محسن ضرابی، رییس اتاق مشترک ایران و عمان.
تجارت ایران و عمان در حالی به مرز 1 میلیارد دلار نزدیک می شود که تراز تجارت خارجی ایران با برخی دیگر از کشورهای منطقه، روندی نزولی را طی می کند. اتاق بازرگانی مشترک ایران و عمان، یکی از جوان ترین اتاق های مشترک به شمار می آید. با این حال همزمان با جهش در تجارت دو کشور، این اتاق نیز به سرعت جای خود را در میان تشکل های حوزه تجارت بین المللی ایران باز کرده است.
برای بررسی ابعاد مختلف تجارت و سرمایه گذاری مشترک ایران و عمان به سراغ محسن ضرابی، رییس اتاق مشترک ایران و عمان رفتیم. او معتقد است صرفنظر از فضای عمومی ارتباط دو کشور که شرایط را برای توسعه روابط اقتصادی هموار کرده، رقابتی بودن فضای همکاری و عدم انحصار اتاق مشترک نیز سهم موثری در این ماجرا دارد.
***
این روزها سخن از جایگزینی عمان در منطقه به جای امارات است. چرا عمان و رابطه اقتصادی با آن، برای ما مهم است؟ بهتر نیست به جای این که نقش ترانزیتی عمان را تقویت کنیم، بکوشیم تا ایران به جای امارات متحده، هاب منطقه شود؟
تبدیل ایران به هاب اصلی تجارت منطقه، هدف مشترک همه ایرانی هاست و باید برای آن تلاش کنیم. قرار نیست همکاری های تجاری ایران و عمان در راستای افزایش نقش عمان و کاهش نقش ایران باشد. در واقع این همکاری، نقش ترانزیتی هر دو کشور را در منطقه ارتقا می دهد.
عمان تنها کشور منطقه جنوب ایران است که از ثبات سیاسی برخوردار است و دولت این کشور، نه قبل و نه بعد از انقلاب، هیچ گاه به ایران خیانت نکرده و همیشه همراه ایران بوده است. عمان مردمانی نجیب و دولتی دانا و قابل اطمینان دارد. در دوره تحریم ها که همه به ما پشت کردند، دولت و تجار عمانی بدون چشم داشت ویژه، به ما کمک کردند. تجار برخی دیگر از کشورهای منطقه هم با ما ارتباط داشتند ولی می خواستند جیب خود را از جیب تجار ایرانی پر کنند. دولت و مردم عمان در شرایط تحریم، به فکر منافع نامتعارف نبودند. در زمان مذاکرات ایران و غرب نیز، نقش مثبتی را ایفا کردند. اکنون نیز به دنبال میانجی گری بین ایران و عربستان هستند. زمانی که عربستان رابطه خود با ایران را قطع کرد، همه کشورهای عربی منطقه نیز رابطه خود با ایران را قطع کرده یا به شدت کاهش دادند. تنها کشوری که نه تنها روابط خود را قطع نکرد بلکه آغوش خود را به روی ما گشور، عمان بود.
صرفنظر از مزیت های سیاسی که به آن اشاره کردید، توسعه روابط اقتصادی و تجاری دو کشور، از چه مزیت های اقتصادی برخوردار است؟
عمان کشوری امن برای سرمایه گذاری است و رتبه فضای کسب و کار این کشور 48 است. این در حالی است که رتبه ترکیه 69، کویت 104 و پاکستان 110 است. تورم در عمان زیر 3 درصد است و نرخ تسهیلات بانکی در این کشور نیز پایین است. عمان هم خود بازار خوبی برای محصولات ایرانی است و هم می تواند پل مناسبی برای دسترسی به بازارهایی باشد که به دلایل سیاسی، ارتباط خودشان با ما را قطع کرده اند.
تجارت عمان با کشورهای افریقایی از سابقه طولانی و تاریخی برخوردار است و از طریق تجار عمانی، راحت تر می توانیم به بازار افریقا دسترسی داشته باشیم. همچنین توافق نامه های گمرکی ویژه ای بین عمان و امریکا همچنین عمان و سنگاپور امضا شده که بر اساس آن تعرفه بین عمان و این کشورها صفر است. بنابراین از عمان می توان به عنوان راهی برای ورود ارزان تر کالاهای ایرانی به این دو کشور استفاده کرد و شاهد نفوذ کالاهای کشورمان به این کشورها باشیم.
از سوی دیگر تجار عمانی و ایرانی می توانند ارتباط عمان و کشورهای CIS را توسعه دهند که نتیجه آن، افزایش سهم ترانزیت و روابط تجاری ایران خواهد بود.
تجار ایرانی به پایگاه هایی در کشورهای دیگر نیاز دارند. در اغلب کشورهای همسایه، ثبت شرکت خارجی غیر ممکن یا بسیار سخت است. در عمان، ایرانی ها به راحتی می توانند شرکت ثبت کنند. در مناطق آزاد عمان می توان با 100 درصد سهام خارجی، شرکت ثبت کرد. در سرزمین اصلی نیز همین شرایط، صرفا برای ایرانی ها وجود دارد. البته فعالان اقتصادی دیگر کشورها می توانند با حداقل 30 درصد شراکت با عمانی ها، شرکت ثبت کنند. این عدد در امارات 51 درصد است.
ثبت شرکت در عمان کار ساده ای است و نیاز به مسیر اداری پیچیده ندارد. در مناطق آزاد One stop shop همه مراحل ثبت شرکت و اخذ اقامت را با هزینه مناسب انجام می دهد و همچنین برای شرکت های ایرانی که قصد ثبت شرکت در کشور اصلی با 100 درصد سهام ایرانی را دارند، مراحل ثبت توسط سازمان توسعه سرمایه گذاری و صادرات عمان (اثراء) در زمان بسیار کم فقط برای شرکت های معتبر ایرانی که توسط اتاق مشترک معرفی شوند انجام خواهد شد.
در حوزه سرمایه گذاری، شرکت های عمانی به حضور در ایران علاقمند هستند و الان برخی از آنها حضور دارند. بانک های عمان آماده ارائه تسهیلات بانکی 50 تا 70 درصدی از پروژه هایی هستند که ایرانیان در عمان سرمایه گذاری کنند. شرکت های عمانی نیز آماده مشارکت هستند. با توجه به دانش فنی و توانمندی هایی که در ایران وجود دارد، می توانیم مشارکت هایی ایجاد کنیم که نتیجه آن، صادرات مواد اولیه ایران و همچنین صادرات خدمات فنی و مهندسی خواهد بود.
با توجه به اهمیت و نقش نیروهای متخصص در توسعه کشور، آیا با این کار، شاهد فرار مغزهای مهندسی از ایران به عمان نخواهیم بود؟
ما با دو پدیده مختلف مواجه هستمغ یکی فرار نخبگان و دیگری حضور نیروی کار متخصص در بازار کار دیگر کشورها است. نتیجه دومی، ارز آوری است ولی نتیجه اولی، خسران است. فرار نخبگان عمدتا به کانادا و امریکا و تا حدودی اروپای غربی و استرالیاست. در حالی که در عمان، صرفا بازار کار برای نیروهای متخصص ایجاد می شود و ارتباط آنها با کشور قطع نمی شود. الان چند میلیون جوان بیکار در کشور وجود دارد که بخشی از آنها هم مهندس یا تکنسین هستند. به این دلیل دولت تاکید زیادی بر صادرات خدمات فنی و مهندسی دارد که در واقع، توان مهندسی و دانش فنی، صادر می شود و اثر آن نسبت به صادرات کالا، ماندگارتر است. در کشورهای مختلف مردم از نیروگاه ها، سدها، جاده ها و ... که خارجی ها ساخته اند، با عنوان ساخت همان کشور سازنده یاد می کنند. به عنوان مثال، مپنا در عمان یک نیروگاه ساخته که کیفیت بالایی دارد و زودتر از برنامه هم افتتاح شد.
نگران نیستید که عمان، امارات فردا نباشد؟ همانطور که امارات متحده عربی، در دهه های قبل، مشوق های خوبی برای سرمایه گذاران ایرانی تعریف کردند و به همین روش، اقتصاد خود را شکوفا کردند؛ اما اکنون به ایرانی ها بی مهری می کنند. چرا باید به عمانی ها خوش بین باشیم؟
عمان کشور ثروتمندی است. مثل امارات چند دهه پیش نیست که ایرانی ها در رشد آن سهم بسزایی داشتند. شما وقتی یک دوست واقعی دارید، در تمام دوره ها رفتار یکسانی با شما خواهد داشت. در زمان پیروزی انقلاب، دوران دفاع مقدس، تحریم های پس از جنگ و همچنین تحریم های ظالمانه غرب در 10 سال گذشته، تنها کشوری که همواره از ایران حمایت کرد، عمان بود. یک کشور نمی تواند در 37 سال رفتار خود را غیرواقعی نشان دهد. بقیه کشورها در این سال ها، رفتار خود را متناسب با منافع شان، دایم تغییر دادند. عمان تنها کشور منطقه است که مناسبات سیاسی با ثباتی با ایران دارد. کمک هایی که ایران به ثبات دولت عمان کرده است، به خوبی در ذهن مردم این کشور مانده است.
آیا این کشور از زیرساخت های توسعه یافته در همه حوزه های مورد نیاز تجار برخوردار است؟
عمان از نظر بانکی و گمرکی، حمل و نقل دریایی و جاده ای و در آینده ای نزدیک ریلی و همچنین مقررات تردد مرزی،از ظرفیت های خیلی خوبی برخوردار است.
ایران، عمان، ازبکستان و ترکمستان در عشق آباد توافق نامه ای را امضا کردند که بر اساس آن، مسیر ترانزیت شرق به غرب با نقش کلیدی بندرهای صحار و چابهار فعال می شود. عمانی ها افزون بر توسعه صحار، به سرمایه گذاری در چابهار هم علاقه نشان داده اند. صحار از نظر زیرساختی، بندر کاملی است و چابهار نیازمند سرمایه گذاری است که عمانی ها در کنار هندی ها، برنامه هایی را در این زمینه در دست اجرا دارند.
فقط در بندر صحار، 28 میلیارد دلار سرمایه گذاری مشترک توسط بندر رتردام و دولت عمان انجام گرفته است. منطقه آزاد صحار نیز یک قطب صنعتی و تجاری مهم است.
شرکت واله برزیل که بزرگترین شرکت سنگ آهن جهان است، در صحار، کارخانه گندله آهن با ظرفیت 10 میلیون تن در سال احداث کرده و در حال بهره برداری است. در حالی که کل نیاز کشور عمان به این محصول ، 1.8 میلیون تن است. این شرکت به وسیله بزرگترین کشتی باری دنیا با ظرفیت 400 هزار تن، سنگ آهن برزیل را به صحار می آورد تا به گندله تبدیل کرده و در بازارهای منطقه بفروشد. چرا عمان و چرا صحار را انتخاب کرده؟ به دلیل ثبات این کشور و روابط خوب عمان با همه کشورهای منطقه.
تعلل ما برای حضور جدی تر در بازار عمان باعث می شود دیگران جایگزین شوند. همچنان که هم اکنون تعداد زیادی از کشور های غربی و آسیایی در مناطق آزاد صحار و دقوم حضور دارند.
در بندر دقوم هم سرمایه گذاری بسیار خوبی توسط دولت عمان انجام شده و مناطق آزاد دقوم و صحار مکان مناسبی جهت حضور تجار و سرمایه گذاران ایرانی است.
حجم سرمایه گذاری عمانی ها در ایران و ایرانی ها در عمان، در حال حاضر چقدر است؟
اتاق به حریم خصوصی فعالان اقتصادی احترام می گذارد و کار خود را تا مرحله آشنا کردن طرفین دنبال می کند. در واقع وقتی دست شرکت های ایرانی و عمانی را در دست هم گذاشتیم، خودمان را کنار می کشیم. به همین دلیل آمار دقیقی از سرمایه گذاری در اختیار نداریم. با این حال می دانم که حجم سرمایه گذاری عمانی ها در ایران، چند برابر فعالیت ایرانی ها در عمان است. برای اثبات این ادعا، از 2 پروژه اصلی نام می برم که اتاق مشترک در به ثمر رسیدن آن نقش داشت. عمانی ها احداث یک مرکز خرید بزرگ به مساحت 230 هزار متر مربع و با حجم سرمایه گذاری 250 میلیون دلار را در کرمان شروع کرده اند. همچنین یک پایانه صادراتی در منطقه حاصلخیز بین کرمان و هرمزگان در مرحله اجرا است که 37 درصد سهام آن متعلق به عمانی هاست، که هر دو پروژه آغاز شده و در حال اجرا است.
یک پروژه بسیار بزرگ گردشگری هم در بندر گز استان گلستان تعریف شده که به دلیل برخی مسایل مربوط به زمین آن، عملیات اجرایی آن متوقف شده است. چند پروژه بزرگ معدنی، هتل سازی، گردشگری و صنعتی نیز در مرحله مذاکره است.
در مقابل، ایرانی ها سرمایه گذاری پرحجم در عمان انجام نداده اند. فقط یک نیروگاه در بندر دقم در حال احداث است. ایران خودرو نیز می خواهد در همین منطقه یک کارخانه تولید ماشین با مشارکت عمانی ها احداث کند، یک پروژه صنعتی هم در بندر صحار با مشارکت یک شرکت ایرانی و شرکت های عمانی قرار است در آینده نزدیک آغاز شود.
در واقع سرمایه گذاری عمانی ها در ایران، در عمل شروع شده ولی ایرانی ها هنوز در آغاز راه بررسی و مذاکره هستند.
برخی کشورهای عربی منطقه، در دوره تحریم اخیر ایران، سود خیلی خوبی بردند و در آخر کار هم دست ما را در پوست گردو گداشتند. با توجه به این مزیت هایی که عمان دارد، چرا زودتر به فکر توسعه روابط اقتصادی با این کشور نیفتادیم و خود را گرفتار کشورهایی مانند امارات کردیم؟
قاطعانه می گویم تنها کشوری که از تحریم ایران سود نبرد، عمان بود. اگر عمانی ها به دنبال سود نامتعارف بودند، باید روابط تجاری ما با این کشور در دوره تحریم، به چندین میلیارد دلار می رسید که نشد. در سال 2006 حجم تجارت دو کشور بالغ بر 200 میلیون دلار بود که الان حدود 1 میلیارد دلار است. این رقم زیادی نیست و دولتمردان و اتاق های بازرگانی دو کشور ناراضی هستندکه چرا به رغم روابط سیاسی خیلی خوب، تراز تجاری دو کشور اینقدر کم است.
شرکت های عمانی اهل ریسک کردن نیستند و در دوره تحریم، احتیاط های خاص خودشان را داشتند. نگران بودند که به لیست سیاه وارد نشوند. با احتیاط و در عین حال، سلامت مالی با ایران کار می کردند. دور زدن تحریم ها، فساد و رانت به همراه دارد و عمانی ها، این شیوه تجاری را نمی پسندند. به همین دلیل حجم تجارت دو کشور نتوانست جهش ناگهانی داشته باشد. اتاق مشترک در بهمن 1392 تاسیس شد و قبل از آن به شکل شورای مشترک بازرگانی کار می کردیم. مذاکرات اصلی ما هم بعد از شروع کار اتاق آغاز شد.
با سفرای دو کشور، اتاق های بازرگانی، شرکت های خصوصی و دولتی و مقام های ارشد دو کشور جلسات متعددی داشتیم تا موانع گسترش تجارت را شناسایی و رفع کنیم. در مذاکرات آذر 93 رییس اتاق عمان به ایران آمد و نشست مشترک شرکت های ایرانی و عمانی تشکیل شد. جمع بندی این نشست شامل مواردی بود که اشاره می کنم.
برای تبادل کالا، خط کشتیرانی مستقیم و منظم نداشتیم. کالاهای ایرانی باید به امارات می رفت و سپس با تریلر به عمان می رسید. اردیبهشت 94 خط کشتیرانی در مسیر صحار و بندر رجایی افتتاح شد که هم اکنون 2 کشتی کانتینر بر و فله بر هر 15 روز یکبار در این مسیر در حال حرکت است. اخیرا خط مسافری خصب به قشم نیز با استقبال تجار همراه شد.
به رغم تمایل دو کشور، به دلیل تحریم ها، روابط بانکی دو کشورکاملا قطع بود، که با پیگیری ها و مذاکرات انجام شده سوئیفت با برخی بانک های خصوصی ایران، قبل از برجام برقرار شد. با این حال حجم آن کم بود که اکنون رو به توسعه است.
ویزا یکی از مشکلات جدی تجار ایرانی برای سفر به عمان بود. به دلیل سوء رفتار برخی شرکت هایکوچک، ویزا گرفتن سخت شده بود. چون عمانی ها اطمینان نمی کردند که مدیرعامل یک شرکت ثبت شده، واقعا تاجر است یا نه. اتاق مشترک مذاکراتی در این زمینه انجام داد و اکنون به اعضای اتاق مشترک، به راحتی ویزای تجاری می دهند. همچنین در سفر آقای یوسف بن علوی وزیر خارجه عمان به ایران، موافقت شد که سفارت عمان در ایران، به فعالان اقتصادی ویزای کثیر بدهند که پروسه اجرایی شدن این موضوع کمی طولانی شده که سفیر محترم عمان در ایران قول دادند که این موضوع را در آینده نزدیک اجرایی کنند و خبر خوب دیگر این است که کسانی که قصد فعالیت در منطقه آزاد تجاری صحار را دارند این بندر مستقیما برای آنان ویزای کثیر خواهد گرفت.
خط هوایی مستقیم یکی از مهمترین موضوعات بود که اکنون پرواز های مستقیم مسقط تهران و تهران مشهد به صورت روزانه برقرار شده است و پرواز مستقیم مسقط شیراز هم برقرار است. اکثر پروازها تکمیل است که باید تعداد پروازها افزایش یابد که این نشانه توسعه سریع روابط تجاری است.
شناخت بهتر فعالان اقتصادی دو کشور، نیازمند اعزام و پذیرش هیات های تجاری و همچنین برگزاری نمایشگاه های اختصاصی است. در همین زمینه 2 نمایشگاه اختصاصی بزرگ با حضور شرکت های ایرانی در مسقط، طی سال های 93 و 94 و یک نمایشگاه هم در مسندم در سال گذشته تشکیل شد. تبادل هیات های تجاری هم انجام شد که در سال گذشته 7 هیئت تجاری از عمان به ایران که در طول تاریخ روابط دو کشور بی سابقه بوده و سه هیئت هم از ایران به عمان سفر داشته اند.
این روزها اعزام و پذیرش هیات، با شیوه های مختلف و توسط نهادهای متعددی برگزار می شود که قطعا کیفیت این کار، مهم تر از توسعه کمی آن است. به نظر شما چه کنیم تا تبادل هیات ها، در نهایت به تبادل کالا و خدمات نیز منجر شود؟
امیدوارم دولت به بخش خصوصی، میدان کار وسیع تری بدهد و وزارتخانه ها نیز، فعالیت های همچون نمایشگاه، سمینار تجاری و اعزام و پذیرش را به اتاق بسپارند و در این زمینه، مداخله ای نداشته باشند. متاسفانه اکنون به برخی کشورها بیش از ظرفیت آنها توجه می شود و برخی دیگر رها شده اند. تنظیم این قبیل اقدام ها نیازمند مطالعه دقیق است و اتاق بازرگانی، بهتر از دولت می تواند در این زمینه فعالیت کرده و با مطالعه دقیق در زمان مناسب نسبت به برگزاری نمایشگاه و یا اعزام هیئت ها اقدام کند.