نمایندگان مجلس شورای اسلامی، دولت را مکلف کردند تا اعتبارات مورد نیاز برای احیای تالاب‌ها را در بودجه‌های سنواتی دستگاه‌ها در نظر گیرد.
مجلس شورای اسلامی در جریان رسیدگی به جزییات لایحه حفاظت، احیا و مدیریت تالاب‌های کشور، با تصویب ماده‌ای از این لایحه، دولت را مکلف کردند تا اعتبارات مورد نیاز برای اجرای طرح‌های لازم جهت تحقق اهداف این قانون را در بودجه‌های سنواتی سالیانه دستگاه‌های ذی‌ربط پیش‌بینی کنند.
سید محمد مجابی معاون توسعه مدیریت، حقوقی و امور مجلس سازمان حفاظت محیط زیست، از تصویب کلیات لایحه حفاظت، احیاء و مدیریت تالاب‌های کشور توسط نمایندگان مجلس شورای اسلامی خبر داد.
این لایحه در 20 اردیبهشت 94 تقدیم مجلس قبل شد و مجلس دهم از ابتدای سال 96 ابتدا لایحه هوای پاک و اکنون لایحه حفاظت، احیاء و مدیریت تالاب‌های کشور را در دستور بررسی و تصویب دارد.
براساس مصوبه اخیر نمایندگان مجلس شورای اسلامی هرگونه بهره‌برداری و اقدامی که منجر به تخریب و آلودگی غیرقابل‌جبران تالاب‌ها شود، ممنوع شد و مرجع تشخیص تخریب و آلودگی سازمان حفاظت محیط زیست است.
مصوبات مرتبط با تالاب‌ها ازآن‌جهت مهم است که در حال حاضر بسیاری از تالاب‌های کشور در معرض نابودی قرار گرفته‌اند و مرگ آنها به معنای مرگ بخش وسیعی از محیط اطراف آنها به شما می‌رود ضمن اینکه از بین رفتن تالاب‌ها به معنای تبدیل آنها به کانون‌های گردوخاک جدید است.
کاهش بارندگی در سال‌های اخیر در کنار استفاده نادرست از آب، حیات بیشتر تالاب‌های ایران را به خطر انداخته است. خبرهای بسیاری نیز این روزها از تبعات مرگ تالاب‌ها منتشر می‌شود و تالاب‌هایی که روزگاری مآمن امن زندگی بودند حالا مبدل شده‌اند به کانون‌های ایجاد گردوغبار برای همسایگان خود.
6 تالاب بین‌المللی با وضعیت بحرانی
بر اساس اعلام فرهاد دبیری معاون محیط زیست طبیعی سازمان حفاظت محیط زیست از مجموع 2800 تالاب کشور، 94 تالاب شناخته‌شده وجود دارد که از این تعداد 24 تالاب در کنوانسیون رامسر به‌عنوان تالاب بین‌المللی به ثبت رسیده است. طبق مفاد کنوانسیون، هر کشوری که عضو کنوانسیون است یک تالاب را در لیست تالاب‌های بین‌المللی قرار می‌دهد.
وی با اشاره به اینکه از میان 24 تالاب بین‌المللی برخی دارای مجموعه‌ای از تالاب‌ها هستند ولی تحت عنوان یک تالاب شناخته می‌شوند، گفت: بنابراین با احتساب مجموعه تالاب‌ها، 35 تالاب بین‌المللی در کشور داریم. تالاب‌هایی که به لحاظ حفاظت و شرایط زیست‌محیطی در وضعیت مطلوبی به سر نمی‌برند یا در معرض خشک شدن قرار دارند، در لیست مونترو قرار می‌گیرند که از 24 تالاب بین‌المللی ایران، 6 تالاب در این فهرست قرار دارد.
به گفته دبیری تالاب انزلی، تالاب هامون (دهانه جنوبی پوزک)، تالاب هامون (صابوری و هیرمند)، تالاب نیریز و کمجان و تالاب شورگل، یادگارلو و دورگه سنگی 6 تالابی هستند که در لیست مونترو قرار دارند.
ورود مرکز پژوهش‌های مجلس
اما مدتی قبل مرکز پژوهش‌های مجلس به حوزه تالاب‌ها ورود کرده و گزارشی از وضعیت آنها منتشر کرد. در این گزارش عنوان شد که «در حال حاضر بیشتر تالاب‌های کشور یا خشک شده‌اند یا با بحران کم‌آبی روبه‌رو هستند. همچنین بیشتر تالاب‌های ساحلی، به‌ویژه شمال کشور مشکل آلودگی میکروبی و فاضلاب‌های انسانی دارند و در جنوب کشور آلودگی نفتی عامل تهدیدکننده اصلی تالاب‌ها به‌شمار می‌رود. در این میان، تالاب شادگان، گاوخونی، بختگان، دریاچه هامون در حال حاضر در وضعیت بحرانی قرار دارند و بیلان بیشتر تالاب‌های کشور نیز منفی است. نکته نگران‌کننده دیگر آن است که برخی از تالاب‌های کشور از فهرست بین‌المللی تالاب‌های کنوانسیون رامسر خارج یا در حال خارج شدن هستند.»
بر اساس این گزارش «در ریشه‌یابی علل و عوامل بحران در وضعیت تالاب‌های کشور، یافته‌ها نشان می‌دهند که وضعیت بهره‌برداری از منابع آب در سطح حوضه‌های آبخیز آنها باعث کمبود آب تالاب‌ها شده است و در این زمینه همواره برای بهره‌برداری از آب، بین بخش‌های مختلف رقابت وجود دارد. همچنین توسعه نامتوازن و رقابت بخش‌های مختلف به‌ویژه بخش کشاورزی در چند دهه گذشته به‌صورت فزاینده عمل کرده‌اند، درحالی‌که از یک‌سو سهم و نیاز آبی تالاب‌ها در نظر گرفته نشده و از سوی دیگر بهره‌برداری از تالاب‌ها از الگوهای توسعه پایدار و بهره‌برداری خردمندانه تبعیت نکرده است. شرایط یاد شده وضعیت حال حاضر تالاب‌ها را رقم زده است.»
در گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس به‌ضرورت ارائه لایحه حفاظت و مدیریت تالاب‌های کشور نیز پرداخته شد:«نتیجه اصلی حاصل شده از این بررسی بیانگر آن است که به‌طورکلی فرآیند مدیریت کشور بر محیط‌های طبیعی ناکارآمد بوده است و در این زمینه نقش کلیدی دولت‌ها در توسعه پایدار ضعیف ارزیابی می‌شود، بنابراین لایحه حفاظت، احیا و مدیریت تالاب‌های کشور به‌منظور رفع خلأهای قانونی موجود در حفاظت و مدیریت تالاب‌های کشور ارائه شده است.»
استانی که کانون گردوغبار شد
اما از میان مناطق کشور آثار خشک شدن و مرگ تالاب‌ها در آن به‌شدت نمایان شده است می‌توان استان خوزستان و وضعیت بد تالاب‌های آن را یادآور شد. مرگ تالاب‌ها در این استان و در کشور همسایه آن یعنی عراق، موجب به پا شدن غبارهایی سهمگین در این استان طی سال‌های اخیر شده است که با فواصل کم، همچنان تکرار می‌شوند.
در این میان تالاب‌هایی مانند هورالعظیم، شادگان و بامدژ وضعیتی بحرانی دارند. در آخرین اخبار منتشر شده در این خصوص
فعالان محیط زیست اهواز، خواستار تأمین حقابه و جلوگیری از تخریب تالاب «بامدژ»؛ سومین تالاب مهم و ارزشمند خوزستان شدند.
به گزارش ایرنا در حال حاضر بیش از 60 درصد تالاب بامدژ خشک شده است. مدیر انجمن محیط زیستی «مهرورزان زمین» نسبت به تخریب تالاب بامدژ هشدار داد و گفت: در صورت تخریب این تالاب، شهرستان اهواز به‌وسیله کانون‌های گردوغبار محاصره می‌شود.
به گفته وی، بخش‌هایی از تالاب توسط روستاییان تخریب شده و بخش‌هایی هم برای کشاورزی تصرف شده است. گندم‌کاری و ساختمان‌سازی در پیرامون تالاب کاملاً واضح و قابل مشاهده است.
دهکردی با اشاره به افزایش کانون‌های گردوغبار اطراف اهواز گفت: در صورت ادامه این روند و خشک شدن یا تصرف اراضی تالابی، تا 5 سال آینده تالاب بامدژ هم به یکی از کانون‌های گردوغبار در غرب اهواز تبدیل خواهد شد.
درعین‌حال به نظر می‌رسد که این روزها در پی مشخص شدن نقش بی‌بدیل تالاب‌ها در حفظ محیط زیست منطقه به‌خصوص خوزستان، مسئولان نیز بیشتر به فکر حفاظت از آنها حداقل در حرف افتاده‌اند. این موضوع نیز در خوزستان بیش از سایر استان‌ها به چشم می‌خورد که مردم آن در بسیاری از روهای سال، تبعات آن را با جسم و جان خود لمس می‌کنند.
در این میان چند روز قبل مدیرکل حفاظت محیط زیست خوزستان گفت: مشکلات رودخانه اروندرود و تالاب‌های بین‌النهرین در نشست مشترک مسئولان محیط زیست خوزستان و بصره عراق بررسی می‌شود.
به گفته احمدرضا لاهیجان‌زاده با اشاره به نقش خشک شدن تالاب‌های عراق در وقوع پدیده ریزگردها در خوزستان، تأمین حقابه تالاب‌های بین‌النهرین در شمال بصره (هور مرکزی و هورالحمار) را از خواسته‌های خوزستان که در این نشست مطرح شده، عنوان کرد.
به گفته وی، تصاویر ماهواره‌ای نشان می‌دهد که پس از خشک شدن تالاب‌های بین‌النهرین توسط صدام، این تالاب‌ها به یکی از کانون‌های اصلی گردوغبار در منطقه تبدیل شده‌اند و از همان زمان پدیده گردوغبار در خوزستان نیز آغاز شده است.
به گزارش ایرنا مدیرکل حفاظت محیط زیست خوزستان افزود: مسئولان بصره اعلام کردند که برای آبگیری این تالاب‌ها برنامه دارند اما محدودیت‌های ایجاد شده و سدسازی‌های ترکیه، آبگیری این تالاب‌ها را دشوار کرده است.
اروندرود و تالاب هورالعظیم دو منبع آبی مشترک ایران و عراق هستند. تالاب‌های بین‌النهرین شامل هورالعظیم، هور مرکزی و هورالحمار هستند که هورالعظیم بین ایران و عراق مشترک است. هورالعظیم یکی از کانون‌های اصلی ریزگرد استان خوزستان معرفی شده است.
در این میان کاهش میزان بارندگی در این استان و استان‌های دیگری که دارای تالاب‌های نیمه‌جان هستند، نیز بر مشکلات می‌افزاید. رئیس مرکز ملی خشک‌سالی و مدیریت بحران سازمان هواشناسی امروز، استان خوزستان را به‌عنوان یکی از استان‌های کم بارش کشور در بازه هفت‌ماهه گذشته اعلام کرد: « در دوره زمانی اول مهر ۹۵ تا ۳۱ فروردین ۹۶، استان‌های خوزستان ۳۵ درصد، کهگیلویه و بویراحمد ۳۳ درصد و یزد ۳۰ درصد کاهش بارش نسبت به بلندمدت داشته‌اند.»
حال باید منتظر ماند و دید که تصویب کلیات لایحه حفاظت، احیاء و مدیریت تالاب‌های کشور توسط نمایندگان مجلس شورای اسلامی تا چه اندازه می‌تواند مشکلات مرتبط با تالاب‌های کشور را حل کرده و حیات مجدد را به آنها بازگرداند.