برای حضور در سه نمایشگاه مهمی که در ماه‌های پیش رو در دبی برگزار می‌شوند—GITEX، Gulfood و Big 5، نیازی به ویزای شنگن نیست. دست‌کم از ۱۲ شهر ایران پرواز مستقیم به دبی برقرار است و معمولاً با یک ساعت می‌توان به محل برگزاری رسید. بگذریم از اینکه ایران خودش می‌توانست به‌راحتی میزبان چنین رویدادهایی باشد.
بگذریم از نکته‌ای تلخ‌تر: ایران حتی میزبان یک نمایشگاه بین‌المللی تخصصی با تعریف واقعی هم نیست. کافی است از خود بپرسیم: ایران در سال‌های اخیر میزبان کدام رویداد جهانی در تراز معتبرترین نمایشگاه‌های منطقه بوده است؟
امروز واقعیت دیگری پیش روی ماست: در ایامی که تعهدات ارزی و موضوع تخصیص ارز به مانعی سرسخت برای توسعه تجارت خارجی بدل شده و در روزگاری که کشورهای منطقه یکی پس از دیگری در مسیر آزادسازی اقتصاد حرکت می‌کنند، ایران حتی در نزدیک‌ترین و در دسترس‌ترین میدان‌های بین‌المللی نیز جایی برای حضور مؤثر ندارد.
این یادداشت درباره چرایی عدم حضور قدرتمند ایران در نمایشگاه‌های بین‌المللی معتبر است؛ همان رویدادهایی که سکوی پرش صادرات و تصویرسازی جهانی برند ملی‌اند.
غیبت آشکار ایران؛ وقتی اعداد روایت می‌کنند
نگاهی به تقویم شش‌ماهه نمایشگاه‌های دبی کافی‌ست؛ شهری که امروز به پایتخت نمایشگاهی منطقه بدل شده است. از فناوری تا صنعت غذا و احداث، کشورها با تمام ظرفیت آمده‌اند. اما ایران؟ حضوری بسیار ضعیف‌تر از رقبای اصلی منطقه‌ای خود، یعنی عربستان، ترکیه و امارات داشته است.
در GITEX Global 2024، عربستان با پاویون رسمی Saudi Made و ۴۰ شرکت فناوری چشمگیر ظاهر شد. ترکیه با بیش از ۵۰ شرکت در قالب ۴ پاویون ملی منسجم حضور یافت و امارات نیز به‌عنوان میزبان، نمایشگاهی عظیم از برندهای شاخص خود به راه انداخت. سهم ایران در برابر این کشورها بسیار ناچیز بود.
در Gulfood 2024، بیش از ۵۵۰۰ غرفه‌دار و ۱۲۱ پاویون ملی حاضر بودند؛ ترکیه، عربستان و امارات آینده بازار غذا و نوشیدنی را با روایت ملی خود بازنویسی کردند، اما حضور ایران در این میدان تقریباً محو بود.
و در Big 5 دبی، معتبرترین نمایشگاه صنعت احداث خاورمیانه، پاویون‌های ترکیه، عربستان و امارات چشم‌نواز بودند، در حالی که ایران تنها به چند نام پراکنده بسنده کرد. با توجه به حوزه فعالیت کمیسیون احداث اتاق ایران، کمی دقیق‌تر در خصوص big5 خواهیم گفت.
Big 5 Global 2024؛ میدان قراردادهای میلیاردی
دردناک است که بیشترین تدارک ایران برای حضوری درخور در چنین رویدادی معمولاً در حد اعزام هیأت‌های تجاری برای بازدید خلاصه می‌شود؛ آن هم گاه با برگزاری چند نشست تشریفاتی که بیشتر به ستایش فناوری‌های ساخت‌وساز امارات می‌ماند و در قالب برنامه‌های VIP جلوه می‌کند. اگر بگوییم نوع برنامه‌ریزی و حضور ما چنین نشان می‌دهد که این نهایت توان ما در ورود به یک میدان جهانی است، اغراق نکرده‌ایم. چنین حضوری راهبرد نیست؛ بیشتر شبیه تماشای پیشرفت همسایگانمان است.
در Big 5 Global 2024، بیش از ۸۵۰۰۰ متخصص از ۱۶۵ کشور گرد هم آمدند. ۲۵۰۰ غرفه‌دار، ۲۵ پاویون ملی و بیش از ۶۰ هزار محصول در معرض دید قرار گرفت. اما اصل ماجرا در حاشیه رخ داد: بیش از ۱۱ میلیارد دلار قرارداد به امضا رسید.
حتی بخش نوآوری «Start-up City» سهم خود را داشت: ۱۲.۳ هزار بازدیدکننده و میلیون‌ها دلار فروش برای استارت‌آپ‌ها. در این بخش، هوش مصنوعی (AI) به یکی از محورهای اصلی بدل شد؛ آینده صنعت احداث نه‌تنها با بتن و فولاد، بلکه با الگوریتم‌ها و فناوری‌های نوین ساخته خواهد شد.
از نمایشگاه‌ها تا گفت‌وگوهای منطقه‌ای؛ راهبردی برای آینده
مسئله ایران دیگر فقط نداشتن پاویون ملی یا نشست‌های جانبی نیست؛ مسئله جایگاه ایران در معماری نوین اقتصاد منطقه است. عربستان با روایت «Saudi Made» هویت خود را جا می‌اندازد، ترکیه با انسجام نمایشگاهی تصویرش را تثبیت می‌کند و امارات با میزبانی هوشمندانه، صندلی اول این ویترین را تصاحب کرده است.
ایران نباید نظاره‌گر بماند. آینده توسعه در خلیج فارس و دریای عمان بر پایه اشتراک منافع و همکاری‌های پایدار در حال شکل‌گیری است. اگر ایران می‌خواهد دوباره به متن بازگردد، باید روایت تازه‌ای از خود بسازد: روایتی که بر شراکت در منافع و پروژه‌های مشترک استوار باشد.
نمونه موفق چنین مدلی را می‌توان در همکاری سنگاپور و مالزی دید؛ دو کشوری که با وجود رقابت سخت در حوزه‌های مالی و بندری، توانستند با تعریف پروژه‌های مشترک صنعتی و حمل‌ونقلی، رقابت را به موتور رشد منطقه‌ای بدل کنند. ایران نیز می‌تواند به‌جای اصرار بر رقابت فرساینده، مسیر شراکت در منافع را انتخاب کند و این نقطه آغاز، چیزی جز گفت‌وگوهای منطقه‌ای با پرچم‌داری اتاق ایران نیست. اتاق ایران با شبکه گسترده اتاق‌های مشترک و ارتباط مستقیم با اتاق‌های بازرگانی کشورهای منطقه، ظرفیت آن را دارد که پرچم‌دار این گفت‌وگوها باشد و بستر رسمی و اعتمادساز آن را فراهم آورد.
تجربه‌های جهانی نشان داده‌اند آنجا که بخش خصوصی پرچم‌دار بوده، همکاری‌ها از سطح شعار فراتر رفته و به پروژه‌های ملموس و پایدار انجامیده است. اکنون نیز اتاق ایران می‌تواند محور ایجاد پیمان‌های اقتصادی نوین باشد؛ پیمان‌هایی که هم منافع ایران را تضمین کند و هم آینده‌ای مشترک برای منطقه ترسیم کند.