در سال 2022 و در مجمع محیط زیست سازمان ملل متحد (UNEA) قطعنامه‌ای با عنوان «آلودگی پلاستیک‌ها» تصویب شد. بر اساس این قطعنامه، کشورهای عضو مأمور شده‌اند، کمیته‌ای بین‌دولتی INC برای مذاکره پیرامون یک معاهده قانونی الزام‌آور در مورد پلاستیک ایجاد کنند.
اولین جلسه این لایحه با نام 1 INC در نوامبر همان سال در اروگوئه تشکیل شد و شاهد یکی از پرشتاب‌ترین دستورکارها در این لایحه و در بخش محیط زیستی سازمان ملل متحد بوده‌ایم و قرار بود که تا پایان سال 2024 این قطعنامه به نتیجه نهایی برسد و مراحل اجرائی آن را طی کند؛ اما چه اتفاقاتی افتاد که این قطعنامه تا به امروز به نتیجه نرسیده و همچنان در سال 2026 هم ادامه خواهد داشت؟
جلسه دوم این معاهده در ماه می 2023 در شهر پاریس برگزار شد. بعد از این جلسه و در تابستان سال 2023 متنی با نام Zero Draft بدون توافق با کشورها به صورت یکطرفه از طرف رئیس انتشار یافت که باعث تعجب و اختلاف زیادی در بین کشورها شد. در این متن بیشتر مطالب و اهداف تعیین شده به صورت جاه‌طلبانه و با اثرگذاری بر روی تولید پلیمرها، ایجاد محدودیت و ممنوعیت بر روی پلاستیک‌های دارای مشکل و قابل حذف و حذف مواد شیمیایی خطرناک مربوط به زنجیره تولید پلیمرها تعیین و هدف‌گذاری شده بود که به طور طبیعی موجب بحث و اختلافات زیادی در بین اعضا شد.
از طرف دیگر، کشورهای تولیدکننده پلیمرها در این جلسات با ابتکار و پیشنهاد ایران و پذیرفتن روسیه و عربستان به تشکیل گروه کشورهای همفکر یا like Minded Group -LMC پرداختند که ایران هم به عنوان اولین رئیس این گروه انتخاب شد. اعضای این گروه با تهیه و انتشار محتوای علمی و دفاعیه‌های منطقی در مقابله با ائتلاف کشورهای با جاه‌طلبی زیاد High Ambition Coalition-HAC که متشکل از کشورهای اروپایی و جزیره‌ای بودند پرداختند که تا اندازه زیادی جهت‌گیری جلسات و محتوای آن را به تا به امروز به تعادل و اهداف منطقی و قابل اجرا رساندند.
جلسه چهارم در شهر اتاوا کانادا در آوریل 2024 و جلسه پنجم در نوامبر/دسامبر 2024 در بوسان کره جنوبی هم بدون نتیجه برگزار شد که نتیجه‌ای در بر نداشت و همگرایی بین نظرات کشورهای مختلف انجام نشد و قرار شد در جلسه‌ای اضافه در آگوست 2025 در ژنو سوئیس، تلاش‌های حداکثری برای رسیدن به هدف صورت پذیرد که باز هم این تلاش آخر هم موفق نبوده و به همگرایی بین کشورها منجر نشده است.
به نظر می‌رسد چند موضوع اصلی از دلایل همگرا نشدن نظرات کشورهای برای رسیدن به نتیجه گشته و تا ابتکاری برای نزدیک شدن نظرات در این حوزه‌ها اتفاق نیفتد امکان رسیدن به اجماع برای رسیدن به نتیجه در موضوع آلودگی پلاستیک‌ها نخواهد بود.
-اولین مسئله واژه چالشی " Full Life Cycle " است که در متن قطعنامه UNEA 5/14 آمده است که درباره این موضوع بین کشورها اختلاف زیادی وجود دارد، از طرفی کشورهای گروه HAC معتقد به پوشش و اشاره این کلمه به کل زنجیره تولید و عرضه پلاستیک‌ها از استخراج نفت تا تولید و امحای محصولات پلاستیکی هستند و از طرف دیگر گروه کشورهای LMC معتقد به شروع این چرخه از مرحله تولد محصولات پلاستیکی که علت اصلی آلودگی پلاستیک‌ها بوده، هستند که شفاف نبودن متن معاهده در این مورد یکی از گره‌های کور لایحه فعلی به شمار می‌آید.
همچنین مسئله اولویت موضوعی در این کلمه نیز مهم است، به طوری که کشورهای گروه HAC از ابتدا، علاقه‌مند به شروع محدودیت و جدول زمانی کاهش بر روی تولید پلاستیک‌ها هستند در صورتیکه گروه LMC معتقد به اولویت تمرکز بر پسماند پلاستیک‌ها که مدیریت ناصحیح آن باعث ایجاد آلودگی‌های محیط زیستی می‌شود، هست و با توجه به سهم پایین کشورهای آسیایی و بخش زیادی از جهان در انجام موفق بازیافت پلاستیک‌ها، اولویت را بر روی گسترش تکنولوژی‌ها و نگهداشتن پلاستیک‌ها در چرخه می‌دانند.
یکی دیگر از موضوعات دارای مشکل، توسعه و گسترش موضوع آلودگی پلاستیک‌ها از طرف گروه کشورهای HAC به موضوعات بسیار بزرگتر مواد شیمیایی خطرناک مورد استفاده در چرخه تولید پلاستیک و محدودیت و ممنوعیت تولید محصولات پلاستیکی و مواد شیمیایی مربوط به آن است که در مقابل، گروه کشورهای همفکر با بیان اینکه موضوع مواد شیمیایی و محدودیت و ممنوعیت‌های مربوط به آن بطور جداگانه و فارغ از کاربرد آن در قطعنامه‌های دیگر سازمان ملل در حال پیگیری و اجرا هست و معاهده فعلی باید بر روی مسئله پسماندهای پلاستیک و چگونگی گسترش تکنولوژی‌ها مربوط به جمع‌آوری زباله‌های پلاستیکی و کاهش دفن و سوزاندن آنها و نگهداشتن آنها در چرخه تولید متمرکز باشد و این دو نظر دارای اختلاف مبنایی زیادی هستند.
لازم به ذکر هست که در متن قطعنامه UNEA5/14 هدف اصلی کاهش آلودگی پلاستیک‌ها، محافظت از اقیانوس‌ها و محیط‌های آبی ذکر شده است که در حال حاضر از موضوع و هدف اصلی قطعنامه چیزی در متون فعلی معاهده اثری مشاهده می‌شود.
از موضوعات دیگر دارای چالش در این معاهده، عدم تعیین فرآیند جایگزینی و انتخاب آن برای محصولات پلاستیکی دارای محدودیت و ممنوعیت است. با توجه به اثرات اقتصادی و اجتماعی این گونه تصمیمات در عرضه و تقاضا در جوامع مختلف بسیار عجیب به نظر می‌رسد و معمولاً در تمامی معاهده‌های این چنینی، حتماً بررسی‌های اقتصادی-اجتماعی همراه با بررسی‌های اثرات محیط زیستی باید روی محصولات جایگزین انجام پذیرد تا با اثبات، فرآیند جایگزینی آغاز شود.
از نکات دیگر قابل بحث در این لایحه اصرار گروه کشورهای HAC بر تمرکز این معاهده روی هر دو موضوع تولید و تقاضای پلاستیک‌هاست. در صورتیکه در قطعنامه‌های سازمان ملل در حوزه محیط زیست همیشه تمرکز روی یکی از این موضوعات به تنهایی و برای مدیریت آن بوده است که این موضوع نیز پیچیدگی مذاکرات در این لایحه را بالا می‌برد.
در حال حاضر آخرین رئیس INC آقای لوئیس وایاس نیز با عدم موفقیت ژنو استعفا داده‌اند و فرآیند انتخاب جایگزین ایشان و بعد از آن تعیین جلسه بعدی آغاز شده است. آنچه در این بین برای کشور اهمیت دارد این هست که فارغ از تصویب یا عدم تصویب این معاهده چقدر در کشور برای مدیریت صحیح پسماندهای پلاستیک و انجام فرآیندهای بازیافتی آمادگی وجود دارد و چطور می‌توان آمادگی لازم را در کشور برای ساماندهی و توسعه این نوع تکنولوژی‌ها افزایش داد.