فریدون برکشلی، مدیر گروه مطالعات انرژی وین درباره اوضاع کنونی بازار نفت و تاثیر عوامل مختلف از جمله جنگ روسیه و اوکراین گفت: از دسامبر ۲۰۱۹ که اولین گزارشات جدی و گسترده کرونا در دنیا انتشار پیدا کرد، بازار جهانی نفت با هیچ کمبودی از نظر اخبار و سورپریزهای تاثیرگذار، مواجه نبوده است. در طول این مدت، قیمت‌ها دائما با نوسانات گسترده و متناقض مواجه بوده‌اند. حمله روسیه به اوکراین سناریوی شرایط آونگی بازار را تکمیل کرد، اما آن طور که حالا طول موج آن، ممکن است از کووید هم فراتر برود.
وی ادامه داد: اما نکته قابل توجه اینجاست که مقاومت بازار در شرایط بحرانی گاهی تحلیلگران را واقعا به دام می‌اندازد. هنگام حمله صدام به کویت، اجلاس وزرای نفت اوپک در وین در جریان بود، طی ساعاتی ۴.۵ میلیون بشکه نفت‌خام کویت و عراق، از بازار خارج شده بود. سطح ذخیره‌سازی‌های مصرف‌کنندگان، ۳۵ درصد از متوسط ۵ سال پایین‌تر بود. قیمت‌ها به سرعت افزایش پیدا کرد و به ۳۸ دلار در بشکه رسید. سخنان زکی‌یمانی در مورد قیمت نفت ۱۰۰ دلاری همه را شگفت‌زده کرده بود. طی ۳ هفته قیمت‌ها در سطح ۲۶ دلار در بشکه آرام گرفت در حالی که قبل از بحران قیمت جهانی نفت ۲۲-۲۳ دلار بود.
رفتار تحریمی با محموله‌های روس
مدیر گروه مطالعات انرژی وین تصریح کرد: حالا جنگ اوکراین هم، در همین حدود نفت‌خام و حدود ۳ میلیون بشکه فراورده روسیه را از بازار خارج کرده است. البته تحریم نیست، اما خریداران مانند شرایط تحریم با محموله‌های روسیه رفتار می‌کنند. قیمت نفت، جهش مورد انتظار را ندارد. بیشتر تحلیلگران در هر دوسوی بازار از اعدادی حداقل ۲۰ درصد بالاتر از قیمت‌های امروز صحبت می‌کردند ولی در حول و حوش ۱۰۰ دلار و به روش آزمون و خطا، شرایط را رصد می‌کنند.
نفت به وقایع ژئوپلیتیک حساس است
وی با بیان اینکه بازیگران و بازیگرسازان، به روند تحولات با دقت نظارت می‌کنند، گفت: بازار جهانی نفت در اصول بر پایه عرضه و تقاضا عمل می‌کند، اما در عین حال بسیار هم نسبت به تحولات غیرساختاری و بخصوص وقایع ژئوپلیتیک حساس است. هر دلار افزایش یا کاهش قیمت‌های جهانی چند صد میلیارد دلار را از یک طرف به طرف دیگر هدایت می‌کند.
برکشلی بیان داشت: بازیگران اصلی، بستر را فراهم می‌کنند و بر روی آن، انگاره‌سازی می‌کنند. بنابراین بازار بر پایه واقعیات ساختار یعنی عرضه و تقاضا و البته تصورات معامله‌گران حرکت می‌کند. تصورات در بازارهای غیرفیزیکی ساخته و پرداخته می‌شود. بورس‌ها و معامله‌گران مالی تاثیرات مهمی بر تعیین قیمت‌های جهانی نفت دارند. تحلیلگران دلمشغول، نقصان عرضه نسبت به تقاضا هستند، معامله‌گران نسبت به نرخ رشد تورم و عملکرد فدرال‌رزرو حساسند.
امریکا و اتحادیه اروپا می‌خواهند که یک‌سوم ذخایر جهان تحت تحریم باشد
وی درباره امکان حذف کامل نفت روسیه توسط اروپا گفت: هنوز نمی‌دانیم که اروپا تا چه اندازه و تا کجا می‌تواند تحریم جمهوری اسلامی ایران و ونزوئلا را قربانی کاستی تامین نفت و گاز روسیه کند. تا هم‌اکنون که اتحادیه اروپا هر دو را می‌خواهد، یعنی تحریم ایران و ونزوئلا و تحریم روسیه. برای اروپا این حالت شیرین است، اما باید دید که تا چه حد با واقعیات انطباق دارد، یا اینکه کدام واقعیت و کدام نمایش است. ایران و ونزوئلا مشترکا می‌توانند قطع نفت روسیه را جبران کنند. امریکا و اتحادیه اروپا می‌خواهند که یک‌سوم ذخایر شناخته‌شده جهان تحت تحریم باشد و هنوز هم هیچ مشکلی در پیش نباشد.
جریمه‌های سنگین امریکا از کانال سوئیفت و هراس اروپا
مدیر گروه مطالعات انرژی وین با اشاره به به انتخابات آلمان و فرانسه گفت: مردم این کشورها مخالف پیروی تمام و کمال از سیاست‌های انرژی امریکا هستند. اصلا نمی‌دانند که سیاست‌های انرژی امریکا چیست. امریکا، خودکفاست، اما اروپا اینگونه نیست. سیاست‌های انرژی اروپا با امریکا تفاوت‌های اصولی دارد. اینکه آیا اروپا حاضر است که اوکراین را فدای ایران کند و تحریم ایران را نادیده بگیرد هم کافی نیست. اکنون هم روسیه تحریم نفت و گاز نیست، اما جریمه‌های سنگین امریکا از کانال سوئیفت، شرکت‌های اروپایی را برای خرید از روسیه و کشورهای تحت تحریم می‌هراساند.
وی تاکید کرد: اروپا باید گاز روسیه را داشته باشد. این زمستان را پشت سر گذارد. زمستان بعدی کمتر از ۹ ماه دیگر است. ربع اول و دوم ۲۰۲۳ زیاد هم دور نیست. روسیه تا به حال در مورد قطع عرضه نفت و گاز به اروپا، حتی تهدید هم نکرده است. روس‌ها، دیپلماسی گاز را خوب می‌دانند. اما اگر قرار باشد که صادرات گاز و نفت داشته باشند و پول هم نگیرند، آن وقت شرایط فرق خواهد کرد.
همه می‌دانند ایران جایگزین روسیه است
برکشلی خاطرنشان کرد: چنانچه اتحادیه اروپا انرژی روسیه را از دست بدهد، حداقل جایگزینی ایران است. این را تمام بازیگران می‌دانند. اما باید قدری منتظر ماند و دید که اروپایی‌ها بین روسیه و ایران، کدامیک را ترجیح می‌دهند. هند و چین یعنی مصرف‌کنندگان اصلی دنیا، تصمیم خود را گرفته‌اند و خرید ارزان از روسیه و ایران را در دستور قرار داده‌اند.
قاره پیر نگران است
وی بیان داشت: اکنون اروپا سخت نگران است. از زمان جنگ اوکراین تاکنون، قیمت انرژی تقریبا دو برابر شده است. تولید برخی از محصولات انرژی‌طلب مانند کودهای شیمیایی با دشواری همراه است. اروپا در مجموع قاره‌ای، پیر، خسته و پرمصرف است، تقریبا ۵۰ درصد انرژی مورد نیاز خود را وارد می‌کند. به شدت به گاز، نفت و زغال‌سنگ روسیه وابسته است. روسیه هم باقیمت‌های استثنایی، اروپا را سخت به خود وابسته نگاه داشته است. جملگی از اهمیت انرژی واقفند. خطوط لوله گاز روسیه، از اوکراین، لهستان، مجارستان عبور می‌کند. همه این کشورها به نحوی با روسیه و روسیه با آنها در جنگ و مناقشه‌اند، اما تمام این کشورها با تمام توان، خطوط انتقال انرژی را حفظ کرده‌اند و امنیت آن را در اولویت قرار داده‌اند.
خاطرات اولین کلنگ پارس‌جنوبی زنده شد
مدیر گروه مطالعات انرژی وین درباره نقش‌آفرینی ایران در بازار انرژی اروپا گفت: در اولین روزهای جنگ اوکراین شادی در کریدورهای شرکت ملی نفت دیده می‌شد. نفت و گاز، بارقه‌هایی از امید در بازپس‌گیری یا شاید بهتر بگویم در کسب بازارهای گاز اروپا که ایران با امید به آن اولین کلنگ‌های پارس‌جنوبی را با قدرت به زمین می‌زد، دیده می‌شد.
شانس گاز ایران در اروپا چقدر است؟
وی افزود: ما گاز را برای صادرات و کسب اقتدار ملی و مالی، استخراج کردیم. نمی‌دانستیم که اساسا تبدیل به یک پروژه داخلی و برای کسب رای درصندوق‌های کاندیداها می‌شود. در هر صورت، اکنون گازی نیست. گازی برای صادرات نداریم. اما پتانسیل داریم. گاز هم مقوله کوتاه‌مدتی نیست، با نفت فرق دارد. پروژه‌های گازی بالای ۲۰ سال هستند. اتحادیه اروپا هم، متقاعد شده که به روسیه به عنوان یک عرضه‌کننده انحصاری نباید اتکا کند. بنابراین به صورت بالقوه امکان تامین بخشی از انرژی اروپا توسط جمهوری اسلامی ایران میسر است. البته به سرمایه‌گذاران صاحب‌نام بین‌المللی نیاز داریم.
برکشلی درباره حذف کامل گاز روسیه عنوان کرد: حذف کامل روسیه در کوتاه‌مدت ناممکن است. برخلاف نفت، امکانات ذخیره‌سازی گاز محدود است. حتی گاز طبیعی مایع‌شده (ال.ان.جی) هم امکان ذخیره‌سازی محدودی دارد. بنابراین علیرغم فضای خبری موجود، در کوتاه‌مدت در بهترین شرایط، اروپا می‌تواند فقط ۵۰ درصد از گاز مورد نیاز خود را از مبادی دیگر با قیمت‌های بالاتر و با ایجاد زیرساخت‌های پرهزینه فراهم کند. اما گاز و نفت دو مقوله جداگانه هستند. یک مشکل همین است که ما نفتی‌ها، بر اساس تجارب و تخصص‌های نفتی در مورد گاز هم تصمیم‌گیری و اعمال سیاست می‌کنیم.
ایران بهترین گزینه است
وی با اشاره به آلترناتیوهای گاز روسیه گفت: در کوتاه‌مدت، قطر، الجزایر، امریکا و تا حدی نروژ و لیبی می‌توانند جایگزین شوند، اما در میان‌مدت، ایران بهترین گزینه برای تامین گاز اروپا خواهد بود. البته اکنون هم قطر باید با موافقت ایران، از میادین مشترک میدان پارس برداشت کند و به صورت ال.ان.جی به اروپا صادر کند. چنانچه قیمت‌ها رشد بالاتر از امروز داشته باشند و اتحادیه اروپا آمادگی پرداخت داشته باشد، باید با خریداران امریکایی رقابت کند.
گذار از فسیلی به تجدیدپذیر سرعت گرفت؟
مدیر گروه مطالعات انرژی وین در پاسخ به اینکه آیا این دوران را می‌توان به نوعی دوران تسریع در گذار از انرژی‌های فسیلی به تجدیدپذیر دانست؟ توضیح داد: اینکه آیا جنگ اوکراین و مسئله نفت، گاز و زغال‌سنگ روسیه، به تولید و عرضه تجاری انرژی‌های نو، حرکت به سوی دوره گذار به انرژی‌های نو را سرعت می‌بخشد، از موضوعات مهمی است که لازم است به آن توجه شود. انرژی خورشیدی در قیمت ۶۵-۷۰ دلار در بشکه مقرون به‌صرفه است. این یک خبر خوب است، اما حالا چند سوال مطرح است. در اروپا به طور متوسط ۶۵ روز آفتابی هست و در برخی مناطق تا ۱۰۰ روز. در ایران متوسط تابش خورشید ۲۸۵ روز است. در کشورهای حاشیه خلیج‌فارس بیش از ۳۰۰ روز تابش نور خورشید داریم. این نکته مهم هست. ذخیره‌سازی انرژی حاصل از نور خورشید دشوار و پرهزینه است. انرژی حاصله فقط برای تولید برق است. در نهایت پانل‌های خورشیدی و سلول‌های مرتبط، خود مخرب محیط زیست هم هستند، در هر صورت، انرژی‌های نو، بر پایه قیمت‌های پرنوسان نمی‌توانند برنامه‌ریزی کنند.
وی در خصوص تحقق طرح بریتانیا برای انرژی سبز نیز گفت: طرح‌های انرژی نو، آمیزه‌ای از بلندپروازی، ایده‌آل‌گرایی و ستیز جناح‌های سیاسی است. فکر می‌کنم که تا ۲۰۵۰ تقریبا یک‌چهارم انرژی برقی از منابع غیرفسیلی تامین خواهد شد.