معنای عدم تمدید معافیت‌های نفتی ایران چیست؟

کاخ سفید روز دوشنبه با انتشار بیانیه‌ای اعلام کرد که دونالد ترامپ تصمیم گرفته است معافیت خریداران نفت ایران از اجرای تحریم‌ها که 10 روز دیگر به پایان می‌رسد را تمدید نکند.

مقامات دولت ترامپ تأکید کرده‌اند که همچنان به تلاش برای به صفر رساندن صادرات نفت ایران ادامه خواهند داد و تصمیم ترامپ برای تمدید نکردن معافیت‌ها نیز در همین راستا اتخاذ شده است.

فعالان بازار نفت هنوز هم به ظرفیت‌های دیگر تولیدکنندگان نفت برای جایگزینی نفت ایران با دیده تردید نگاه می‌کنند و رشد مستمر قیمت نفت در هفته‌های اخیر و رسیدن آن به سقف شش‌ماهه خود گواهی بر این مدعاست. با این حال مقامات واشنگتن با تکیه بر وعده‌های نفتی عربستان و امارات ادعا می‌کنند که این دو کشور و سایر اعضای اوپک کمبود نفت ایران در بازار را جبران خواهند کرد.

در حالی که قیمت نفت برنت دریای شمال از مرز 74 دلار در هر بشکه عبور کرده و لحظه به لحظه بر تردیدهای بازار نفت افزوده می‌شود، نشریه فایننشال‌تایمز سعی کرده است به برخی از مهم‌ترین سؤالات در خصوص آینده بازار نفت پاسخ دهد:

آیا آمریکا می‌تواند صادرات نفت ایران را به صفر برساند؟

بر اساس آمارهای شرکت مشاوره انرژی FGE لندن، ایران در ماههای اخیر روزانه 2.5 میلیون بشکه نفت تولید و بین 1 تا 1.3 میلیون بشکه نفت صادر کرده است. البته برخی شرکت‌ها و رسانه‌ها که در زمینه رهگیری نفت‌کش‌ها تخصص دارند، می‌گویند صادرات نفت ایران تا 1.9 میلیون بشکه در روز بوده است.

کشورهای چین، هند، کره جنوبی، ژاپن و ترکیه بزرگترین مشتریان نفت ایران بوده‌اند. در این میان چین به‌عنوان دومین اقتصاد بزرگ جهان بارها مخالفت خود با تحریم‌های یکجانبه آمریکا علیه ایران را ابراز داشته و به گفته «جیووانی استانوو» تحلیل‌گر واحد مدیریت ثروت بانک UBS سوئیس، می‌توان انتظار داشت چین یکی از موانع جدی پیش روی آمریکا برای به صفر رساندن صادرات نفت ایران باشد؛ هرچند با توجه به همراه شدن احتمالی سایر کشورها با آمریکا، کاهش صادرات نفت ایران به کمتر از 1 میلیون بشکه در روز اتفاقی دور از انتظار نخواهد بود.

البته شاید آمریکا قادر باشد با فشار آوردن به سایر کشورها صادرات نفت ایران را به میزان قابل‌توجهی کاهش دهد اما برآورد می‌شود که ایران حتی در ماههای اخیر به‌رغم این فشارها توانسته است روزانه بین 100 تا 300 هزار بشکه نفت را دور از چشم آمریکا (به کشورهایی که در شمول معافیت‌ها نبوده‌اند) صادر کند. از این رو صادرات نفت ایران در بدترین حالت آن نیز به صفر نخواهد رسید.

آیا بازار برای مواجه شدن با حذف احتمالی نفت ایران آماده است؟

کشورهای عضو اوپک و دیگر متحدان آنها از ابتدای سال جاری میلادی به‌منظور ایجاد توازن در بازار نفت و کمک به افزایش قیمت‌ها، تولید نفت خود را کاهش دادند و به همین دلیل آنها در حال حاضر از ظرفیت مازاد برخوردارند و می‌توانند روی این ظرفیت آزاد مانور دهند.

مقامات واشنگتن می‌گویند عربستان و امارات به آنها اطمینان داده‌اند که عرضه نفت [پس از حذف احتمالی ایران از بازار] به اندازه کافی خواهد بود. وزارت انرژی آمریکا روز دوشنبه طی بیانیه‌ای اعلام کرد افزایش تولید نفت این کشور و توانایی اوپک برای تولید نفت بیشتر بدین معناست که ظرفیت مازاد کافی برای افزایش عرضه نفت وجود دارد. عربستان در حال حاضر روزانه کمتر از 10 میلیون بشکه نفت تولید می‌کند، در حالی که قادر است تولید نفت خود را دست‌کم 1 میلیون بشکه در روز افزایش دهد.

با این حال کارشناسان مؤسسه انرژی اسپکتس (Energy Aspects) لندن که در زمینه مشاوره و تحقیقات انرژی فعالیت می‌کند، معتقدند وزارت انرژی آمریکا در محاسبات خود دچار اشتباه شده و به غلط در خصوص عرضه کافی نفت در بازار کاملاً احساس امنیت می‌کند.

به گفته تحلیل‌گران مؤسسه انرژی اسپکتس، نه‌تنها این احتمال وجود دارد که کمبود نفت ایران از لحاظ کمی در بازار جبران نشود بلکه ممکن است دیگر تولیدکنندگان نفت نتوانند برخی گریدهای نفتی خاص مورد نیاز بازار را که در حال حاضر از سوی ایران عرضه می‌شود را تأمین کنند. از طرفی مشکلات تولید و عرضه نفت از سوی کشورهای نفتی بحران‌زده‌ای مانند لیبی و ونزوئلا را نیز باید به‌عنوان یک تهدید بالقوه در بازار نفت لحاظ کرد.

واکنش دیگر اعضای اوپک چگونه خواهد بود؟

عربستان سعودی به‌عنوان بزرگترین تولیدکننده نفت در بین اعضای اوپک مجبور خواهد بود برای جبران کمبود نفت ایران در بازار رفتار محتاطانه‌تری را در پیش گیرد و با سایر اعضای اوپک و نیز متحدان این سازمان نفتی هماهنگ باشد.

این کشور در نیمه دوم سال گذشته میلادی تولید نفت خود را افزایش داد زیرا مترصد آن بود که با آغاز رسمی تحریم‌های آمریکا علیه ایران در ماه نوامبر (آبان 97) خلأ نفت ایران را در بازار نفت پر کند. اما پس از آن‌که آمریکا برخی مشتریان نفت ایران را موقتاً از اجرای تحریم‌ها معاف کرد و با این اقدام موجب کاهش چشمگیر بهای نفت در بازارهای جهانی شد، عربستان نه‌تنها احساس کرد که مورد خیانت آمریکا قرار گرفته است، بلکه مجبور بود نگاه‌های خشمگین سایر اعضای اوپک را تحمل کند.

منابع آگاه و افرادی که با سیاست‌های نفتی عربستان آشنایی دارند، می‌گویند این بار سعودی‌ها تنها زمانی تولید نفت خود را افزایش خواهند داد که صادرات نفت ایران کاهش یافته باشد. به گفته آنها، عربستان در قیاس با گذشته محتاط‌تر شده و به‌صورت یکجانبه اقدام به افزایش سطح تولید خود نخواهد کرد.

دولت عربستان در بیانیه اخیر خود در خصوص جبران خلأ نفت ایران در بازار خاطرنشان ساخته است که برای تضمین عرضه نفت به میزان کافی، با سایر اعضای اوپک همکاری خواهد کرد.

احتمالاً روسیه که اخیراً برای طرح کاهش تولید نفت در کنار اعضای اوپک حضور داشته است، از تصمیم اعضای این سازمان برای افزایش تولید نفت نیز حمایت خواهد کرد. البته در این میان ونزوئلا که خود هدف تحریم‌های نفتی آمریکا قرار گرفته است، می‌تواند جزو مخالفان اصلی طرح افزایش تولید نفت باشد زیرا این طرح به سود اهداف سیاست خارجی آمریکا خواهد بود.

روند قیمت نفت چگونه پیش خواهد رفت؟

دولت آمریکا تلاش کرده است ریسک افزایش قیمت نفت بر اثر خارج شدن ایران از بازار نفت را کمتر از حد واقعی آن جلوه دهد. یک مقام ارشد آمریکایی روز دوشنبه تأکید کرد روند عرضه در بازار نفت خوب است و آمریکا اطمینان دارد که این وضعیت ادامه خواهد یافت.

با این حال کارشناسان حوزه انرژی نظر دیگری دارند. آنها می‌پرسند اگر تولیدکنندگان بزرگ نفت ظرفیت مازاد خود را فعال کنند و در صورت بروز هرگونه بحرانی که منجر به اختلال در عرضه نفت شود دیگر ظرفیتی برای افزایش عرضه نداشته باشند، در کوتاه‌مدت چه وضعیتی بر بازار نفت حاکم خواهد شد؟

گری راس، مدیرعامل شرکت سرمایه‌گذاری بلک گلد (Black Gold) که سال‌هاست در بازار نفت حضور دارد، در این مورد می‌گوید: «در اقصی نقاط جهان ریسک‌های متعددی برای عرضه نفت دیده می‌شود. در حال حاضر ظرفیت مازاد کافی برای مواجهه با اتفاقات غیرمنتظره وجود دارد؛ اما تحولاتی مانند شدت گرفتن تحریم‌های آمریکا علیه ونزوئلا و وضعیت نابسامان لیبی و نیجریه موجب افزایش نااطمینانی‌ها شده‌اند.»

قیمت هر بشکه نفت برنت دریای شمال در حال حاضر نزدیک به 75 دلار است و گری راس می‌گوید این رقم می‌تواند به‌راحتی از مرز 75 دلار و حتی 80 دلار نیز عبور کند.

افزایش قیمت نفت چه تأثیری بر اقتصاد آمریکا خواهد داشت؟

افزایش قیمت نفت موجب رونق گرفتن صنعت نفت شیل آمریکا می‌شود و این مسئله تأثیرات منفی افزایش قیمت انواع سوخت را تا حد زیادی خنثی خواهد کرد.

اما در هر صورت افزایش قیمت سوخت، آن هم در آستانه فصل تابستان که فصل اوج سفر محسوب می‌شود، نگرانی‌ها زیادی را در بین مصرف‌کنندگان آمریکایی پدید خواهد آورد.

متوسط قیمت هر گالن (حدود 3.8 لیتر) بنزین در آمریکا طی هفته گذشته 2.83 دلار بوده است که 56 سنت نسبت به آخرین روز سال 2018 افزایش نشان می‌دهد. قیمت بنزین در آمریکا اکنون به بالاترین میزان آن در شش ماه اخیر رسیده و تنها با یک افزایش 10 سنتی در هر گالن، سقف 5 ساله خود را نیز خواهد شکست.

دونالد ترامپ همواره اوپک را مقصر بالا بودن قیمت نفت خوانده است اما اگر این بار قیمت بنزین با شیب زیادی رشد کند، دولت او باید حداقل بخشی از تقصیرات را بپذیرد.