دریاچه ارومیه
مسعود تجریشی، مدیر دفتر برنامه‌ریزی و تلفیق ستاد احیای دریاچه ارومیه در ارتباط با چالش‌های برنامه احیای این دریاچه به خبرنگار ایلنا گفت: برنامه‌ها، اسناد بالادستی و توافقاتی که با وزارتخانه‌های نیرو و جهاد کشاورزی کرده بودیم پایه و اساس پیش‌بینی‌های ما درباره وضعیت دریاچه هستند و وزارت نیرو هم با توجه به تعهدات اسناد بالادستی‌اش باید اول نیاز شرب، بعد از آن نیاز زیست محیطی و پس از آن نیاز کشاورزی را اختصاص می‌داد.
او افزود: برخلاف تعهدات و وظایف قانونی متاسفانه وزارت نیرو ۱۰۲ درصد را به شرب، ۹۲ درصد به کشاورزی و بیش از ۳۰۰ درصد به صنعت اختصاص می‌دهد، اما زمانی که به محیط زیست می‌رسد به کمتر از ۳۵ درصد تعهداتش عمل می‌کند. نکته جالب این است که یک سال از آن سال آبی گذشته است و هیچکس در داخل کشور به غیر از ستاد احیای دریاچه ارومیه مطالبه نکرده است که چرا حقابه دریاچه داده نشده است و حتی برای من جالب است که مجموعه‌هایی که در ارتباط با خشک شدن دریاچه ارومیه احساس وظیفه می‌کردند، هیچ وقت به این نپرداختند که اگر آبی وجود ندارد، چرا باید ۱۰۲ درصد بیشتر از نیاز به شرب و ۹۲ درصد بیشتر از نیاز به کشاورزی اختصاص داده شود.
تجریشی گفت: به نظر من این مسئله به نظام حکمرانی آب در کشور برمی گردد. وقتی یک برنامه در بالاترین هرم جایگاه دولتی مصوب می‌شود و همه موظف هستند که به آن عمل کنند چگونه ممکن است توسط دستگاه‌هایی به آن عمل نشود و هیچ اتفاقی هم نیفتد؟ این مسئله یکی از عللی است که باعث شد آبی که باید در سال گذشته در ماه‌های بهمن و اسفند برای دریاچه ارومیه رها می‌شد، متاسفانه انجام نشود.
او در ارتباط با وضعیت سازه‌های آبی مرتبط با احیای دریاچه ارومیه گفت: ما در ارتباط با حفر تونل تقریبا ۸ ماه به مشکل برخوردیم، اما کارفرما توانست پروژه را نهایتا پیش ببرد. در حال حاضر تونل به اتمام رسیده است و منتظر هستند که کارهای افتتاحیه‌اش را انجام دهند.
تجریشی افزود: دو تصفیه‌خانه نیز در دست افتتاح داشتیم. چند بار تعهد داده بودند که منابع مالی تزریق شود و قادر بودیم که سال گذشته آن را افتتاح کنیم. پس از آن گفتند امسال در خرداد ماه افتتاح می‌شود و با وجود این که سازمان برنامه و بودجه می‌گوید، منابع مالی آن به دستگاه‌های مرتبط تزریق شده است، دستگاه‌ها عنوان می‌کنند که این منابع مالی دیر داده شده و بخشی از آن به صورت اسناد خزانه بوده است و با افزایش تورم نمی‌توانیم به تعهدات خودمان در زمان مناسب عمل کنیم.
او افزود: ما این موارد را به صورت یک گزارش به آقای مخبر ارائه کردیم و ایشان دستوراتی را به آن‌ها برای پیگیری داده‌اند و شرکت آبفای تبریز نیز قول داده است که پیش از آغاز سال جدید این طرح‌ها را نیز به بهره‌برداری برساند. البته ما پیگیری این مساله را به عهده استاندار محترم استان آذربایجان شرقی و غربی گذاشته‌ایم.
تجریشی گفت: بنابراین ما سه پروژه داریم که در مجموع می‌توانند به ورود آب کمک شایانی کنند. ۷۵ درصد هزینه‌هایی که در سال گذشته اختصاص داده شده، مربوط به این پروژه‌ها بوده است و این پروژه‌ها به اتمام رسیده هستند. به اعتقاد من اگرچه مشکل مالی هم دارند اما مشکل مدیریتی مساله اصلی است و باید دستگاه‌های دولتی نسبت به اتمام پروژه‌ها باتوجه به شرایطی که کشور در آن قرار گرفته است اقدام کنند.
او افزود: پروژه سد و تونل انتقال آب به دریاچه که ۹۹ درصد آن به اتمام رسیده است، پروژه‌های جانبی نیز دارد. برای مثال سه کیلومتر کانال باید تکمیل شود. با تکمیل کانال حدود ۳۰۰ میلیون متر مکعب آب بیشتر به دریاچه می‌رسد. انتظار داریم وزارت نیرو روی این پروژه‌ها برنامه ریزی کند و سازمان برنامه و بودجه نیز منابع مالی باقی مانده را انتقال دهد که بتوانیم سالانه حدود یک میلیون متر مکعب آب را به دریاچه برسانیم. این مقدار می‌تواند سالانه سی سانت به تراز آب دریاچه اضافه کند که حجم قابل توجهی است. با توجه به انگیزه و همتی که دولت سیزدهم برای به اتمام رساندن این پروژه‌ها دارد و احیای دریاچه برایش مهم است، انتظار داریم پروژه‌ها در اسرع وقت به اتمام برسد.
تجریشی گفت: در ارتباط با اینکه بقیه منابع آب که موردنیاز است، چگونه باید تامین شود، در سه سال گذشته برنامه ریزی‌هایی در ارتباط با کاهش مصرف آب در بخش کشاورزی و افزایش بهره وری آن انجام داده ایم. در آخرین جلسه‌ای که در حضور آقای مخبر بودیم، ایشان دستور دادند که برنامه منسجمی در این باره طراحی شود. در جلسه‌ای هم که با معاونت مجلس داشتیم و نمایندگان شمال غرب هم در آن حضور داشتند براین تاکید شد که می‌خواهیم دریاچه ارومیه را به عنوان نمونه اینکه کشور می‌تواند کشاورزی مدرنی داشته باشد و به سمت پیاده‌سازی فناوری‌های نو برود معرفی کنیم تا با کاهش مصرف آب همزمان درآمد کشاورزان را هم افزایش بدهیم.
او افزود: سازمان برنامه و بودجه نیز امسال حدود ۵۰۵ میلیارد تومان منابع برای این مساله اختصاص داده است که ۲۷۰ میلیارد تومان آن مربوط به برنامه‌های نرم افزاری است. هفته آینده جلسه‌ای با آقای مخبر داریم که برنامه‌های احیای دریاچه ارومیه در سال ۱۴۰۱ را ارائه کنیم.
تجریشی گفت: امسال هم اگر به بهانه اینکه بارش‌ها کم است، حقابه دریاچه اختصاص داده نشود، حتی اگر این پروژه‌ها نیز عملیاتی شود، نمی‌توانیم انتظار داشته باشیم دریاچه‌ای که خودش را پیدا کرده است، آب را از دست ندهد. اگر با توجه به سدهایی که ساختیم، آب را تنظیم کنیم و سهم دریاچه را در بهمن، اسفند و فروردین رها نکنیم، می‌توانیم انتظار داشته باشیم باتوجه به اینکه ارتفاع ۶۰ درصد از سهم دریاچه کمتر از ۶۰ سانتی متر شده است، در انتهای تابستان سال آینده بخش قابل توجهی از سطح دریاچه را از دست بدهیم و مطمئنا از دست دادن این سطح باعث می‌شود که دوباره کانون‌های گرد و غباری که زیر آب رفته بودند، مجددا بیرون بیایند.
او افزود: یکی از علت‌های مهم احیای دریاچه زیرآب رفتن همین کانون‌های گردوغبار است و مردمی که در حاشیه این دریاچه بودند از آن خسارت می‌دیدند. متاسفانه در صورت تامین نشدن حقابه دریاچه می‌توانیم انتظار داشته باشیم مجددا این مشکلات ایجاد شود.
تجریشی گفت: درحال حاضر این عزم و خواسته را در نمایندگان می‌بینم و برنامه های آن از سوی دستگاه‌های اجرایی نهایی شده است. خود دولت نیز این عزم را دارد و برآن تاکید کرد. مردم نیز مشارکت بسیار خوبی داشتند. این توان و خواسته را در کشاورزان و علاقه دستگاه‌های اجرایی را در تحول نرم افزاری می‌بینیم اما اگر وزارت نیرو مثل سال گذشته حقابه دریاچه را ندهد، مطمئنا نمی‌توانیم انتظار داشته باشید دریاچه در مسیر احیای خودش پیش رود و در سال ۱۴۰۶ و ۱۴۰۷ به تراز اکولوژیک موردانتظار دریاچه نمی‌رسیم.
او افزود: انتظار ما این است که باتوجه به اینکه دولت جدید در برنامه احیا و تغییر نگاه از پروژه‌های سازه‌ای به نرم افزاری مصمم است، در سال جاری همراهی دستگاه‌های اجرایی را داشته باشیم تا بتوانیم آثار این تحول را در بهبود زندگی مردم و وضعیت دریاچه مشاهده کنیم.
تجریشی در ارتباط با احتمال وقوع طوفان‌های نمکی درصورت احیا نشدن دریاچه ارومیه گفت: اگر تراز آب دریاچه از ۱۲۷۱ پایین‌تر بیاید، تمام کانون‌های بالقوه تولید گرد و غبار دوباره بیرون می‌آیند. این کانون‌ها از شش یا هفت سال پیش به عنوان کانون‌های محتمل شناسایی شده بودند. اگر این کانون‌ها از زیر آب بیرون بیایند، می‌توان انتظار داشت که این گرد و غبارها جا به جا شوند.
او افزود: مطالعات خوبی درارتباط با عناصر این گردوغبار در سال‌های اخیر ثبت شده است. از جمله به وجود سرب، جیوه و کادمیوم در این گردوغبارها اشاره شده است. این مساله طبیعی است زیرا وقتی در کشاورزی از کود و سموم استفاده شود، توسط روان آب به سمت دریاچه می‌آیند و رسوب‌گذاری می‌شوند. وقتی خشک شوند باد این مواد را حرکت می‌دهد. بیشترین آثار این مساله روی کودکان و سالمندان است. این مساله حتمی است و ما اگر هفت سال پیش این حرف‌ها را می‌زدیم از دریاچه‌های مشابه مانند دریاچه آرال نمونه می‌آوردیم.
تجریشی گفت: گستره این اتفاق به این برمی‌گردد که چه قدر سرعت باد قوی باشد. ما در آرال دیدیم یک طوفان بیشتر از ۲۰۰۰ کیلومتر را طی کرده و به دریای خزر رسیده بود. بنابراین اینکه طوفان‌هایی در شمال غرب داشته باشیم که به سمت خود ارومیه، تبریز، زنجان و استان‌های همجوار بروند بسیار بالاست و قبلا هم این اتفاق افتاده بود.