خسرو فروغان، رئیس کمیسیون بازرگانی اتاق ایران -عکس: بهاره تقی‌آبادی
به‌زودی قرار است دو قسمت از طرح ساماندهی جامع تجارت تحت عناوین «سامانه شناسه کالا» برای شفاف‌سازی کالا و «سامانه جامع انبارها» برای شفاف‌سازی فرایند نگهداری کالا راه‌اندازی و عملیاتی شود. باید تأکید کرد که شناسنامه‌دار شدن کالاها پس از راه‌اندازی این دو سامانه، اتفاق بسیار خوشایندی برای شفاف‌سازی تجارت است. همچنین فرصتی برای تولیدکنندگان داخلی و واردکنندگان کشور فراهم می‌آورد که بتوانند به‌راحتی از نیاز، ظرفیت و کشش بازار مطلع شوند و برای تولید یا واردات برنامه‌ریزی کنند. این دو سامانه اما زمانی کارا می‌شوند که به طور جامع به موضوع نگریسته شود. ازآنجاکه در شرایط فعلی، چنین نگاه جامعی وجود ندارد، امکان کارایی این سامانه‌ها هم منتفی است.
اگر مأموریت این دو سامانه، صرفاً شفاف‌سازی در حوزه تجارت باشد و نه مبارزه با قاچاق، برای شناسایی کالاها اعم از تولیدی و وارداتی و قاچاق فرهنگ‌سازی خواهد کرد. بعدازآن باید به دنبال کم کردن قاچاق برویم. کم کردن قاچاق و مقابله با این پدیده راه‌های زیادی دارد که هیچ‌کدام انجام نشده است. برای حمایت از تولیدکننده ایرانی، برای برخی از کالاهای وارداتی تعرفه‌های سنگین وضع می‌شود و این مسئله قاچاق چنین کالاهایی را به‌صرفه می‌کند. در موقعیت‌های دیگری نیز دولت و وزارت صنعت تعرفه برخی کالاها را برای حمایت از مصرف‌کننده داخلی پائین می‌آورد که در این حالت نیز با افزایش واردات، عرضه در بازار به‌قدری افزایش می‌یابد که تولیدکننده را درگیر چالش‌های جدی می‌کند. در برخی موارد نیز اعلام می‌کنند که واردات کالاهای خاصی را انحصاراً از سوی یک دستگاه دولتی انجام شود.
در هرکدام از این موقعیت‌ها، گفته می‌شود که برای حمایت از تولیدکننده و حمایت از مصرف‌کننده تعرفه‌ها تغییر می‌کند درحالی‌که در نتیجه این اتفاق، بازار سردرگم می‌شود و فعالان حوزه بازرگانی نیز قادر به برآورد دقیق میزان نیاز موجودی کالا نخواهند بود و در اغلب موارد، آن مقدار کالایی که وارد کشور می‌شود جوابگو نیست و همین مسئله راه را برای قاچاق باز می‌کند. از سویی، قاچاق کلان و گسترده نیز مسئله دیگری است که نمی‌توان آن را نادیده گرفت. وقتی مقام معظم رهبری، در فرمایشات نوروزی خود به این مضمون می‌فرمایند که زمانی چندین کانتینر کالا وارد کشور می‌شود و فقط چند درصد از آنها شماره می‌خورد، یعنی این اتفاق بسیار جدی است. حتی فراتر از این موضوع، مواردی هست که هیچ‌کدام از کانتیرهای ورودی در گمرک بازدید نمی‌شود و به کشور می‌آید. جلوگیری از این جریانات، عزم جدی دستگاه‌های متعددی را می‌طلبد چراکه رانت‌های زیادی پشت این نوع قاچاق وجود و فرایند برخورد با آن نیز سخت است و باید به‌مرور انجام شود.
حالا که دو سامانه برای شفاف‌سازی تجارت راه‌اندازی می‌شود، ابتدا باید برای کاهش قاچاق و اصلاح تعرفه‌ها نیز اقدام شود به‌گونه‌ای که بر اساس نیاز جامعه مجوز ورود کالا داده شود و تولیدکننده نیز به‌قدری حمایت شود که بتواند به‌قدر نیاز جامعه تولید داشته باشند. بعدازاین زمینه‌سازی‌ها، این سامانه‌ها عملیاتی شود چراکه بدون این زمینه‌سازی‌ها، راه‌اندازی این سامانه‌ها نیز دوباره مانند آنچه در طرح‌های قبلی رخ داد، اتفاق خواهد افتاد و آن دسته از افرادی که نقش کمتری در قاچاق دارند گرفتار می‌شوند. درحالی‌که قاچاقچیان بزرگ شناسایی نمی‌شوند و به‌راحتی به کار خود ادامه می‌دهند و بار تخلف خود را به دوش انبارهای کوچک و عرضه‌کنندگانی که برای امرارمعاش وارد این عرصه می‌شوند، می‌اندازند.
فعلاً، آن‌گونه که مسئولان و متولیان حوزه خدمات بازرگانی وزارت صنعت اظهار کرده‌اند، قرار است این سامانه‌ها به‌زودی اجرایی شوند که عملاً اتفاق بسیار خوبی است اما نباید فراموش کرد که انجام این کار خوب نیز اگر پیش از جمع‌آوری و برخورد با قاچاقچیان کلان و کمک به تولیدکننده ایرانی باشد، دردی دوا نخواهد کرد. باید هم‌زمان با راه‌اندازی این سامانه‌ها، برخورد با قاچاق نیز به‌صورت جدی و باقدرت انجام شود وگرنه عملکرد این دو سامانه هم فقط کارها را برای بخش قانونی تجارت کشور مشکل‌تر می‌کند.