آذربایجان شرقی؛ نگین صنعت ایران

استان آذربایجان شرقی در سایه تلاش صنعتگران، کارآفرینان و بازرگانان فعال و مطرح خود توانسته است 7 درصد از میزان صادرات انجام شده از کل کشور را به خود اختصاص داده و جزو 5 استان برتر در حوزه صادراتی باشد. این استان هم‌اکنون با بیش از 100 کشور رابطه تجاری داشته و محصولات تولیدی و صادراتی آذربایجان شرقی توانسته جایگاه خود را در میان بازار کشورهای مختلف پیدا کرده و برخی محصولات آن همچون کفش، چرم، مواد غذایی و کشاورزی در میان مشتری‌های خارجی جذابیت ویژه‌ای دارد. وجود صنایع دارای مزیت در حوزه‌های صادراتی همچون پتروشیمی، صنایع معدنی فلزی و غیرفلزی، خشکبار، شیرینی و شکلات، پلیمر، نساجی، پوشاک، کفش و لوازم‌خانگی بر قابلیت‌های این استان در حوزه صادراتی افزوده است.

مهم‌ترین قابلیت تجارت خارجی استان آذربایجان شرقی وجود فعالان اقتصادی و تجار توانمند با داشتن استراتژی رقابتی است. اقتصاد ایران سالیانه مبالغ هنگفتی را برای واردات کالاهای اساسی متقبل می‌شود. برآوردهای آماری نشان می‌دهند که در طول 20 سال حدود 106 میلیارد دلار تراز تجاری منفی برای محصولات کشاورزی ثبت شده است. مقایسه قیمت محصولات وارد شده به ایران از مقاصد مشخص نشان از آن دارد که با مدیریت مبدأ واردات و زمان واردات محصولات کشاورزی، امکان مدیریت بهتر در قیمت محصولات و منابع ارزی کشور وجود داشته است. با بررسی‌های انجام شده مشخص شده که حضور در بازارهای آفریقایی می‌تواند سالانه رقمی حدود 2 میلیارد دلار صرفه‌جویی ارزی برای کشور به ارمغان آورد. به عبارتی در طول 20 سال امکان صرفه‌جویی 40 میلیارد دلاری برای کشور وجود دارد.

 بر همین مبنا، حضور قدرتمند در بازار آفریقا یکی از استراتژی‌های قدرتمند برای کاهش قیمت محصولات اساسی و افزایش ذخیره ارزی است. در مقابل، ظرفیت بزرگ صنایع تبدیلی و غذایی در استان سبب می‌شود با واردات مواد خام از آفریقا و صادرات فرآوری آن، ارزش‌افزوده بسیار مناسبی برای استان و کشور رقم بخورد.

حضور در بازار آفریقا این فرصت را فراهم خواهد کرد که محصولات استان روانه این بازارها شده و صادرات استان تقویت شود. از محصولاتی که می‌تواند روانه بازار آفریقا کرد و عایدی بسیار زیادی برای کشور داشته باشد، کودهای کشاورزی است. سالانه رقمی معادل 5 میلیارد دلار واردات برای کود در آفریقا ثبت شده است. صادرات ایران در این محصول سالانه 750 میلیون دلار است. این در حالی است که یک محصول می‌تواند صادرات را 4 برابر افزایش داده و منابع ارزی زیادی را وارد کشور کند.

سایر محصولات نیز روند مشابهی دارند که حضور در بازار آفریقا می‌تواند سالانه عایدی بالایی را برای اقتصاد استان آذربایجان شرقی و کشور فراهم آورد. صادرات محصولاتی مانند روغن‌ها و فرآورده‌های حاصل از نفت یا مواد معدنی قیر به ارزش 630 میلیون دلار، دارو 197 میلیون دلار، سیمان 93 میلیون دلار، وسایل موتوری 60 میلیون دلار، محصولات فولادی 140 میلیون دلار، پوشاک 60 میلیون دلار، قطعات و لوازم جانبی تراکتور 30 میلیون دلار و بسیاری از محصولاتی غذایی مانند روغن پالم 203 میلیون دلار، قند 61 میلیون دلار به یکی از کشورهای آفریقایی (اوگاندا) می‌تواند سهم صادراتی استان آذربایجان شرقی را تقویت کند که در همین راستا، بسترهای لازم نیز تدارک دیده شده است.

 پتانسیل‌های اقتصادی آذربایجان شرقی: از صادرات کشاورزی تا صنایع تبدیلی

ظرفیت‌های مهمی در استان آذربایجان شرقی وجود دارد که به دلیل نبود استراتژی تجاری مورد غفلت قرار گرفته و نتوانسته‌اند حضور مؤثر در بازارهای بین‌المللی داشته باشند. وجود محصولات رقابتی مانند تابلو برق، قطعات الکترونیکی، تجهیزات برقی روشنایی، دارو، رنگ و رزین، قیر، محصولات پلیمری، مواد شیمیایی، درب و پنجره، قطعات و لوازم جانبی تراکتور، وسایل نقلیه و موتوری، سنگ‌های تزیینی ساختمان، بلوک سیمانی، خاک صنعتی، گچ، فرآورده‌های نسوز، شیشه ساختمانی، آلومینیوم صنعتی، پرلیت، فولاد، کاشی، سیم و کابل، لوازم‌خانگی (یخچال و فریزر، کولر، لوازم‌خانگی گازسوز، ...)، ماشین‌آلات صنعتی، فرش و موکت، چرم، کفش، پرده و منسوجات، پارچه، حوله و خدمات ساخت‌وساز در استان آذربایجان شرقی که ظرفیتی به اندازه 11 میلیارد دلار در بازار عراق دارند، به دلیل نبود استراتژی تجاری مطلوب، مورد غفلت قرار گرفته‌اند.

 6 میلیارد دلار ارزش بازار برای محصولات غذایی در عراق

حوزه کشاورزی آذربایجان شرقی با میزان کل تولیدات 4.6 میلیون تنی و با وجود رتبه‌های برتر در تولید بسیاری از محصولات، توانسته است 5.5 درصد تولید محصولات کشاورزی کشور را به خود اختصاص داده و مزیت بالایی در حوزه تجارت و صادرات داشته باشد. برای نمونه، محصولات غذایی مانند مربا، چای، رب گوجه‌فرنگی، چیپس، خرما، انواع کشمش، گوشت و احشای خوراکی، نان، شیرینی، کیک، بیسکویت و شکلات، برنج و محصولات مشابه، آبمیوه‌های مختلف، زنجبیل، زعفران، زردچوبه، آویشن، از محصولات غذایی هستند که تنها در بازار عراق ارزش 6 میلیارد دلاری دارند که همان‌گونه که ذکر شد با یک استراتژی دقیق می‌توان کل حجم فعلی صادرات غیرنفتی کشور را تنها از طریق ظرفیت‌های یک استان محقق کرد.

 ظرفیت 350 میلیون دلاری صادرات فرش که نادیده گرفته شده است

آمارهای صادراتی فرش و صنایع‌دستی استان آذربایجان شرقی نشان از آن دارد که طی 4 سال مجموع 6 میلیون دلار صادرات فرش و صنایع‌دستی صورت گرفته است. این در حالی است که آمار واردات اتحادیه اقتصادی اوراسیا برای فرش برابر با 1 میلیارد و 375 میلیون دلار به عبارت بهتر، سالانه ظرفیت معادل 350 میلیون دلار برای فرش وجود دارد که مورد بهره‌برداری قرار نگرفته است.

 رتبه اول آذربایجان شرقی در تولیدات معدنی: 9.8 میلیارد تن ذخایر و فرصت‌های‌سرمایه‌گذاری

همچنین، آمارهای صادراتی محصولات معدنی استان نشان از آن دارد که طی 4 سال در مجموع 1.7 میلیارد دلار صادرات صورت گرفته است. این در حالی است که آمار واردات کشورهای بلاروس، قرقیزستان و ارمنستان حدود 8 میلیارد دلار است. رتبه اول آذربایجان شرقی در حوزه تولیدات معدنی و شناسایی 9.8 میلیارد تن ذخایر معدنی در آن، نشان از قابلیت‌های ویژه این استان در حوزه معدن دارد که راه را برای هرگونه سرمایه‌گذاری خارجی در این حوزه هموار کرده است.

آذربایجان شرقی، باوجود چنین پتانسیل‌هایی از یک‌سو و کارآمدی و مؤثر بودن در اقتصاد ایران، هنوز در اقتصاد بین‌الملل نتوانسته است جایگاهی در شـأن خود را پیدا کند. فرصت سرمایه‌گذاری در این استان می‌تواند پتانسیل عظیم این استان را شکوفا کرده و به‌اندازه کل درآمد نفتی برای اقتصاد کشور ارزش‌افزوده ایجاد کند. بر این باوریم که استان آذربایجان شرقی و در کل ایران، در بخش‌های مختلف اقتصادی با کشورهای ممتاز جهان قابل مقایسه است و توجه و سرمایه‌گذاری مناسب می‌تواند یک بازیگر مهم به اقتصاد جهان را معرفی کند.