خرید سهام عرضه اولیه با چشمان بسته

عرضه اولیه‌ها اساسا چه نقشی در بازار سرمایه ایفا می‌کند؟ بررسی این موضوع به دو نوع نگاه باز می‌گردد؛ اگر از نگاه صاحبان شرکت‌هایی که سهام‌شان در حال عرضه است به تحلیل بپردازیم، طبیعتا برای این شرکت‌ها یک نوع روش تامین مالی به‌شمار می‌رود که از این طریق می‌توانند شرکت خود را که یا در حال فعالیت است یا اینکه هنوز به بهره‌برداری نرسیده را پروارتر کنند. این شرکت‌ها از طریق فروش سهام‌شان در بازار سرمایه تامین مالی انجام می‌دهند و سپس با پول ناشی از فروش سهام یا در پروژه دیگر یا در همان شرکت سرمایه‌گذاری‌های جدیدی را آغاز می‌کنند.

اما نگاه بازار با نگاه صاحبان عرضه سهام متفاوت است. در بازار سرمایه به لحاظ تاریخی این ذهنیت شکل گرفته که خرید عرضه‌های اولیه معمولا با سود همراه است و سهامی که برای نخستین‌بار در بازار سرمایه ارائه شود، سود سرشاری را نصیب صاحبان خود خواهد کرد. این درحالی است که اگر عرضه‌های اولیه، عرضه‌های بزرگی باشند به‌دلیل اینکه در عرضه اولیه حجم قابل‌توجهی سهام وجود دارد، در زمان رونمایی شاهد ورود نقدینگی جدید (Fresh money) به بازار خواهیم بود. اما بعد از چند روز که نقدینگی‌های جدید وارد عرضه اولیه شدند و سودی را کسب کردند، سرمایه‌گذاران از آن سهام خارج می‌شوند و به سمت خریداری سهام دیگری پیش می‌روند. در هر صورت و نهایتا این Fresh money است که وارد بازار می‌شود و حداقل تا مدتی این چرخش در بازار باقی می‌ماند. درنتیجه زمانی که این دسته از شرکت‌های بزرگ سهام‌شان عرضه می‌شود، معمولا بازار بورس هم رونق می‌گیرد.

این درحالی است که در همه جای دنیا عرضه اولیه سهام به روش ثبت سفارش صورت می‌گیرد و بعد از آن سهام به خریداران عرضه می‌شود و خبری از بازدهی‌های خارق‌العاده در دوره کوتاه‌مدت چند روزه نیست. متاسفانه عرضه اولیه سهام به‌دلیل اینکه در بازار بورس ایران به روش قطره‌چکانی صورت می‌گیرد داستان‌های متفاوتی را رقم می‌زند. از یک سو سرمایه‌گذارها مطمئن هستند که سهامداران عمده بعد از عرضه اولیه سهام‌شان، سهام دیگری عرضه نمی‌کنند و ازسوی دیگر چون حجم سهام عرضه شده محدود و به لحاظ ریالی در مقایسه با کل بازار بورس حجم قابل‌توجهی ندارد عملا فرصت سفته‌بازی را دراختیار برخی افراد قرار می‌دهد تا از فضای ایجاد شده سوءاستفاده کنند؛ سوءاستفاده‌هایی که برای کسب یک‌سری بازدهی‌هایی شکل می‌گیرد که هیچ انطباقی با شرایط بنیادی آن شرکت‌ها ندارد.

اما مساله دیگری که در بازار سرمایه به‌تازگی شکل گرفته، این است که در عرضه اولیه نماد آپ به معامله گران آنلاین هیچ سهمی تعلق نگرفت. به‌صورت کلی بر این باورم که این روش عرضه از اساس و بنیان اشتباه است. چه آنلاین سهمی تعلق گیرد و چه تعلق نگیرد، روش‌های اینچنینی به بازار سرمایه کشور صدماتی وارد خواهد کرد، بنابراین رفتارهای اینچنینی به‌صورت کلی ارتباطی به از دست رفتن اعتماد به بازار سرمایه ندارد.

همچنین برخی شناسایی سود در خرید سهام عرضه اولیه را کشف قیمت یا قیمت‌گذاری اشتباه می‌دانند و به‌همین دلیل عرضه اولیه را نوعی توزیع رانت توصیف می‌کنند. زمانی که سهمیه‌بندی صورت می‌گیرد و هیچ رقابتی بین خریداران و در این میان نیز هیچ اولویتی وجود ندارد درنتیجه این سهام همانند کوپنی است که به همه افراد داده می‌شود. این کوپن نیز بسته به اینکه چه زمانی بخواهد نقد شود، سودش کم و زیاد می‌شود. واقعیت داستان این است که متاسفانه در بازار سرمایه کشور تمام مکانیسم‌های معاملاتی به سمتی پیش می‌روند که سرمایه‌گذاران را مجاب می‌کند بدون هیچ تحلیلی سهام خریداری کنند.  عرضه اولیه، فارغ از اینکه سهام با چه قیمت و به چه شکلی عرضه می‌شود، تنها ازسوی مردم در کشور خریداری می‌شود. مانند اتفاقی که درخصوص بیمه دانا رخ داد و خریداران اولیه سهام به‌شدت زیان کردند. از دیدگاه من متولیان بازار سرمایه ایران، سرمایه‌گذاران را بیش از پیش تشویق می‌کنند که چشم بسته و براساس جو بازار و موج‌های صعودی و نزولی بازار، سهام خریداری کنند. این مسیر به‌دلیل اشتباه بودنش بدون شک راه به جایی نخواهد برد.