آیا غول‌های فناوری هم به سرنوشت غول‌های نفتی دچار می‌شوند؟

کمتر از یک دهه قبل، شرکت نفتی اکسون موبیل ارزشمندترین شرکت جهان بود، اما کاهش مداوم ارزش سهام این شرکت طی سال‌های اخیر کار را به جایی رساند که هفته گذشته نام این شرکت از فهرست 30 شرکت بزرگ بورس نیویورک –که شاخص میانگین صنعتی داو جونز بر اساس تغییرات قیمت سهام آنها محاسبه می‌شود- خارج شد.

همان‌گونه که امروز تعداد انگشت‌شماری از ابرقدرت‌های فناوری آمریکا به‌نوعی بر اقتصاد و بازار سهام این کشور حکومت می‌کنند و بر رخدادهای جهانی تأثیر می‌گذارند، در گذشته‌ای نه چندان دور ابرقدرت‌های نفتی از جمله اکسون موبیل در این جایگاه ایستاده بودند. امروز بسیار دشوار است که تصور کنیم غول‌های فناوری در آینده قدرت خود را از دست خواهند داد؛ همان‌طور که تا همین چند سال قبل هم کمتر کسی تصور می‌کرد که تقاضا برای سوخت‌های فسیلی فروکش کند و شرکت‌های نفتی به وضعیتی که امروز شاهدش هستیم، دچار شوند. این فقط بخشی از تحولاتی است که به عصر غول‌های نفتی پایان داده و آغاز عصر غول‌های فناوری را رقم زده است. امروز کل سهام شرکت اکسون موبیل ارزشی کمتر از ثروت «جف بیزوس» مؤسس و مدیرعامل شرکت تجارت الکترونیک آمازون دارد.

ستاره اکسون موبیل افول کرد، زیرا دنیا تغییر کرد اما این شرکت تغییر نکرد. اکنون سؤال این است که آیا آنچه برای اکسون موبیل اتفاق افتاد را می‌توان هشداری برای غول‌های فناوری قلمداد کرد؟ اگر پاسخ منفی است، آیا نشانه‌ای دال بر اینکه غول‌های فناوری به دلایل مشخصی شکست‌ناپذیر هستند، وجود دارد؟

پروفسور استیو کول، روزنامه‌نگار و استاد روزنامه‌نگاری در دانشگاه کلمبیا، در کتاب «امپراتوری خصوصی: اکسون موبیل و قدرت آمریکایی» که در سال 2012 به چاپ رسید، شرح داده است که چگونه این غول نفتی در اوج قدرت خود عملاً در سیاست خارجی دولت آمریکا ایفای نقش کرده و گاهی از رهبران خودکامه کشورهای ثروتمند نفتی [حاشیه خلیج فارس] حمایت می‌کرد و دیدگاه‌های افراد درباره مسائل مهمی مانند تغییرات آب‌وهوایی را به‌گونه‌ای تحت تأثیر قرار می‌داد که با منافعش همخوانی پیدا کنند. پروفسور استیو کول از شرکت اکسون موبیل به عنوان قدرتمندترین نیروی غیرمنتخب جهان نام می‌برد. چندین سال است که از خود می‌پرسیم آیا غول‌های فناوری در این زمینه نیز جای اکسون موبیل را گرفته‌اند؟

شرکت اپل اگر از مهارت‌های دیپلماتیک خود در آمریکا و چین برای دستیابی به منافع تجاری استفاده نکرده بود، امروز در این جایگاه قرار نداشت. شبکه اجتماعی فیس‌بوک نیز چنان تأثیرگذار است که هم ابزاری علیه دولت‌های خودکامه و هم ابزاری در دست آنها قلمداد می‌شود. شرکت گوگل عملاً رویکرد نهادهای رگولاتوری دولتی و عموم مردم به قوانین آنتی‌تراست را جهت می‌دهد. اگرچه این مقایسه ناقص است، اما می‌توان گفت غول‌های فناوری امروز از برخی جهات مانند شرکت اکسون موبیل در دهه‌های گذشته، امپراتوران خصوصی هستند.

پس از آن‌که پروفسور استیو کول کتاب خود را منتشر کرد، دیری نپایید که روند افول قدرت و ثروت اکسون موبیل آغاز شد و عنوان ارزشمندترین شرکت جهان به اپل رسید. اکسون موبیل و دیگر غول‌های نفتی قربانی رونق فرکینگ (تکنیک شکست هیدرولیکی) و همچنین فاصله گرفتن تدریجی جهان از سوخت‌ها فسیلی –که به کاهش نرخ رشد تقاضای جهانی نفت انجامید- شدند. البته شرکت اکسون موبیل هنوز هم از قدرت و نفوذ برخوردار است، اما نه به اندازه دهه‌های گذشته.

کلیفورد کراوس، خبرنگار نیویورک‌تایمز در حوزه انرژی، درباره مقایسه غول‌های نفتی با غول‌های فناوری و علت عقب ماندن غول‌های نفتی می‌گوید: «زمانه عوض شده است و این شرکت‌های بزرگ [غول‌های نفتی] به اندازه کافی چابک و زیرک نبوده‌اند.»

به طور کلی سرنوشت غول‌های نفتی به تقاضای محصولی وابسته است که شرکت‌ها نمی‌توانند آن را کنترل کنند، در حالی که غول‌های فناوری ظاهراً از این ناحیه کمتر آسیب‌پذیر هستند. البته مدیران اغلب شرکت‌های فناوری نیز همواره نگرانند که مبادا شرکتشان سقوط کند یا به شرکتی بی‌ربط با دنیای امروز بدل شود. آنها به سرگذشت اکسون موبیل فکر نمی‌کنند، بلکه به تاریخچه شرکت‌های به ظاهر شکست‌ناپذیری می‌نگرند که زمانی در عرصه فناوری پیشتاز بودند، اما بر اثر تغییرات سریع در این حوزه اکنون دیگر حتی نامی از آنها باقی نمانده است. با این حال، باید خاطرنشان کنیم که اگرچه سقوط برخی از غول‌های فناوری امری امکان‌پذیر و قابل‌تصور است، اما تصور اینکه کل حوزه فناوری قدرتش را از دست بدهد، در حال حاضر بسیار دشوار است.