اقتصاد ایران از اوایل دهه 90 تاکنون با تشدید تحریم‌ها و افزایش محدودیت‌ها در مبادلات تجاری و مالی مواجه بود و به‌جز یک دوره کوتاه که در سایه برجام امید گشایش‌های اقتصادی می‌رفت، در مابقی سال‌ها همواره با افزایش ریسک و هزینه مبادله روبرو بوده است. در سال 1401 و در شرایطی که همه این محدودیت‌ها و تحریم‌ها پابرجا بود، قطع امید از احیای توافق برجام، به شکل‌گیری موج جدیدی از تنش ارزی انجامید و هم‌زمان، بروز ناآرامی‌ها در کشور نیز در تنور انتظارات تورمی دمید. در این وضعیت نرخ برابری ریال نسبت به ارزهای جهان‌روا به پایین‌ترین رقم تاریخی رسید و هر دلار آمریکا در مقطعی کوتاه تا 600 هزار ریال افزایش یافت.
مرور تحولات اقتصاد سیاسی دهه 90 شمسی حاکی از این است که اقتصاد ایران در سال 1401 همچنان گرفتار مشکلات رایج در این دهه بوده و در برخی حوزه‌ها نظیر آب، انرژی، خروج سرمایه، جذب سرمایهگذاری و... با شرایط حادتری مواجه شده است. دهه 90، با تحریم‌های بزرگ نفتی و مالی آغاز شد و اقتصاد ایران را وارد دوره سخت رکود تورمی کرد، به‌طوری‌که پایین‌ترین نرخ رشد اقتصادی پس از جنگ در سال 1391 رقم خورد و بالاترین نرخ تورم پس از سال 1374 در سال 1392 حادث شد؛ اما از سال 1392 با تغییر فضای سیاسی و پیگیری مذاکرات هسته‌ای، امید به جامعه لبخند زد و در سال 1394 با امضای برجام، آمارها نیز از بهبود اوضاع اقتصادی و اجتماعی خبر می‌داد.
پیرو امضای معاهده برجام و پیش از خروج شیطنت‌آمیز ایالت متحده از این معاهده، اقتصاد ایران توانسته بود اندکی از عقب‌ماندگی خود را جبران کند؛ به‌گونه‌ای که نرخ رشد اقتصاد در سال 1395 به رکورد 12.5 درصد رسید و نرخ تورم، تک‌رقمی شد تا آرامش در فضای اقتصادی به بهبود شاخص‌های اجتماعی و فرهنگی نیز کمک کند؛ اما در سال 1397 خروج آمریکا از برجام و اعمال تحریم‌های یک‌جانبه علیه کشورمان، بار دیگر فضای سیاسی را بر هم زد و به وقوع دومین تنش بزرگ اقتصادی در دهه 90 منجر شد. در این سال، آرامش بازار ارز و طلا پس از 4 سال، جای خود را به بی‌ثباتی و هیجان داد و تنش‌های اقتصادی، بسیار سریع خود را در آمارهای رسمی نشان داد.
در این شرایط، بازارها به‌نوبت با تکانه‌های قیمتی مواجه شدند و مستقیم یا غیرمستقیم، کسب‌وکارها و معیشت مردم را تحت تأثیر قرار دادند تا اینکه در سال 1399 با زمزمه‌های احیای برجام، بار دیگر روزنه امیدی برای کاهش فشارهای خارجی بر اقتصاد باز شد و این امید در سه‌ماهه 1400 و پیش از برگزاری سیزدهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری به اوج خود رسید؛ اما در ادامه بعد از فراز و نشیب بسیار برای تدوین متن توافق جدید، امید احیای برجام به دلایل مختلف از دست رفت و با حمله نظامی روسیه به اوکراین، شرایط پیچیده‌تری بر سپهر اقتصاد سیاسی ایران حکم‌فرما شد.
در سال 1401، امید به احیای برجام به‌تدریج رنگ باخت و ایران هم‌زمان با همه بحران‌ها و محدودیت‌های قبلی، با بروز ناآرامی‌هایی مواجه شد که پیش‌بینی پذیری اقتصاد و اطمینان به آینده را بیش‌ازپیش کاهش می‌داد تا اینکه در سه‌ماهه پایانی سال، با تغییر برخی سیاست‌گذاری‌ها در حاکمیت و دولت، بار دیگر تلاش‌ها برای ترمیم اقتصاد و تقویت ارزش پول ملی با ورود همه‌جانبه بانک مرکزی به بازار ارز، به کار گرفته شد. نتیجه این اقدامات که در اسفندماه با آشتی با عربستان سعودی نیز همراه بود، تا حدود توانست ترمز تنش ارزش را بکشد و قیمت دلار را از محدوده 600 هزار ریال به کمتر از 500 هزار ریال و در مقاطعی به 430 هزار ریال برساند.
اکنون در حال سال 1401 به پایان رسیده که کسب‌وکارها و مردم شرایط نامساعدتری را نسبت به ابتدای سال تجربه می‌کنند و از این منظر، سال 1402 می‌تواند سال سخت‌تری باشد، مگر اینکه اقدامات جدی برای جبران فرصت‌سوزی‌های قبلی و اصلاح ساختارهای دارای ایراد انجام شود.
اتاق ایران آنلاین، در ویژه‌نامه نوروز 1402 ضمن بررسی حوزه‌های مختلف اقتصاد ایران در سال 1401 تلاش می‌کند چشم‌اندازی برای این حوزه‌ها در سال 1402 ترسیم کند و نظر و دیدگاه کارشناسان و فعالان بخش خصوصی را در این موارد منعکس کند.
شاخص‌ها و موضوعاتی که در این ویژه‌نامه بررسی و از ابتدای فروردین 1402 به‌تدریج منتشر خواهد شد، به این شرح است:
شاخص‌های کلان
بازارها
صنعت و بازرگانی
چالش‌های اقتصاد ایران