در سی و هشتمین گزارش از این سلسله گزارش‌های «پایش تحولات تجارت جهانی»، گلچینی از تحولات اخیر در دو لایه جهانی و منطقه‌ای محیط ژئواکونومیک ایران ارائه‌شده و آخرین روندها و پیش‌بینی‌های اقتصادی تهیه‌شده توسط بزرگ‌ترین نهادهای اقتصادی بین‌المللی، در قالب داده‌های تازه مورد واکاوی قرارگرفته‌اند.
در بخش تحولات جهان، تلاش برای احیای کریدور غلات و بازگشایی بنادر اوکراین، به‌عنوان صادرکننده مهم غلات در صدر اخبار روز قرار داشت. روسیه، اوکراین، ترکیه و سازمان ملل متحد توافقنامه‌ای امضا کردند تا صادرات غلات و کود اوکراینی را از بنادر دریای سیاه احیا کنند و به کاهش بحران غذایی فزاینده‌ای که پس از جنگ بدتر شده است، کمک کنند.
تحریم‌های جدید بریتانیا علیه روسیه و تمرکز اتحادیه اروپا بر گاز نیجریه از دیگر خبرهای مرتبط با بحران اوکراین است. چین نیز که در پیامد جنگ اوکراین با از بین رفتن کریدور کلیدی مسیر خشکی راه ابریشم که چین را از طریق روسیه و اوکراین به بازار اروپا متصل می‌کرد روبرو شده، در پی مسیرهای جایگزین برای راه ابریشم است. جایگزین اصلی، شبکه تقریباً 6500 کیلومتری جاده‌ها، راه‌آهن‌ها و بنادر است که در سراسر قزاقستان، دریای خزر، آذربایجان، گرجستان، ترکیه و اروپا به نام مسیر حمل‌ونقل بین‌المللی ترانس خزر یا کریدور میانی امتداد دارد.
از سوی دیگر نگرانی آمریکا از ژئوپلیتیک شدن تجارت جهانی سبب شد تا این کشور خواستار روابط تجاری عمیق‌تر میان متحدان برای تقویت زنجیره تأمین، مبارزه با تورم و خنثی کردن «روش‌های تجاری ناعادلانه» چین و تلاش‌های چین برای تسلط بر بازارهای کلیدی مواد خام و فناوری پیشرفته شد.
در تحولات منطقه‌ای تمایل فزاینده امارات برای تمرکز بر بازار انرژی اروپا و کاستن از وابستگی به بازارهای آسیایی مورد توجه قرار گرفته است.
پیامدهای سفر بایدن به منطقه، از دیگر مسائل مهم روز است. در راستای تشکیل محور هند، اسرائیل، امارات عربی متحده و آمریکا، اسرائیل سهامش در بندر حیفا را به کنسرسیومی با مشارکت یک شرکت هندی فروخته است.
اما هند علاوه بر همکاری با آمریکا، روسیه را نیز مدنظر قرار داده است. رویترز اخیراً ادعا کرد که روسیه به دنبال دریافت درهم امارات متحده عربی برای صادرات نفت به برخی از مشتریان هندی است. رویترز مدعی است این امر به پالایشگاه‌های هندی که به دلیل هزینه‌های بالای حمل‌ونقل به‌ندرت نفت روسیه را خریداری می‌کردند، فرصتی برای افزایش واردات با تخفیف‌های سنگین در مقایسه با نفت خام برنت و خاورمیانه فراهم کرد. بانک مرکزی هند هفته گذشته مکانیسم جدیدی را برای تسویه‌حساب‌های تجاری بین‌المللی به روپیه معرفی کرد که بسیاری از کارشناسان آن را راهی برای ارتقای تجارت با کشورهای تحت تحریم غرب مانند روسیه و ایران می‌دانند.
مقامات طالبان و پاکستان به توافق تجاری جدیدی دست‌یافته‌اند که بر مبنای آن رفت‌وآمد آزاد کامیون‌های باربری میان افغانستان و پاکستان از ماه اوت 2022 آغاز خواهد شد و اسلام‌آباد بر کالاهای صادراتی و ترانزیتی افغانستان محدودیتی وضع نخواهد کرد. این محدودیت حتی به صادرات بر هند نیز وضع نخواهد شد.
داده‌های تازه موقعیت ایران در بازار جهانی گاز را بررسی کرده است. ایران دومین دارنده ذخایر گازی در جهان است اما در میان ده صادرکننده بزرگ قرار ندارد. بی‌شک تحریم‌های دوام‌دار علیه کشور مهم‌ترین عامل وضعیت تأسف‌بار کشور در این حوزه است.
گزارش جدید آنکتاد نیز ضرورت احیای کریدور غلات را نشان می‌دهد. جنگ در اوکراین، تجارت اوکراین و منطقه دریای سیاه را آشفته کرده است. بازار غلات باتوجه‌به نقش برجسته روسیه و اوکراین در بازارهای مواد غذایی کشاورزی و ارتباط آن با امنیت غذایی و کاهش فقر به‌شدت متأثر شده است. قیمت غلات و هزینه حمل‌ونقل از سال 2020 در حال افزایش بوده است، اما جنگ در اوکراین این روند را تشدید کرده و کاهش موقت قیمت حمل‌ونقل پس از کرونا را معکوس کرده است.
توقف صادرات گاز از خط نورد استریم در هفته‌های اخیر، مهم‌ترین تحول در ژئوپلیتیک انرژی جهانی بوده است. اهمیت این خط به‌عنوان اهرم در این نکته نهفته است که اگر نورد استریم 1 صادرات را پس از تعمیر و نگهداری در 21 ژوئیه به طور کامل متوقف می‌کرد، سطح ذخیره‌سازی اتحادیه اروپا تا قبل از زمستان تنها به حدود 65 درصد می‌رسید و این خطر واقعی را ایجاد می‌کرد که گاز قاره در طول فصل گرمایش تمام شود و به بحرانی ژرف در انرژی اروپا دامن زند.
گزارش جدید آنکتاد در مورد توسعه اقتصادی در آفریقا، رکورد شکنی صادرات گاز روسیه به چین و تجارت 21 میلیارد دلاری آذربایجان از دیگر موارد مطرح شده در بخش داده‌ها و آمار است.
مرکز پژوهش‌های اتاق ایران تهیه و انتشار سلسله گزارش‌های «پایش تحولات تجارت جهانی» را با هدف بررسی رویدادهای کلیدی در محیط ژئواکونومیک ایران، در دستور کار قرار داده است. در این گزارش‌ها مسائل مهم روز از منظر تاثیرگذاری بر دیپلماسی اقتصادی و موقعیت ژئواکونومیک ایران مورد بحث و بررسی قرار می‌گیرند.
متن کامل سی‌وهشتمین گزارش از سلسله گزارش‌های «پایش تحولات تجارت جهانی» را اینجا مشاهده کنید.