فاطمه پاسبان، کارشناس اقتصادی
ایجاد و ساماندهی زنجیره عرضه محصول بخش کشاورزی در تمامی کشورهای جهان مرکز توجه است؛ به‌خصوص در کشورهای در‌حال‌توسعه، به دلیل خصوصیات بخش کشاورزی، زنجیره عرضه محصول بیش‌از‌پیش از جایگاه ویژه‌ای برخوردار شده است. در کشورهای در‌حال‌توسعه، کشاورزی سهم بالایی را از جمعیت به خود اختصاص داده و کشاورزان عمدتا خرده‌پا و کوچک‌مقیاس بوده و با محدودیت مالی روبه‌رو هستند. از سوی دیگر، تقاضاکنندگان به دلیل قدرت پایین خرید، توانایی مالی پایینی برای خرید کالاها و خدمات دارند. از‌این‌رو دولت با دخالت هوشمندانه، در بسترسازی و ساماندهی زنجیره عرضه محصول و حمایت منطقی از تمامی بازیگران زنجیره عرضه در جهت ایجاد درآمد برای آنان و تأمین امنیت غذایی برای مصرف‌کنندگان، برنامه‌های متفاوتی تهیه و اجرا کرده است. برای نمونه در کشور «مالی» پروژه‌ای با‌عنوان «حمایت از زنجیره عرضه بخش کشاورزی» تدوین و اجرا شده است.
هدف اصلی این پروژه، بهبود عملکرد زنجیره عرضه محصولات منتخب کشاورزی از طریق دخالت در مراحل تولید، فراوری و بازاریابی زنجیره عرضه است. اهداف جزئی این پروژه را می‌توان به پنج گروه تقسیم کرد: ١) افزایش تولید محصولات منتخب شامل: موسیر، پیاز، سیر (افزایش تولید به اندازه ١٥ هزار تن در مدت پروژه) و میوه‌های مغزدار شئا (افزایش تولید به اندازه شش‌هزار تن در مدت پروژه) ٢) افزایش کارایی و بهره‌وری در فراوری محصولات مد‌نظر ٣) افزایش فروش ١٠هزار تن موسیر، پیاز و سیر و فروش چهارهزار تن میوه‌های مغزدار شئا. ٤) تقویت برابری جنسیتی با تأکید بر فعالیت‌هایی که معمولا به دست زنان انجام می‌شود، با این هدف که زنان در موقعیت بهتری برای تأمین نیازهای خاص خود قرار گرفته و از طرفی در بخش‌های مختلف اقتصادی، اجتماعی و سیاسی حضوری فعال داشته باشند. ٥) کاهش فقر در جوامع روستایی که در حدود ٧٠ درصد جمعیت کشور را شامل می‌شوند. ٦) کاهش ناامنی غذایی در کشور. برای دستیابی به این اهداف در این پروژه، از ظرفیت‌های ١٥٠ سازمان و شرکت برای تقویت تولید، بهره‌وری و بازاریابی زنجیره عرضه محصولات منتخب استفاده شده و آنها را تقویت کرده‌اند. نتایج به‌دست‌آمده از این پروژه در ماه مارس سال ٢٠١٤، عبارت است از: ١) تولیدکننده میوه‌های مغزدار شئا با حمایت‌ها و پشتیبانی‌های انجام‌شده در این پروژه، تولید سالانه خود را از ٢٦٢ تن در سال ٢٠٠٩ به سه‌هزارو ٥٣٢ تن در سال ٢٠١٣ افزایش داده است (بیش از ١٣برابر) و ارزش تولید این محصول، از ٦٠ هزار دلار در سال ٢٠٠٩ به بیش از ٩٥٢ هزار دلار در سال ٢٠١٣ بالغ شده است؛ یعنی در حدود ١٦ برابر شده است. ٢) ٣٤ پرس پیچ به عنوان روشی برای روغن‌گیری از میوه‌های مغزدار شئا معرفی شده است که در این روش، چوب و آب مورد نیاز برای روغن‌گیری این میوه را کاهش می‌دهد. ٣) بیش از ٤٠٠ تولیدکننده میوه‌های مغزدار شئا برای روش جدید روغن‌گیری آموزش داده شده‌اند. ٤) در حدود ٢٦ تولیدکننده پیاز، سیر، موسیر در موضوعات خاصی آموزش داده شده‌اند؛ از قبیل مدیریت. ٥) ٢٦ انبار ساخته‌شده به‌وسیله این پروژه، با هدف حفاظت و نگهداری موادغذایی تولید‌شده و کاهش ضایعات ٢٠ تا ٦٠ درصدی در دوره ٢٠١٣ تا ٢٠١٤ بوده است.
از طرف دیگر، به افزایش درآمد افرادی که مدیریت این انبارها را بر عهده داشته‌اند، منجر شده است. ٥) یک تعاونی تولید بذر ایجاد شده که تقریبا تمامی نیاز تولیدکننده را تأمین می‌کند (٩٥٧ کیلو از هزارو ١٥٠ کیلو تولید) و فروش این تعاونی به رقم ٧٥ هزار دلار رسیده است. ٦) بیش از دوهزارو ٧٠٠ تولیدکننده محصولات منتخب شده، مهارت‌ها و دانش فنی و مدیریتی آنان از طریق آموزش و توسعه تجهیزات بهبود یافته است. به‌طور‌کلی، نتایج این پروژه نشان می‌دهد از یک سو به بهبود ساختار بخش‌های هدف کمک کرده و از طرف دیگر، منجر به افزایش دانش و مهارت‌های تولیدکننده کشاورزی، افزایش و بهبود عملکرد فراوری و بازاریابی آنان شده است. علاوه بر پروژه مد‌نظر، برنامه‌ها و پروژه‌های گوناگونی برای تقویت زنجیره عرضه محصولات کشاورزی در این کشور تهیه و اجرا شده است.
پروژه تأمین مالی کشاورزی و روستایی، یکی دیگر از برنامه‌های تقویت زنجیره عرضه محصولات کشاورزی در این کشور است. در این پروژه، برای ٢٠ هزار نفر از روستاییان و کشاورزان که حداقل پنج‌هزار نفر از آنان خانم هستند، تأمین مالی در نظر گرفته شده است. در این برنامه، در حدود ١٠میلیون دلار در مدت پروژه، برای تأمین مالی، در نظر گرفته شده است. تولیدکننده محصولات همراه با مدیران مالی و مقامات دولتی، با مشارکت و همکاری هم، از طریق تأمین مالی درصدد بهینه‌سازی زنجیره عرضه کشاورزی با هدف حداقل دوبرابرکردن درآمد در طول زنجیره هستند. در این میان، خطرات تأمین مالی زنجیره عرضه، شناسایی شده و این خطرات کاهش داده می‌شود و در حدود ٥٠٠ پروژه سرمایه‌گذاری جدید در بخش کشاورزی و صنایع غذایی از طریق تضمین وام و مکانیسم بیمه، تأمین مالی می‌شود. تجربه کشور «مالی» این نکته سیاستی را گوشزد می‌کند که توسعه و ارتقای زنجیره عرضه محصولات در بخش کشاورزی، نیازمند برنامه جامع و سیستمی برای همه بازیگران زنجیره عرضه و همه موضوعات (از قبیل تولیدی، مدیریتی، بازاریابی، بهره‌وری و کارایی، تأمین مالی، ریسک، آموزش و تأمین زیرساخت‌های اقتصادی) است.