهش نسبت به ماه قبل را نشان می‌دهد. قیمت مواد اولیه در همین بازه زمانی نیز همواره افزایشی بوده است.

باوجود افزایش نسبی تولید محصولات گروه کانی‌های غیرفلزی (56.5) این صنعت با کاهش شدید فروش محصولات خود در آذرماه مواجه بوده است که کمترین عدد در بین صنایع مختلف است (39.1). این در حالی است که قیمت محصولات تولیدی این گروه از شهریورماه تاکنون تغییری نسبت به ماه قبل نداشته است (۵۰). همچنین صادرات محصولات گروه کانی‌های غیرفلزی (43.5) نسبت به ماه قبل کاهش نشان می‌دهد که با توجه به تغییرات فصلی و اینکه بازارهای هدف خارجی این محصولات عمدتاً کشورهای منطقه و همسایه است، به نظر می‌رسد که شرایط بی‌ثبات عراق بر این کاهش اثرگذار بوده است.

عمده محصولات این گروه در بخش ساخت‌وساز مورد استفاده قرار می‌گیرند. به‌طور سنتی با ورود به فصل سرما شاهد کاهش ساخت‌وساز هستیم. اما بر اساس گزارش تحولات بازار مسکن شهر تهران در آذرماه ۱۳۹۸ که توسط بانک مرکزی منتشر می‌شود در آذرماه ۹۸ تعداد معاملات آپارتمان‌های مسکونی شهر تهران 9.5 هزار واحد مسکونی رسیده که نسبت به ماه قبل و ماه مشابه سال قبل به ترتیب 134.7 و ۴۰ درصد افزایش نشان می‌دهد. با تداوم این روند شاهد افزایش فروش محصولات این گروه در ماه‌های آتی خواهیم بود. همچنین با مراجعه به اطلاعات بورس اوراق بهادار تهران شاهد روند افزایشی عمده نمادهای گروه کانی‌های غیرفلزی در آذرماه هستیم که مؤید بهبود فروش محصولات این گروه و انتظارات خوش‌بینانه فعالیت اقتصادی این صنعت نسبت به ماه آینده (60.9) است.

•  صنایع فلزی

در گزارش آذرماه صنایع فلزی، شامخ کل در ادامه روند ماه‌های شهریور، مهر و آبان همچنان در شرایط بهبود گزارش شده است. افزایش مقدار تولید محصولات، میزان سفارشات جدید و میزان فروش محصولات مؤید بهتر شدن شرایط کلی این صنعت است. همچنین در این ماه برای اولین بار در یک سال گذشته موجودی مواد اولیه بدون تغییر نسبت به ماه قبل بوده است درحالی‌که در سایر ماه‌ها این متغیر نسبت به ماه قبل کاهشی گزارش شده بود.

از نکات قابل‌توجه گزارش آذرماه صنایع فلزی قیمت خرید مواد اولیه است که به‌شدت افزایش یافته است. به‌گونه‌ای که بالاترین میزان مؤلفه شامخ قیمت خرید مواد اولیه را در بین صنایع (همانند آبان ماه) با ثبت رقم 87.5 به خود اختصاص داده است. به نظر می‌رسد استمرار این امر در دو ماه پیاپی آذر و آبان درنهایت تولیدکنندگان این صنایع را مجبور به افزایش قیمت محصولات خود کرده است. قیمت محصولات تولید شده این صنعت طی ۴ ماه منتهی به مهرماه کاهشی عنوان شده بود ولی در ماه آبان روند کاهشیان متوقف و در آذرماه با کسب رقم قابل‌توجه 69.17 روند آن معکوس شده است.

به‌طورکلی آذرماه به دلایلی نظیر اخبار مربوط به توافق تجاری چین و آمریکا در فضای بین‌المللی و رشد بورس، ناشی از افزایش انتظارات تورمی (افزایش قیمت بنزین و خبر کسری بودجه بالای دولت در سال ۱۳۹۹)، دارای اثرات مثبت بر بازار محصولات فلزی در داخل و خارج کشور بوده است. ضمن آنکه فلزاتی نظیر فولاد، سنگ‌آهن، مس، آلومینیوم و روی با افزایش قیمت در این ماه مواجه شدند.

• صنایع غذایی

شامخ همه گروه‌های صنعتی غیر از صنایع کانی غیرفلزی و صنایع غذایی در آذرماه ۱۳۹۸ نسبت به ماه قبل نشان از بهبود وضعیت صنایع دارد. فعالان اقتصادی در صنایع غذایی پایین‌ترین رقم را در بین صنایع مورد بررسی گزارش نموده‌اند (46.3۳) که با توجه به ضریب اهمیت آن در شامخ کل، اثرگذاری بالایی دارد. شرایط کلی صنایع غذایی در آذرماه، مشابه ماه قبل، بدتر از ماه قبل ارزیابی شده است. کاهش مقدار تولید، کاهش سفارشات جدید و کاهش میزان فروش محصولات ترسیم‌کننده بدتر شدن فضای کلی این صنعت در دو ماه گذشته است.

به‌طورکلی بر اساس گزارشات ماهانه شامخ، صنایع غذایی طی یک سال گذشته از شرایط مناسبی برخوردار نبوده‌اند. چراکه به‌غیراز چهار ماه اسفند، اردیبهشت، شهریور و مهر (که شامخ کل بیانگر میزان اندکی بهبود بوده است) در سایر ماه‌ها، شرایط کلی این صنعت به نسبت ماه قبل خود بدتر ارزیابی شده است. میزان فروش محصولات در ۱۲ ماه گذشته به‌غیراز دو ماه اسفند و اردیبهشت (ماه‌های قبل و بعد از تعطیلات نوروزی) همواره کاهشی عنوان شده است. عدد شاخص فروش محصولات غذایی در آذرماه امسال 45.7 بوده است. افزون بر موارد ذکر شده، یک سری مسائل که جنبه‌های خرابکارانه داشته و به بحث امنیت ملی کشور مربوط می‌شود نیز تقاضای برخی مواد غذایی را تحت تأثیر قرار داده است.

در مورد قیمت خرید مواد اولیه، این متغیر در صنایع غذایی نیز همانند سایر صنایع افزایشی گزارش شده است (۷۵). در مورد میزان صادرات در این صنعت اندکی کاهش گزارش شده است (۴۵٫۷) که این کاهش می‌تواند متأثر از ناآرامی‌های عراق باشد. در شرایط کنونی بخش عمده‌ای از صادرات صنایع غذایی ایران به بازار کشورهای همسایه و از جمله عراق (به‌عنوان اولین مقصد صادراتی شیرینی و شکلات ایران) صورت می‌گیرد.

تحریم‌ها، نوسانات ارزی، تصمیم‌های سیاستی یک‌شبه و بدون برنامه نظیر افزایش قیمت بنزین و موارد بسیار دیگری برای توجیه شرایط نامناسب این صنعت می‌توان عنوان کرد که محیط کسب‌وکار را برای فعالان این حوزه نامناسب و فضای فعالیت آنها را با نااطمینانی روبرو کرده است. در آخرین اظهارات تشکل‌های فعال در حوزه دام، طیور، نهاده‌های دامی، زیتون و آبزیان مواردی نظیر عدم استفاده مطلوب از مزیت‌های صادراتی، خلأ یک شبکه منسجم توزیع، حذف مشوق‌ها و جوایز صادراتی (به‌گونه‌ای که صادرکنندگان این حوزه از سال ۹۱ تاکنون از مشوق‌های صادراتی محروم شده‌اند)، حضور کمرنگ تشکل‌ها در تصمیم‌سازی‌های این بخش، سهم محدود محصولات از بازارهای جهانی، قیمت‌گذاری دستوری و اصرار به موضوع پیمان‌سپاری ارزی، را از مشکلات و موانع رونق بخش کشاورزی و صنایع غذایی عنوان کرده‌اند.

به نظر می‌رسد همانند آنچه فعالان اقتصادی حوزه صنایع غذایی خواستار آن هستند، افزایش مشارکت و هماهنگی بخش خصوصی و دولت است که می‌تواند گام نخست برای چاره‌اندیشی و حل معضلات این صنعت در بلندمدت باشد. شایان‌ذکر است با توجه به اهمیت صنایع غذایی از حیث تأمین نیازهای اساسی خانوارها ادامه این روند با تضعیف و حتی حذف تولیدکنندگان و فعالان این عرصه از صنعت صنایع غذایی می‌تواند نتایج جبران‌ناپذیری را به دنبال داشته باشد.

• صنایع شیمیایی

شامخ کل گروه صنایع شیمیایی نشان از بهبود در وضعیت عمومی این صنعت در آذرماه ۹۸ نسبت به ماه گذشته دارد (۵۸).

عمده محصولات تولیدی این صنایع شامل محصولات پتروشیمی، دارویی، بهداشتی، آرایشی، شوینده، مواد شیمیایی و پلیمری و .... است. با توجه به آنکه مواد اولیه تولید این دسته از محصولات از فرآورده‌های نفت و گاز است و قیمت خرید نفت در آذرماه ۹۸ افزایش یافته است.

 قیمت خرید مواد اولیه صنایع شیمیایی نیز افزایش یافته است (۶۷٫۸). موجودی مواد اولیه این صنایع در مقایسه با ماه قبل تغییر محسوسی نداشته و نسبتاً نسبت مانده است (۵۲٫۵)

در این صنعت، باوجود افزایش قیمت مواد اولیه، قیمت محصولات تولیدی گروه شیمایی کاهشی عنوان شده است (۴۷٫۵). به دنبال کاهش قیمت محصولات طی شش ماه گذشته و شکل‌گیری انتظارات تورمی در آذرماه (به دلیل افزایش بهای بنزین و قیمت جهانی نفت)، میزان سفارشات جدید این صنعت در آذرماه با افزایش خوبی روبرو بوده است (۵۹٫۳). بااین‌وجود، سرعت تحویل سفارش‌ها نیز افزایش داشته است (۵۹٫۳). این امر می-تواند ناشی از به‌کارگیری نیروی کار جدید و افزایش استخدام باشد (۵۵٫۱)

افزون بر آن، مصرف حامل‌های انرژی صنایع شیمیایی در آذر ۹۸ نسبت به ماه قبل شاهد افزایش شدیدی بوده است (۶۷٫۸)، که می‌تواند ناشی از افزایش قابل‌توجه تولید در این صنعت باشد (طی ۶ ماه اخیر مقدار تولید صنایع شیمیایی هرماه در مقایسه با ماه قبل، یا بدون تغییر یا کاهشی بوده است ولی پس از ۶ ماه، میزان تولید افزایش چشمگیری را تجربه کرده است). این افزایش می‌تواند در پی تصمیم اخیر بورس کالای ایران باشد. از ۱۳ آذر ۹۸، سقف خرید محصولات پتروشیمی در بورس کالای ایران به بازه زمانی یک‌ماهه تغییر کرده است. به‌منظور تلاش برای بهبود و تسهیل روند معامله محصولات پتروشیمی در بورس کالا، روند افزایشی معاملات محصولات پلیمری و شیمیایی در بورس مزبور، نسبت به افزایش عرضه محصولات پتروشیمی اقدام شده است.

از طرف دیگر به گفته رئیس سندیکای تولیدکنندگان مواد دارویی ظرفیت شرکت‌های دارویی و تولیدکنندگان مواد مؤثره دارو در کشور، برای هر محصول بین ۳۰ تا ۴۰ درصد افزایش پیدا کرده است که مؤید بهبود در وضعیت عمومی این صنعت است.

افزایش فروش محصولات صنایع شیمیایی در آذرماه ۹۸ در مقایسه با ماه قبل (۵۸٫۵)، کاهش موجودی انبار محصول را به دنبال داشته است (۴۶٫۶). ازآنجاکه صادرات محصولات شیمیایی در این ماه نسبتاً بدون تغییر بوده است (۴۹٫۲)، افزایش تولید و فروش محصولات مذکور حاکی از بهبود تقاضای داخلی برای آنها بوده است. انتظارات تولید در ماه آینده در فعالان اقتصادی گروه صنایع شیمیایی مثبت ارزیابی شده است (۶۷٫۸)، که با توجه به بهبود تولید و فروش در آذرماه منطقی به نظر می‌رسد. لازم به ذکر است که این صنعت با ضریب اهمیت ۱۵/۰ (از یک) در شامخ کل، سومین ضریب بالا را بعد از صنایع فلزی و صنایع غذایی دارد، به همین دلیل بهبود شامخ این صنعت (۵۸) در محاسبه شامخ کل، تأثیر قابل‌توجهی داشته است.

• چوب کاغذ و مبلمان

وضعیت کلی صنایع چوب و مبلمان در آذرماه، با عدد شامخ 61.59 نسبت به ماه قبل مساعد ارزیابی شده است. افزایش مقدار تولید محصولات (با عدد شامخ 65.91)، افزایش میزان سفارشات جدید (با عدد شامخ 63.64) و نیز افزایش سرعت انجام و تحویل سفارش (با عدد شامخ 61.63) از عمده‌ترین دلایل این بهبود بوده‌اند. همچنین علی‌رغم افزایش قیمت خرید مواد اولیه، قیمت محصولات تولید شده نسبت به ماه قبل افزایشی نداشته و لذا افزایش میزان فروش محصولات در این ماه منطقی به نظر می‌رسد.

در بخش کاغذ، توافق تولیدکنندگان کاغذ و مقوا برای عدم افزایش قیمت‌ها باوجود افزایش قیمت مواد اولیه، سبب آرامش نسبی در این صنعت شده است. همچنین در بخش مبلمان نیز آمادگی تولیدکنندگان برای حضور و ارائه محصولات در نمایشگاه مبلمان در دی‌ماه، موجبات افزایش تولید را علی‌رغم افزایش قیمت مواد اولیه فراهم آورده است. بااین‌وجود به گواهی فعالان این صنعت، همچنان تأمین مواد اولیه از چالش‌های اساسی این صنعت محسوب می‌شود که نیاز به رسیدگی جدی مسئولان را طلب می‌کند. با توجه به وابستگی بالای صنعت به‌ویژه در بخش کاغذ به واردات، دولت باید رفع موانع و افزایش تولید توسط کارخانجات داخلی را به‌عنوان یک سیاست مبنا قرار داده و در پی حمایت بیشتر از فعالان این صنعت باشد.

•  وسایل نقلیه و قطعات وابسته

گزارش ماهانه شامخ صنعت وسایل نقلیه و قطعات وابسته در آذرماه بسیار متفاوت از گزارش‌هایی اعلامی شامخ این صنعت در یک سال گذشته و همچنین متفاوت از گزارش آذرماه شامخ سایر صنایع است. چراکه گزارش شامخ آذرماه وسایل نقلیه و قطعات وابسته بیانگر بهبود قابل‌توجه در شرایط کلی صنعت وسایل نقلیه و قطعات وابسته است. به‌گونه‌ای که رقم شامخ گزارش شده برای این ماه (عدد شامخ کل ۶۷) بالاترین میزان شامخ در طول یک سال گذشته برای این صنعت و بالاترین میزان این شاخص در بین سایر صنایع گزارش شده در آذرماه است. بدین معنی که در این ماه تعداد بیشتری از فعالان این حوزه (بیش از هرماه دیگر طی یک سال گذشته) به بهبود شرایط اذعان داشته‌اند. این امر بیشتر به دلیل بهبود در مؤلفه‌های مقدار تولید محصولات (عدد شامخ ۷۲٫۷) و میزان سفارشات جدید (عدد شامخ ۷۵٫۸) رخ داده است. در ماه گذشته نیز فعالان این حوزه میزان تولید خود در آبان ماه را اندکی افزایش داده بودند ولی همچنان میزان سفارشات جدید کاهشی گزارش شده بود.

از دیگر نکات مثبت گزارش این صنعت، میزان فروش محصولات در آذرماه است که توانسته رقم قابل‌توجه ۷۷٫۳ را کسب کند. این رقم بیش‌ترین میزان گزارش شده طی یک سال گذشته در این صنعت است. موجودی مواد اولیه نیز گرچه همانند گزارش‌های شامخ در یک سال گذشته همچنان در هرماه به نسبت ماه قبل کاهشی عنوان شده است ولی در آذرماه از شدت کاهشان کاسته شده است.

به نظر می‌رسد آنچه باعث ایجاد جنب‌وجوش در این صنعت شده است علاوه بر تلاش وزارت صمت و همکاری قطعه سازان در پویش داخلی سازی قطعات، خبر تصویب پرداخت تسهیلات از طریق بانک مرکزی جهت پرداخت مطالبات قطعه‌سازان، به خودروسازان است. این‌طور به نظر می‌رسد، مطابق با آنچه خودروسازان و قطعه سازان طی ماه‌های گذشته درخواست کردند، علیرغم نیاز این صنعت به چاره‌اندیشی اساسی، با تزریق مالی سعی شده است مشکلات این صنعت، حداقل در کوتاه‌مدت به آینده موکول شود.

•  پوشاک و چرم

ازنظر فعالان صنعت پوشاک، وضعیت در آذرماه با عدد شامخ 58.85 مساعد ارزیابی شده است. افزایش تولید محصولات (با عدد شامخ 65.38)، افزایش میزان استخدام و به‌کارگیری نیروی انسانی (با عدد شامخ 61.54) و افزایش میزان سفارشات جدید (با عدد شامخ 58.69) بیشترین نقش را در این ارزیابی مثبت داشته‌اند. بخشی از بهبود را می‌توان به برگزاری هفتمین نمایشگاه پوشاک در نیمه دوم آذرماه نسبت داد که فعالان صنعت را برای نمایش توانمندی‌های تولیدی خود در زمینه مد و پوشاک ترغیب کرد.

افزایش موجودی محصول در انبار (با عدد شامخ 61.54) نشان‌دهنده آمادگی تولیدکنندگان برای حضور در نمایشگاه و پاسخ‌گویی به تقاضای بالقوه ناشی از آن است. از سوی دیگر بخشی از افزایش تولید نیز می‌تواند ناشی از آغاز فصل زمستان و پاسخگویی به تقاضای بازار باشد. این افزایش تولید با انتظارات تولید در ماه آینده در آبان ماه نیز که توسط فعالان صنعت مثبت ارزیابی شده بود، منطبق است. همانند صنعت نساجی، فعالان صنعت پوشاک نیز افزایش چشم‌گیری در قیمت خرید مواد اولیه (با عدد شامخ 80.77) گزارش نموده‌اند که سبب افزایش قیمت محصولات تولید شده (با عدد شامخ 57.69) شده است. این افزایش قیمت ناشی از افزایش قیمت بنزین، افزایش قیمت ارز و نیز عدم اجازه واردات مواد اولیه، به‌ویژه چرم خام رخ داده است. همچنین میزان فروش محصولات نیز در آذرماه افزایش داشته است که یک دلیل آن، می‌تواند افزایش میزان حراجی‌ها در انتهای فصل پاییز باشد.

همچنین این روند می‌تواند بیانگر نیازمندی و تقاضای موجود در بازار باشد که به‌موازات ممنوعیت واردات پوشاک، فرصتی برای رونق صنایع پوشاک داخل فراهم نموده است. در حال حاضر حدود ۶۰ درصد از نیاز پوشاک کشور از داخل تأمین می‌شود و لذا نیاز است که دولت حمایت‌های خود را در این حوزه افزایش دهد تا بتوان کشور را از پتانسیل رشد بالای صنعت پوشاک در شرایط تحریم‌های اقتصادی، بهره‌مند نمود. علاوه بر این، کاهش میزان صادرات می‌تواند هشداری برای تولیدکنندگان در راستای افزایش کیفیت و لذا افزایش رقابت‌پذیری محصولات باشد و هم‌زمان این پیام را به دولت و متولیان این صنعت بدهد که باید در راستای تأمین مواد اولیه و سرمایه در گردش موردنیاز واحدهای تولیدی تلاش نموده و در جهت کاستن از محدودیت‌های صادراتی و عدم امکان نقل و انتقالات مالی ناشی از تحریم‌های اقتصادی، در پی یافتن مقاصد صادراتی مناسب در میان کشورهای همسایه باشند.

وضعیت شاخص‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های صنایع منتخب از نگاه طرح شاخص مدیران خرید- آذر 98

برای مشاهده تصویر در اندازه بزرگتر، روی آن کلیک کنید.

متن کامل گزارش مرکز آمار و اطلاعات اقتصادی اتاق ایران از شاخص مدیران خرید (شامخ) در آذرماه 1398 را اینجا دریافت کنید.