تنها دو هفته پس از حمله به تأسیسات نفتی شرکت سعودی آرامکو که به کاهش 5.7 میلیون بشکه‌ای تولید نفت عربستان منجر شد، مقامات سعودی اعلام کردند که تولید نفت در این کشور به سطح قبل بازگشته است.
اگرچه تأسیسات آسیب‌دیده شرکت سعودی آرامکو ظرف مدت بسیار کوتاهی ترمیم شده است (حداقل طبق ادعای مقامات سعودی) اما عربستان اکنون با چالش بزرگتری مواجه است که عبور از آن می‌تواند بسیار زمان‌بر باشد. بازار نفت نشان داده است که دیگر قادر نیست یک روند صعودی را برای مدت زیادی حفظ کند و از طرفی معامله‌گران بازار دیگر اهمیتی برای ریسک‌های ژئوپلیتیکی قائل نیستند. تقاضای ضعیف از یک سو و مازاد عرضه از سوی دیگر، بازار نفت را تحت فشار قرار داده است. انتشار موجی از اخبار ناامیدکننده اقتصادی در هفته گذشته باعث شد که قیمت نفت برنت بار دیگر به کمتر از 60 دلار در هر بشکه برسد.
پیش‌بینی‌ها در مورد تقاضای جهانی نفت از ابتدای سال جاری میلادی تاکنون چندین بار تعدیل شده است و «فاتح بیرول» مدیر اجرایی آژانس بین‌المللی انرژی (IEA) نیز اخیراً اعلام کرده است که این نهاد احتمالاً یک بار دیگر نیز پیش‌بینی خود را تعدیل خواهد کرد. وی هفته گذشته در این خصوص گفت: «در حال حاضر شاهد ضعیف‌تر شدن روند رشد اقتصاد جهانی هستیم. چین به‌عنوان بزرگترین محرک تقاضای نفت در جهان، پایین‌ترین نرخ رشد اقتصادی خود در 30 سال اخیر را تجربه می‌کند. سرعت رشد اقتصادهای پیشرفته کاهش یافته است. ما نیز ممکن است ظرف روزها یا ماههای آینده پیش‌بینی خود از تقاضای جهانی نفت را تعدیل کنیم.»
مقامات کشورهای عضو اوپک و شرکای غیراوپکی آنها نیز وخامت اوضاع را درک کرده‌اند. «الکساندر نواک» وزیر انرژی روسیه اخیراً در یک نشست خبری در مسکو اعلام کرد: «البته که تقاضای نفت از وضعیت اقتصاد جهانی تأثیر می‌پذیرد و اکنون نرخ رشد اقتصادی جهان در حال کاهش است. اما در حال حاضر فکر نمی‌کنم که ما راهبرد خود را در بازار تغییر دهیم. فعلاً هیچ رویداد بحرانی در حدی که ما را به یک نشست اضطراری بکشاند، وجود ندارد.»
شاید اگر اوضاع بازار نفت بدتر شود، این رویکرد نیز تغییر کند. بانک سرمایه‌گذاری استاندارد چارترد در گزارشی که روز سوم اکتبر (11 مهر) منتشر کرد، از کاهش شدید نرخ رشد تقاضای جهانی نفت و رسیدن آن به کمترین میزان خود در 10 سال اخیر خبر داد. این بانک انگلیسی در گزارش خود نوشت: «بر اساس الگوی تراز ماهانه غیر تجمعی ما، ماه گذشته سومین ماه متوالی بود که طی آن تقاضای جهانی نفت در مقایسه با ماه مشابه سال قبل کاهش یافت. از سال 2009 تاکنون این اولین بار است که چنین اتفاقی رخ می‌دهد. طی 120 ماه گذشته، تقاضای جهانی نفت در 113 دوره یک‌ماهه نسبت به دوره مشابه سال قبل از آن افزایش و تنها در هفت دوره کاهش یافته است؛ پنج دوره از این دوره‌های نزولی، در هشت ماه اخیر رخ داده است.»
به عبارت دیگر، از ابتدای بحران مالی جهانی در سال 2008 تاکنون هیچ‌گاه نرخ رشد تقاضای جهانی نفت تا این حد ضعیف نبوده است. برآوردهای کارشناسان بانک استاندارد چارترد حاکی از این است که در ماه گذشته میلادی تقاضای نفت در هفت کشور مکزیک، کانادا، عربستان سعودی، ایتالیا، هلند، ترکیه و کره جنوبی دست‌کم 100 هزار بشکه در روز نسبت به ماه مشابه سال قبل کاهش یافته است.
در مورد کاهش اخیر قیمت نفت، تنها چند نکته شگفت‌انگیز جلب توجه می‌کند. اول اینکه روند نزولی اخیر تنها مدت کوتاهی پس از حمله به تأسیسات آرامکو و بزرگترین افت یکباره تولید نفت در تاریخ صنعت نفت جهان آغاز شده است. پس از یک جهش یک‌روزه، قیمت‌ها شروع به عقب‌نشینی کردند و اثر پایدار قابل‌توجهی از آن حادثه در بازار بر جای نماند.
مورد دیگر این است که کاهش قیمت نفت در حالی رخ داده است که صنعت نفت شیل آمریکا به دلیل کاهش سرمایه‌گذاری تحت فشار قرار گرفته و تولید نفت شیل در این کشور به میزان چشمگیری کاهش یافته است. افت قیمت اخیر نیز فشارها بر تولیدکنندگان نفت شیل را افزایش خواهد داد. ممکن است این تصور ایجاد شود که با کاهش نرخ رشد تولید نفت شیل در آمریکا، بدون تغییر سایر عوامل تأثیرگذار، قیمت‌ها به سمت بالا سوق خواهند یافت؛ اما این تصور لزوماً درست نیست.
کارشناسان بانک استاندارد چارترد در این خصوص می‌گویند: «با وجود فشار زیادی که صنعت نفت شیل آمریکا تحمل می‌کند، قیمت‌ها در بازار همچنان در حال کاهش است، زیرا توجه بازار بیشتر به سمت تقاضا معطوف شده است. از نظر ما این وضعیت نشان می‌دهد که بازار نسبت به آینده اقتصاد جهانی بدبین است و این بدبینی بیش از سایر عوامل بر قیمت‌ها تأثیر گذاشته است، به‌طوری که نفت سبک تگزاس اکنون فاصله‌ای با قیمت‌های کمتر از 50 دلار در هر بشکه ندارد.»
هفته گذشته «عبدالعزیز بن سلمان» وزیر انرژی عربستان نیز در یک نشست خبری در مسکو اظهارات مشابهی را در مورد دلایل افت قیمت نفت مطرح کرد، اما ظاهراً وی امیدوار است که کاهش تولید نفت شیل سرانجام بازار را بیدار کند. وی به خبرنگاران گفت: «در بازار مواردی وجود دارد که واقعی هستند و مواردی نیز از برداشت‌های فعالان بازار تأثیر می‌گیرند. در حال حاضر انتظارات منفی، ما را به پیش می‌راند. درست است که تقاضا کاهش یافته است، اما فعالان بازار باید درک کنند که عرضه نیز ممکن است کاهش یابد.»
در حال حاضر تولید کمتر از انتظار نفت شیل در آمریکا باعث بازگشت قیمت‌ها به سمت بالا نشده و تأثیرات چشم‌انداز ضعیف اقتصاد جهانی همچنان بر بازار نفت سایه افکنده است. اگر روند نزولی قیمت نفت ادامه پیدا کند، اوپک و متحدانش که ائتلافی موسوم به «اوپک پلاس» را تشکیل داده‌اند احتمالاً مجبور خواهند شد که برنامه‌های خود را تغییر دهند.
توافق فعلی اوپک پلاس برای کاهش عرضه نفت، در ماه مارس (کمتر از شش ماه بعد) منقضی خواهد شد، اما با توجه به روند کنونی اقتصاد جهانی و اوضاع حاکم بر بازار نفت ممکن است لازم باشد که اعضای ائتلاف اوپک پلاس تولید نفت خود را بیش از این کاهش دهند یا حداقل توافق فعلی برای کاهش عرضه را تمدید کنند.