محمدسعید ایزدی، معاون وزیر راه و شهرسازی
محمدسعید ایزدی، معاون وزیر راه و شهرسازی با تشریح برنامه‌های دولت در سال ۱۳۹۵ برای ساماندهی مناطق ناکارآمد شهری، بافت‌های فرسوده و حاشیه شهرها پرداخت و اظهار کرد: برای نخستین بار در کشور پس از دو دهه اجرای سیاست‌های بهسازی و نوسازی شهری، شرکت مادر تخصصی عمران و بهسازی شهری بر پایه مطالعات انجام‌شده، سیاست‌ها و اولویت‌های وزارتخانه متبوع در حوزه توسعه شهری از مسائل کلان تا خرد و همچنین شناخت صحیح مسائل و نیز ظرفیت‌های توسعه محلی به تدوین برنامه جامعی برای شهرهای هدف و در هر شهر برای محدوده‌ها و محله‌های هدف برنامه‌های بهسازی و نوسازی شهری پرداخته و در این فرایند ۹ گام اساسی را نیز پیموده است.
تدوین برنامه‌های بازآفرینی در ۲۷۰۰ محله
وی یکی از گام‌های تحقق این هدف را تدوین برنامه جامع بازآفرینی شهری برای ۲۷۰۰ محله عنوان و تصریح کرد: در ۴۹۵ شهر مشتمل بر ۶۰ هزار هکتار بافت‌های میانی بالغ‌بر ۱۰۰۰ محله، در ۱۶۸ شهر با وسعت ۲۵ هزار هکتار بافت تاریخی بالغ‌بر ۶۰۰ محله و در ۹۱ شهر با وسعت ۴۵ هزار هکتار سکونتگاه غیررسمی و ۱۱۰۰ محله و همچنین تهیه برنامه عملیاتی برای ۲۷۲ محله در ۸۳ شهر در سال ۱۳۹۵ (۵۸ محله تاریخی، ۲۷ محله ناکارآمد میانی و ۱۸۷ محله در سکونتگاه‌های غیررسمی) مطالعات دقیقی صورت گرفت.
ایزدی با اشاره به ۹ گام پیموده شده برای تحقق این هدف گفت: تعیین شهرهای هدف و دارای اولویت در استان‌های کشور بر اساس شاخص‌های کمی و کیفی مدون، تعیین محلات و محدوده‌های هدف و دارای اولویت برنامه‌ریزی و اقدام برحسب گونه، تبیین برنامه اقدام در محدوده‌ها و محله‌های هدف در حوزه‌های توسعه و ارتقای زیرساخت، خدمات ارتقای فضاهای شهری و توسعه قلمرو عمومی، بهسازی و نوسازی مسکن، ابزارسازی، نهادسازی، ظرفیت‌سازی، شبکه‌سازی و ارتقای توانمندی‌های ساکنان ازجمله این گام‌ها بوده است.
مدیرعامل شرکت عمران و بهسازی شهری، دیگر اقدامات انجام‌شده را تعیین اولویت‌های انجام هر یک از اقدامات با توجه به خواست و نیاز ساکنان و امکان‌سنجی تحقق برنامه، تبیین نقش و سهم نقش‌آفرینان در اجرای هر یک از اقدامات با تأکید بر همکاری و مشارکت همه گروه‌های دخیل، بودجه‌ریزی اهرمی برای ترغیب و تشویق سایر دستگاه‌ها و بهینه‌سازی استفاده از منابع دولتی، تلاش برای نهادینه کردن این فرایند از طریق مستندسازی و ایجاد پایگاه داده، آموزش، ترویج و اطلاع‌رسانی و تبیین نظام نظارت، پاپش و ارزیابی عنوان کرد.
ظرفیت‌سازی و نهادسازی با تبیین نقش و سهم کنشگران دخیل
ایزدی اظهار کرد: گام چهارم، ظرفیت‌سازی و نهادسازی با تبیین نقش و سهم کنشگران دخیل (دولت به‌عنوان سیاست‌گذار، حمایت‌کننده و تسهیلگر، شهرداری‌ها به‌عنوان نهاد محوری مدیریت برنامه‌های عملیاتی و بخش خصوصی به‌عنوان مجری) است.
وی افزود: در این زمینه به تقویت نقش سازمان‌های مردم‌نهاد (سمن‌ها، هیات امناء، تسهیل گران و شورایاری‌ها و شورای معتمدان محلی (راه‌اندازی دفاتر تسهیلگری در ۱۵ شهر) زمینه‌سازی حضور بخش خصوصی با تبیین ساختار نهاد توسعه گر در محلات هدف (هماهنگ‌کننده کلیه مجریان، مدیریت ریسک سرمایه‌گذاری و ضمانت کیفیت و خدمات حرفه‌ای در محدوده‌های هدف، تأمین‌کننده منابع مالی و مدیریت و راهبری برنامه‌های مشارکت با ساکنان و مالکان) پرداختیم.
فراهم کردن ابزارهای مالی و قانونی پشتیبان
معاون وزیر راه و شهرسازی بابیان این‌که فراهم کردن ابزارهای مالی و قانونی پشتیبان برنامه‌های بازآفرینی شهری (ابزارسازی)، گام پنجم در این مسیر بوده است اظهار کرد: در این مرحله دستورالعمل اجرائی تبصره ۲ ماده هفت قانون حمایت از احیاء، بهسازی و نوسازی، به‌منظور تدوین روش‌های مختلف تأمین منابع اجرای طرح‌های بازآفرینی با تشکیل صندوق بازآفرینی شهری و راه‌اندازی مؤسسات پس‌انداز و تسهیلات مسکن در بافت‌های ناکارآمد شهری تدوین شد.
ایزدی ادامه داد: مدیریت منابع غیر نقدی (دارائی‌ها)، صندوق‌های نیکوکاری، تأمین مالی خرد از طریق راه‌اندازی صندوق‌های خرده وام، اختصاص منابع یارانه‌ای در اختیار بانک مسکن به تسهیلات نوسازی (۱۰ میلیارد ریال مندرج در قانون بودجه سال ۱۳۹۶)، تنوع‌بخشی و اولویت دادن به استفاده از تسهیلات بانکی به متقاضیان نوسازی و سایر ابزارهای مالی با محوریت بانک مسکن به‌عنوان یک بانک توسعه‌ای (تصویب کاهش نرخ سود وام ۱۶۰ میلیونی برای خانه اولی‌ها تا ۹ درصد و برای ساکنان بافت‌های فرسوده تا ۸ درصد، اعطای بیش از ۲۱۰۰۰ تسهیلات مشتمل بر وام نوسازی، ودیعه مسکن و مقاوم‌سازی در چارچوب مصوبه اعطای تسهیلات نوسازی مصوب هیات وزیران)، اختصاص ۹ ردیف خاص تملک دارایی طرح‌های عمرانی بااعتباری بالغ‌بر ۴۷۰۰ میلیارد ریال در چارچوب یک نظام بودجه‌ریزی اهرمی از دیگر برنامه‌های ما بوده است.
وی تأکید کرد: مصوبات هیات وزیران، ستاد فرماندهی اقتصاد مقاومتی، شورای اجتماعی کشور، شورای عالی معماری و شهرسازی کشور، بانک مرکزی، مجلس شورای اسلامی (برنامه ششم و بودجه سال ۹۵ و ۹۶) و نیز تدابیر ابلاغی مقام معظم رهبری از مهم‌ترین ابزارهای قانونی فراهم‌شده در این دوران هستند.
تهیه طرح در بافت‌های تاریخی و میانی در ۲۴۴ شهر
مدیرعامل شرکت مادرتخصصی عمران و بهسازی شهری با اشاره به گام ششم اظهار کرد: طرح‌ریزی بازآفرینی شهری، با تهیه طرح در بافت‌های تاریخی و میانی در ۲۴۴ شهر و در سکونتگاه‌های غیررسمی در ۹۱ شهر، تهیه طرح‌های ویژه در چهار شهر مشهد، قم، شیراز و چابهار و دو مرکز تاریخی شیراز و دزفول به‌عنوان پایلوت برنامه‌های ویژه حفاظت، تدوین برنامه جامع مدیریت اقدام مشترک دستگاه‌ها در شهرهای استان سیستان و بلوچستان و همچنین شهر بندرعباس در استان هرمزگان انجام‌شده است.
به گفته ایزدی، با آسیب‌شناسی به‌عمل‌آمده که حاکی از ناکارآمدی طرح‌های تهیه‌شده به شیوه‌های رایج است، نظام طرح‌ریزی در این فرایند دچار تحولی عظیم شده است.
وی خاطرنشان کرد: طرح‌های پروژه محور، کمی، کالبد مبنا، غیر منعطف و بی‌توجه به خواست و نیاز مردم کنار گذاشته‌شده و علاوه بر محتوای جدید در یک نظام طرح‌ریزی نوین، فرایند محور، دارای ابعادی منعطف‌تر، شهر نگر و از سویی محله مبنا، مشارکتی و منطبق با خواست و نیاز ساکنان، تدوین و به اجرا گذاشته‌شده‌اند.
معاون وزیر راه و شهرسازی اظهار کرد: در این شیوه‌نامه جدید علاوه بر بازشناسی محدوده‌های ناکارآمد بر اساس دستورالعمل جامع جدید، شناخت واقعی مسائل و مشکلات این مناطق (تقاضامحور)، تعیین نقش و سهم این مناطق در سیاست‌های توسعه شهر، تعیین اولویت‌ها، ظرفیت سنجی، توان سنجی و تبیین سیاست‌های مواجهه با هرگونه از مناطق یادشده در مقیاسی شهر نگر به ارائه برنامه‌های عملیاتی متناسب با هرگونه در یک نظام برنامه‌ریزی پائین به بالا در مقیاس محله می‌پردازد.
ایزدی طرح‌های نوین بازآفرینی شهری را در چارچوب برخورداری از نگاه شهری و سرزمینی به مؤلفه‌های واقعی زندگی ساکنان مناطق در مقیاس و فرایندی حقیقی دانست و گفت: تهیه طرح تجدیدنظر در برنامه نوسازی بافت پیرامون حرم مطهر رضوی، طرح و برنامه حفاظت و بازنده سازی بافت تاریخی شیراز، طرح جامع بازآفرینی شهر رشت، برنامه جامع اقدام مشترک در شهر بندرعباس و پنج شهر دارای اولویت استان سیستان و بلوچستان (چابهار، کنارک، ایرانشهر، زابل و زاهدان) از اقدامات ویژه با رویکرد نوین است که در این دوره به انجام رسیده است.
اجرای بیش از ۲۷۹ پروژه نوسازی
وی بابیان این‌که اجرای بیش از ۲۷۹ پروژه نوسازی، توسعه خدمات و زیرساخت‌های شهری از دیگر برنامه‌های مورداجرا بوده است تأکید کرد: از این میان ۱۳۷ پروژه بااعتباری بالغ‌بر ۱۴۰۰ میلیارد تومان پایان پذیرفته و شامل اجرای ۲۲ پروژه آموزشی، ۱۶ پروژه مراکز بهداشتی-درمانی، ۴۷ پروژه بهسازی و نوسازی معابر، ۹ پروژه پارک و فضاهای سبز، ۱۱ پروژه ارتقای تأسیسات و خدمات شهری، ۱۷ پروژه خدمات ورزشی، ۴۲ پروژه کتابخانه و خانه محله و ۱۱۵ پروژه مسکونی در سراسر کشور می‌شوند.
مدیرعامل شرکت عمران و بهسازی شهری یادآور شد: از میان ۲۷۹ پروژه، ۱۴۲ پروژه نیز مربوط به برنامه سال ۱۳۹۵ است که بااعتباری بالغ‌بر ۱۹۰۰ میلیارد تومان در حال اجرا است. خرید و مرمت بیش از ۱۲۰ ساختمان ارزشمند به‌منظور حفاظت و بهره‌برداری مجدد نیز از اقدامات اجرایی در حوزه حفاظت است.
ایزدی خاطرنشان کرد: طی سال ۱۳۹۵ در ۳۷ شهر کشور هم‌افزا با منابع ملی، ۳۷۰ میلیارد ریال از منابع استانی و مدیریت شهری جهت اجرای طرح‌ها و برنامه‌های بازآفرینی شهری هزینه شده است. در این راستا وزارت راه و شهرسازی در یک نظام بودجه‌ریزی اهرمی، با اختصاص بالغ‌بر ۶۰۰۰ میلیارد ریال منابع در اجرای طرح‌ها و برنامه‌های خود طی سه سال گذشته توانسته است مبلغی بر ۱۱۰ هزار میلیارد ریال منابع بخش خصوصی – نهادهای عمومی و مردمی را بسیج کند.
معاون وزیر راه و شهرسازی گفت: در رویکرد نوین و با توجه به نقش دولت در این فرایند به‌عنوان سیاست‌گذار، حمایت‌کننده و تسهیل گر، از تعریف و اجرای پروژه‌های بزرگ‌مقیاس، دولت‌محور، بی‌توجه به زمینه و ارزش‌های آن و با رویکرد کسب‌وکار بشدت پرهیز شده است.
به گفته ایزدی، برای ترغیب بخش خصوصی، ارائه الگوهایی به جامعه مخاطب و اجرای تعهدات دولت در بخش زیرساخت و خدمات، مجموعه برنامه و اقدامات اجرائی تعریف و عملیاتی شده‌اند. در این میان با توجه به‌ضرورت گسترش اقدامات و ایجاد جریان‌های خودیار، مبادرت به تعریف و اجرای پروژه‌های خرد مقیاس، باقابلیت اجرای سریع، تأثیرگذار بر محیط پیرامون بر اساس خواست و نیاز ساکنان نموده و تلاش شده است.
توانمندسازی اجتماعی و اقتصادی گروه‌های آسیب‌پذیر
وی گام هشتم را ارتقای توانمندی‌های اجتماعی و اقتصادی شهروندان به‌ویژه گروه‌های آسیب‌پذیر عنوان کرد و گفت: این مهم با همکاری سازمان آموزش فنی و حرفه‌ای کشور برنامه توانمندسازی نیروی انسانی ساکنان محله‌های هدف از طریق ارائه آموزش‌های مهارتی و شغلی باهدف کارآفرینی، خوداشتغالی و احراز شغل مناسب از طریق برگزاری بیش از ۳۰ هزار نفر ساعت دوره‌های آموزش مهارت‌های فنی- حرفه‌ای در محدوده‌های ناکارآمد شهری به انجام رسیده است.
اجرای ۱۵۵ دوره آموزشی معادل ۳۶۵۰۰۰۰ نفر ساعت
معاون وزیر راه و شهرسازی تأکید کرد: نهادینه کردن سیاست‌ها، راهبردها و راهکارهای بازآفرینی شهری از طریق آموزش، گفتمان سازی، اطلاع‌رسانی و فعالیت‌های فرهنگی-ترویجی، با برگزاری ۱۵۵ دوره آموزشی که معادل ۳۶۵۰۰۰۰ نفر ساعت در شهر تهران و سراسر کشور، نهمین گامی است که در این مسیر برداشته‌شده است.
ایزدی گفت: برگزاری بیش از ۱۲۰ نشست تخصصی با راه‌اندازی خانه گفتمان شهر و معماری، برگزاری رویداد تجارب برتر بازآفرینی شهری در مقیاس ملی (جستار کیفیت) و بین‌المللی از طریق دبیرخانه کنفرانس وزرای مسکن و شهرسازی منطقه آسیا – اقیانوسیه، ایجاد شبکه‌های همکاری با دانشگاه‌ها و مؤسسات پژوهشی و همچنین سازمان‌های مردم‌نهاد فعال، ترجمه، تألیف و تدوین بیش از ۴۵ عنوان کتاب و انتشار ۵۰ شماره نشریه تخصصی هفت شهر و حمایت از پایان‌نامه‌های دانشجوی از دیگر اقدامات انجام‌شده در سال ۱۳۹۵ بوده است.
معاون وزیر راه و شهرسازی یادآور شد: وزارت راه و شهرسازی با ارزیابی و آسیب‌شناسی سیاست‌ها، برنامه‌ها و اقدامات به‌عمل‌آمده در حوزه بهسازی و نوسازی شهری و همچنین بازخوانی شهر امروز و شناخت صحیح مسائل و مشکلات گریبان گیر شهرها، با آگاهی از مسائل و چالش‌های پیش رو و نیز ظرفیت‌های موجود، سیاست جدیدی را در قالب یک دستور کار شهری نوین با عنوان بازآفرینی شهری ارائه کرد. در این سیاست، ارتقای شاخص‌های زیست پذیری و کیفیت زندگی شهری با رویکردی همه‌جانبه، مشارکتی، فرایند مبنا، راهبردی، شهرنگر و اجتماع‌محور موردتوجه قرارگرفته است.
وی افزود: شرکت مادر تخصصی عمران و بهسازی شهری ایران به‌عنوان نهاد متولی تبیین، توسعه و اجرای این سیاست در طول سه سال گذشته نه گام کلیدی را در این راستا پیموده است.
تبیین سیاست‌ها و راهبردهای بازآفرینی شهری
ایزدی با اشاره به ایجاد "سند ملی" برای احیای مناطق ناکارآمد شهری گفت: در قالب سند ملی راهبردی احیاء، بهسازی و نوسازی و توانمندسازی بافت‌های فرسوده و ناکارآمد شهری (مصوب شهریورماه ۱۳۹۳ هیات محترم وزیران، در راستا ماده ۱۶ قانون حمایت از احیا، بهسازی و نوسازی و توانمندسازی بافت‌های فرسوده و ناکارآمد شهری مصوب ۱۳۸۸) عدم همسوئی سیاست‌ها و اقدامات دستگاه‌ها، فقدان سیاست‌گذاری یکپارچه و روشن در مواجهه با مسائل بافت‌های ناکارآمد شهری و عدم همکاری‌های میان بخشی به‌عنوان سه آسیب اصلی زمینه‌ساز تدوین سند ملی بازآفرینی شهری عنوان شد.
مدیرعامل شرکت عمران و بهسازی شهری ادامه داد: در این سند که توسط گروهی از متخصصان ممتاز کشور و با همفکری و هم‌اندیشی جمع گسترده‌ای از صاحبان اندیشه و مدیران باتجربه کشور تهیه گردید ۶ اصل موردتوجه ویژه بوده است. این سند که باهدف ایجاد وحدت رویه بین کلیه کنشگران دخیل در سطح ملی تنظیم‌شده است با طرح صحیح مسئله، چشم‌انداز، اهداف کلان، اصول هادی، سیاست‌ها و راهبردهای مواجهه با این مسئله و ساختار اجرایی آن را تشریح و تبیین کرده است.
وی در خصوص شش فعالیت برای اجرای سند ملی گفت: اولین اقدام، اتخاذ رویکردی جامع و همه‌جانبه به‌ویژه از ابعاد فرهنگی – اجتماعی، اقتصادی، زیست‌محیطی و نیز فضائی – کالبدی به موضوع بود.
ایزدی تأکید کرد: اقدام بعدی این بود که به ایجاد شبکه همکاری مشترک بین کلیه کنشگران دخیل با تعیین سهم و نقش آن‌ها و ایجاد بستری برای اقدام جامع مشترک در چارچوب یک نظام هماهنگ در سیاست‌گذاری توسعه شهری توجه کنیم. تبیین نقش محوری مردم با تأکید بر تنظیم برنامه‌ها و طرح‌ها بر اساس خواست و نیاز واقعی اجتماعات محلی، تعیین سهم و نقش دولت، شهرداری و بخش خصوصی و همچنین حلقه‌های نهادی مفقود فی‌مابین، فعالیت سوم در این زمینه است.
معاون وزیر راه و شهرسازی، گونه شناسی صحیح عرصه‌های ناکارآمد و تبیین سیاست‌های مواجهه متناسب با هرگونه را فعالیت دیگر در این زمینه عنوان و تأکید کرد: توجه به برنامه‌های پیش‌نگری و پیش‌گیری هم‌زمان با برنامه‌های درمان و جلب مشارکت ساکنان با اتخاذ برنامه‌های ارتقای توانمندی‌های آنان برای پذیرش این نقش از دیگر اقدامات ما در این زمینه بود.
تشکیل شبکه همکاری مشترک در سطح ملی، استانی و شهری
ایزدی با اشاره به حضور ۲۲ دستگاه و نهاد عضو باهدف ایجاد وحدت رویه در سیاست‌گذاری، برنامه‌ریزی و اجرا گفت: در این ستاد ۲۸ جلسه ستاد ملی و اتخاذ ۳۱۱ مصوبه، راه‌اندازی ۴ کارگروه تخصصی و تصویب ۵ دستورالعمل و آیین‌نامه اجرایی و ابلاغ به دستگاه‌های مربوطه، تشکیل ۱۳۰ جلسه ستاد استانی و ۲۶۹ جلسه ستاد شهرستان از سال ۹۴ تاکنون با ۹۸۰ مصوبه فعالیت کرده است.
وی اظهار کرد: با توجه به تعدد دستگاه‌های دخیل و عدم همگرایی و هماهنگی سیاست‌ها، برنامه‌ها و اقدامات این نهادهای ذی مدخل، تشکیل شبکه‌ای از این کنشگران برای هم راستاسازی سیاست‌ها، هماهنگی اقدامات، هم‌افزائی منابع و تبیین برنامه اقدام جامع مشترک در سطح ملی (ستاد ملی) و ستادهای متناظر استانی و شهری ضروری بود.
ایزدی خاطرنشان کرد: ستاد ملی بازآفرینی شهری که باهمت وزیر راه و شهرسازی هر ۱۵ روز یک‌بار تشکیل می‌شود سبب ایجاد عزم ملی بین کلیه دستگاه‌های دخیل و نمایندگان آن‌ها در سطح استانی و شهری شده است. تاکنون ۲۸ جلسه ستاد ملی تشکیل‌شده و بالغ‌بر ۲۹۵ مصوبه داشته است. تشکیل کارگروه‌های تخصصی پنج‌گانه زیرمجموعه ستاد ملی و همچنین انعقاد تفاهم‌نامه‌های همکاری مشترک ازجمله مهم‌ترین اقدامات همسو کننده دستگاه‌ها و نهادهای عضو ستاد ملی است.