در حالی در روزهای گذشته نمایندگان آمریکا در تلاش برای ممنوعیت صدور مجوز فروش و تأمین اعتبار برای خرید هواپیما توسط آمریکا برای ایران بودند، اما دولت باراک اوباما در روزهای پایانی عمر خود، تمام معادلات آن‌ها را برهم زد.
کمتر از 10 روز از انتخاب ریاست‌جمهوری آمریکا و زمانی که دونالد ترامپ توانست پیروز میدان این مبارزه باشد، می‌گذرد؛ فردی که با پیروزی خود نه‌تنها سرمایه‌گذاران دنیا را شوکه کرد، بلکه موج نگرانی را برای اقتصاد دنیا به‌وجود آورد.
در این میان، بعد از انتخابات آمریکا، مباحثی درباره سرنوشت قرارداد ایران با کمپانی‌های سازنده هواپیما، ازجمله ایرباس و بوئینگ مطرح شد که آمریکا در هرکدام از آن‌ها سهامی دارد. این در شرایطی که حمل‌ونقل هوایی کشور از سال‌ها قبل تحت شدیدترین تحریم‌ها قرار داشت، اما سال گذشته و بعد از اجرایی شدن برجام، تحریم هوایی کشور برداشته شد و به‌این‌ترتیب موضوع خرید هواپیما از ایرباس و بوئینگ به‌شدت دنبال می‌شد. در این خصوص، قراردادهایی نیز بین ایران و کمپانی‌های سازنده هواپیما به امضا رسید.
پس از لغو تحریم‌ها، دولت ایران اعلام کرد که طی دهه آینده به حدود 400 تا 500 فروند هواپیمای مسافربری نیاز دارد. از سوی دیگر، مقامات ایرانی نیز عنوان کردند که قصد دارند فرودگاه‌های تهران را توسعه دهند و این شهر را به قطب هوایی خاورمیانه تبدیل کنند.
بااین‌حال، با انتخاب دونالد ترامپ به‌عنوان رئیس‌جمهور جمهوری‌خواه آمریکا، مسئله خرید هواپیما با ابهام روبه‌رو شد، چراکه بلافاصله پس از انتخابات آمریکا، مجلس نمایندگان این کشور با تصویب طرحی، درصدد ممنوعیت فروش هواپیما به ایران برآمد؛ البته طرح تصویب‌شده، هنوز به رأی سنای این کشور گذاشته نشده است و باراک اوباما گفته تا زمانی که در قدرت حضور دارد، این طرح را وتو خواهد کرد. اما بااین‌حال، جمهوری‌خواهان در کنگره آمریکا به‌شدت مخالف توافق سال 2015 بین ایران و قدرت‌های جهانی هستند.
به دنبال این اتفاق، مقامات شرکت بوئینگ اعلام کردند که «اگر دولت ترامپ فروش هواپیما به ایران را ممنوع سازد، این شرکت به این تصمیم احترام خواهد گذاشت.»
گزارش‌ها حاکی از آن است که شرکت آمریکایی بوئینگ به دنبال فروش 80 فرود هواپیما به ارزش 17.6 میلیارد دلار به ایران به‌صورت مستقیم و 29 جت مسافربری از طریق شرکت‌های لیزینگ به ایران است.
شرکت هواپیماسازی ایرباس نیز اعلام کرده است «در حال ارزیابی تبعات رأی کنگره آمریکا به ممنوعیت فروش هواپیماهای ایرباس و بوئینگ به ایران است، اما فرآیند تکمیل قرارداد 27 میلیارد دلاری فروش هواپیما به تهران را نیز متوقف نکرده است.» هرچند ایرباس شرکتی فرانسوی است، اما با توجه به این‌که بیش از 10 درصد قطعات هواپیمای این شرکت آمریکایی است، مشمول قانون قدیمی داماتو می‌شوند و به همین دلیل ایرباس برای فروش هواپیما به ایران به مجوز واشنگتن نیاز دارد.
کلاود براندس، معاون رئیس شرکت ایرباس در امور تأمین مالی مشتریان در خاورمیانه گفته است «ایرباس منتظر خواهد ماند تا ببیند سنا و رئیس‌جمهور باراک اوباما چه واکنشی به تصمیم اخیر مجلس نمایندگان نشان می‌دهند.»
گزارش‌ها نشان می‌دهد که در حال حاضر قرارداد خرید ۱۱۲ فروند هواپیمای ایرباس نهایی شده و آماده امضا است. طبق قرارداد اولیه، روش خرید هواپیماها به‌صورت اجاره به‌شرط تملیک بلندمدت خواهد بود که در این زمینه، با یک شرکت لیزینگ بین‌المللی برای تأمین مالی خرید ۷۷ فروند ایرباس به توافق نهایی رسیده‌ایم و برای تأمین مالی تعداد باقی‌مانده هواپیماهای ایرباس نیز بنا به گفته قائم‌مقام وزیر راه و شهرسازی، «به‌اندازه کافی فرصت باقی است و به‌راحتی می‌توان برای تأمین مالی آن اقدام کرد.»
بااین‌وجود، مقامات وزارت راه و شهرسازی در واکنش به اظهارات منتشرشده از سوی مقامات ایرباس و بوئینگ گفتند: «هنوز نمایندگان ایرباس و بوئینگ به‌صورت رسمی چیزی را به ما اعلام نکرده‌اند.»
اصغر فخریه‌کاشان، قائم‌مقام وزیر راه و شهرسازی تأکید کرد: «نمایندگان ایرباس و بوئینگ به‌صورت مستمر و دائم با ما در تماس هستند، اما هنوز موضوعی را به‌صورت رسمی و کتبی به ما اعلام نکرده‌اند.»
به گفته وی، «این‌که شرکت آمریکایی بوئینگ باسیاست‌های احتمالی دولت جدید این کشور برای نقض توافق‌های فروش هواپیما به ایران موافقت کند، شاید طبیعی باشد، ولی نظر اروپایی‌ها با آن کاملاً متفاوت است.»
مقصود اسعدی سامانی، دبیر انجمن شرکت‌های هواپیمایی هم عنوان کرد: «آمریکایی‌ها طبق توافق برجام مکلف هستند که تحریم‌های هواپیمایی ایران را بردارند، بنابراین اگر مشکلی در ارتباط با خرید هواپیما برای کشور ما ایجاد کنند، به‌نوعی نقض تعهد کرده‌اند و این موضوع از طریق مراجع مسئول دنبال می‌شود.»
آرمان بیات، یک کارشناس صنعت هوانوردی نیز متذکر شد: «با توجه به‌حق رسمی ایران در خرید هواپیماهای جدید پس از اجرایی شدن برجام، به نظر می‌رسد دولت آمریکا توان آن را نخواهد داشت که علیه این موضوع اقدام کند؛ مگر این‌که قصد داشته باشد اساس برجام را نقض کند.» (ایــنـــجــــــــا)
به باور وی، «در طول روزهای گذشته آنچه بیشترین تکرار را داشته است، نه بحث منع فروش که بحث منع فاینانس و حمایت‌های مالی از طرف ایرانی بابت خرید هواپیماهای جدید بوده است. بنابراین آمریکایی‌ها به‌تنهایی اراده آن را ندارند که جلوی فروش هواپیما به ایران را بگیرند، اما می‌توانند با فشار آوردن به مؤسسات مالی آمریکایی و وضع قوانین لازم، اجازه فاینانس برای این هواپیماها را صادر نکنند.»
در این شرایط، علی عابدزاده، رئیس سازمان هواپیمایی کشور خبر داده که «خرید هواپیمای ایرباس مراحل پایانی خود را طی می‌کند و به‌زودی قرارداد امضا خواهد شد.» به گفته وی، «مسائل فنی تا حد بسیاری روشن است، مسائل حقوقی نیز ادامه دارد و ان‌شاءالله در آینده نزدیک قرارداد خرید امضا خواهد شد.»
اما باوجود مصوبه قانون‌گذاران با موضوعیت ممنوعیت صدور مجوز فروش و تأمین اعتبار برای خرید هواپیما توسط دولت آمریکا برای ایران، دولت باراک اوباما در واپسین هفته‌های استقرار خود در قدرت با نمایندگان آمریکا همراهی نکرده و وزارت خزانه‌داری آمریکا مجوز فروش 106 فروند هواپیمای ایرباس را صادر کرد.
براساس گزارش‌های منتشرشده، بخش عمده‌فروش این هواپیماها به یورو انجام می‌شود و در حال حاضر کاربر روی مفاد باقی‌مانده توافق ادامه دارد.
در این میان، باوجود این‌که براساس متن برجام، هیچ دولتی حق اعمال محدودیت برای ورود هواپیماهای نو به ایران را ندارد و توافق‌های ماه‌های پیش نیز این امر را اثبات می‌کند، اما منطق اقتصاد این را می‌گوید که ایران به دیگر گزینه‌های خود برای خرید هواپیما نیز فکر کند؛ گزینه‌هایی که شاید از اروپای شرقی یا آسیا باشند. بر این اساس، مقامات ایرانی با شرکت‌های هواپیماسازی میتسوبیشی ژاپن، هواپیمای ای‌تی‌آر (ATR) ایتالیا، امبرائر برزیل، بمباردیه کانادا و شرکت هواپیماسازی کومک (Comac) چین برای خرید هواپیما وارد مذاکره شده‌اند. البته در رابطه با شرکت چینی، وزیر راه و شهرسازی اعلام کرده است که «شرط ورود به این عرصه، به‌دست آوردن استانداردهای بین‌المللی خواهد بود.»
فخریه‌کاشان توضیح داده است: «مذاکرات با تمام فروشندگان هواپیما در حال انجام و تماس‌های مستمر برقرار است.»