نشست کمیسیون انرژی اتاق ایران با «موضوع دغدغه‌های ناترازی تولید و مصرف گاز» و «دستاوردهای نشست‌های سازمان ملل متحد برای کنترل تغییرات اقلیمی (کاپ 28)» برگزار شد.
به گفته اردشیر دادرس، رئیس انجمن سی.ان.جی کشور اقتصاد ایران وابسته به اقتصاد انرژی و گاز است. سهم گاز بیش از ۷۵ درصد از سبد انرژی ایران است، درحالی‌که سهم نفت و فرآورده‌های نفتی ۲۰ درصد، سهم آبی کمتر از ۵ درصد و سهم انرژی‌های تجدیدپذیر کمتر از یک درصد است.
دادرس در نشست کمیسیون انرژی اتاق ایران گزارشی از ناترازی گاز در ایران و راهکارهای پیش‌روی ارائه کرد. او گفت: ایران با 1000 میلیون مترمکعب تولید، 1۸ درصد گاز دنیا را در اختیار دارد. در مقابل روسیه تقریباً با همین درصد گاز بیش از 3000 میلیون مترمکعب تولید روزانه دارد. در حال حاضر بیش از ۹۰ درصد صنایع و نیروگاه‌ها وابسته به گاز هستند و بیش از 101 نیروگاه از گاز طبیعی استفاده می‌کنند، برق تمامی صنایع را تأمین می‌کنند. پس به زبان ساده انرژی کشور، وابستگی کامل به گاز طبیعی دارد.
او ادامه داد: بیش از 30 هزار واحد صنعتی بزرگ و مهم کشور که ۹۰ درصد محصولات کشور را تولیدات می‌کنند، از گاز استفاده می‌کنند. از طرفی عدم تأمین به‌موقع گاز این صنایع، اثرات مستقیم در اقتصاد - افزایش تورم- افزایش نرخ دلار - بیکاری - فقر و کاهش GDP کشور دارد.
عضو کمیسیون انرژی اتاق ایران معتقد است: در واقع گاز در ایران یک کالای امنیتی، اقتصادی، رفاهی و اجتماعی است که کاهش و نوسانات گاز در 6 ماهه دوم بحران‌های امنیتی – اجتماعی به همراه خواهد داشت.
دادرس دلیل بحران گاز طبیعی را افت فشار و تولید مخازن گازی میدان پارس جنوبی سالیانه 4 الی 6 درصد و روند افزایشی مصرف، سالیانه 12 درصد و تراز منفی 16 الی 20 درصد سالیانه دانست.
او در تبیین وضعیت گاز طبیعی در ایران به عوامل عدم کیفیت گاز تحویلی، عدم کارایی، توزیع‌کننده و تولیدکننده انحصاری و قیمت‌گذاری نامناسب با الگوی ارائه قیمت ثابت در تمامی فصول اشاره کرد.
دادرس وضعیت فعلی و آتی تراز تولید و مصرف گاز در ماه‌های سرد سال را به این صورت بیان کرد: امسال تراز منفی به میزان 200 میلیون مترمکعب در روز است، سال 1404 تراز منفی به میزان 250 میلیون مترمکعب در روز خواهد بود و در سال 1410 تراز منفی به میزان 400 میلیون مترمکعب در روز خواهد رسید.
به گفته دادرس ایران رتبه چهارم در مصرف گاز در بین کشورهای جهان در سال 2022 را دارد. از طرفی ایران باوجود رتبه دوم در میزان ذخایر گاز طبیعی در جهان، در لیست 10 کشور اول صادرکننده گاز نیست.
رئیس انجمن سی.ان.جی کشور ادامه داد: در بررسی وضعیت صنعت گاز ایران در مقایسه با سایر کشورها، ایران اولین پوشش شهری و روستایی گازرسانی را دارد و این حدود 95 درصد است. دومین کشور دارای ذخایر گاز دنیا 18 درصد است؛ سومین کشور ازنظر تولید گاز (6 درصد) و چهارمین مصرف‌کننده گاز جهان (6.4 درصد) است.
او تصریح کرد: اولین شبکه گازرسانی دنیا متعلق به ایران است با ضریب نفوذ گازشهری 98 درصد، گاز روستایی 88 درصد. در این مسیر در روسیه با 72 درصد رتبه دوم و ترکیه با 68 درصد رتبه سوم و آمریکا با 54 درصد رتبه چهارم را دارد.
رئیس انجمن سی.ان.جی کشور تاکید کرد: از طرفی تولید برق در ایران و جهان به گاز نیاز دارد؛ عدد وابستگی صنعت برق به گاز در آمریکا 40 درصد، روسیه 45 درصد، چین 3 درصد، ترکیه 23 درصد، عربستان 61 درصد و ایران 67 درصد است. ایران رتبه اول در مصرف گاز برای تولید برق در میان کشورهای اصلی مصرف‌کننده گاز را دارد.
سه رویکرد اصلی در جهان نسبت به استفاده از گاز کدامند؟
دادرس در ادامه گفت: براساس بررسی آژانس بین‌المللی انرژی IEA در 28 کشور اصلی مصرف‌کننده گاز سه رویکرد اصلی در جهان نسبت به استفاده از گاز وجود دارد: 11 کشور با رویکرد به ترتیب محیط‌زیست- اقتصادی- تکنولوژی؛ ۹ کشور با رویکرد به ترتیب اقتصادی -محیط‌زیست- تکنولوژی و 8 کشور به ترتیب رویکرد تکنولوژی- اقتصادی- محیط‌زیستی دارند. ایران تنها کشوری است که صرفاً با رویکرد به ترتیب سیاسی -امنیتی -اقتصادی به دنبال تأمین و توزیع حامل‌های انرژی و به‌صورت انحصاری توسط دولت است و در زمان‌های افت فشار و قطع گاز، با رویکرد جلوگیری از تنش‌های سیاسی، امنیتی و اجتماعی در حوزه خانگی مجبور به قطع حوزه‌های صنعتی می‌شود.
او تصریح کرد: ایران اولین کشور وابسته مستقیم در سبد انرژی دنیاست؛ سیاست گازرسانی حداکثری به تمام نقاط کشور 98 درصد شهری و 88 درصد روستایی (میانگین 96 درصد) سبب شده تا در حال حاضر ایران از کشورهای روسیه، آمریکا تا ترکیه سطح تحت پوشش ضریب نفوذ گاز بیشتری داشته باشد. درنتیجه به علت گستردگی بدون مرز شبکه مویرگی گازرسانی در ایران به‌ناچار وابستگی شدید سبد مصرف انرژی به گاز طبیعی بیش از 50 درصد است که درنتیجه مدیریت تأمین و تحویل گاز در فصل سرد را به چالشی بزرگ برای امروز و آتی مقدر تبدیل کرده است.
رئیس انجمن CNG ایران گفت: صنعت گاز ایران توانمندی بالایی دارد و تخمین دلاری سرمایه‌گذاری در صنعت گاز ایران معادل بیش از 1۲۰۰ میلیارد دلار است. برای 45 میلیون مترمکعب زیرساخت ایجادشده درحالی‌که از ظرفیت 23 میلیون مترمکعب بهره‌برداری می‌شود. از سال 92 تاکنون هیچ سیاست حمایت برای 22 میلیون ظرفیت خالی CNG ارائه و اجرانشده است. از طرفی روند وابستگی به گاز طبیعی در حال افزایش است. رشد 445 درصد مصرف گاز یعنی از مصرف 120 میلیون مترمکعب در روز در سال 1375 به بیش از 700 میلیون مترمکعب در سال 1400 رسیده است؛ یعنی مصرف روزانه گاز ایران در دهه 90 روند افزایشی داشته است. میانگین میزان مصرف در ابتدای سال 1۳۹۰ معادل 500 میلیون مترمکعب که این میزان در سال 14۰۰ فراتر از ۸۰۰ میلیون مترمکعب رسیده است و این یعنی 60 درصد افزایش مصرف.
او در ادامه این نشست از چالش‌ها پیش رو در آینده صنعت گاز گفت: عدم توسعه میادین گاز شمال (8 حلقه چاه میدان سردار جنگل) در چالوس و جنوب مشترک با کشورهای همسایه؛ عدم فشار افزایی در چاه‌های میادین گاز؛ عدم سرمایه‌گذاری جهت ذخیره‌سازی 10 درصدی شبکه گاز، در حال حاضر 1 درصد است.
چقدر سرمایه لازم است؟
به گفته دادرس برای افزایش تولید 24 میدان گازی معادل 570 میلیون مترمکعب حدود 36.4 میلیارد دلار سرمایه‌گذاری نیاز است.
او ادامه داد: در صورت سرمایه‌گذاری 6۰ میلیارد دلار تولید از 950 میلیون مترمکعب به حدود 1٫4 میلیارد مترمکعب در روز تا سال 1410 افزایش می‌یابد؛ اما در صورت عدم سرمایه‌گذاری میدان گازی پارس جنوبی به‌عنوان بزرگ‌ترین تولیدکننده گاز کشور از حدود 680 میلیون مترمکعب تولید روزانه در سال 1401 به روزانه 350 میلیون مترمکعب در افق 1410 خواهد رسید. تولید کاهش خواهد یافت و رسیدن به تولید 350 میلیون مترمکعب در روز بعد از سال 1410 دشوار شده و بحران اصلی ناترازی گاز در کشور شروع می‌شود. طبق تعهدات شرکت ملی گاز ایران در افق،1410 تقاضای گاز طبیعی در کشور بیش از 1350 میلیون مترمکعب در روز و گاز شیرین قابل تحویل حدود 950 میلیون مترمکعب در روز خواهد بود.
تهدید اصلی کسری گاز در میادین نفتی
تهدید اصلی کسری گاز در میادین نفتی کدم‌اند؟ دادرس در پاسخ به این پرسش گفت: 80 درصد میادین نفتی ایران در نیمه دوم عمر بوده و با افت فشار مواجه هستند. سالانه منفی 6-4 درصد کاهش تولید داریم؛ نیاز به تزریق ۳۰۰ میلیون مترمکعب گاز روزانه به مخازن است. طبق گزارش وزارت نفت: میزان تزریق گاز به میادین کشور در سال 1۳۹۹ فقط 37 میلیون مترمکعب در روز بوده است.
بحران‌هایی که در راه‌اند
او در بحران ناشی از عدم تأمین گاز را برشمرد: از دست رفتن تولید برق کشور حداقل به میزان 70 درصد؛ توقف فعالیت صنایع سنگین فولاد آلومینیوم و سایر صنایع فلزی و نیز پتروشیمی‌ها حدود 6.3 میلیارد دلار خسارت سالیانه؛ اختلال در گرمایش محل‌های مسکونی شهری و روستایی به میزان حداقل 95 درصد؛ توقف صادرات گاز و به دنبال آن ایجاد نارضایتی در روابط بین‌المللی به‌ویژه با همسایگان و کاهش قدرت دیپلماتیک؛ اختلال در حمل‌ونقل وابسته به سوخت گاز تأثیر بر 4/5 میلیون خودروی گازسوز؛ نارضایتی عمومی و بازتاب‌های امنیتی، سیاسی و اجتماعی.
به گفته دادرس درنتیجه عدم تأمین گاز در فصول سرد فعالیت صنایع سنگین فولاد، سیمان، پتروشیمی و سایر صنایع ارزآور کشور 70 درصد کاهش خواهد داشت.
چقدر یارانه پرداخت‌شده است؟
او ادامه داد: در سال 2020 در بین بیست کشور جهان، ایران با بالاترین یارانه (به میزان 12 میلیارد دلار) سالیانه معادل 33 درصد از کل دنیا، رتبه اول را دارد. سهم 4 کشور روسیه، امارات متحده عربی، عربستان سعودی و ازبکستان (از کل یارانه گاز 49 درصد) بوده است. در بازه زمانی 10 ساله، 2010-2020 ایران با پرداخت 324 میلیارد دلار یارانه گاز، در رده اول قرار گرفت. در بین بیست کشور، سهم ایران از کل یارانه گاز ۳4 درصد بوده است. سهم 4 کشور بعدی (روسیه، امارات متحده عربی، عربستان سعودی و ازبکستان) جمعاً از کل یارانه گاز ۳۸ درصد بوده است. یارانه پرداختی ایران در مقایسه با جهان حوزه گاز 33 درصد حوزه نفت 19 درصد و حوزه برق 17 درصد است. یارانه پرداختی ایران در بخش گاز طی یک دهه 324 میلیارد دلار است.
رئیس انجمن سی ان جی کشور، ایران را بزرگ‌ترین تخصیص دهنده یارانه گاز در جهان عنوان کرد و گفت: از ۲۰۱۰ تا ۲۰۲۰ بیش از ۳۲۴ میلیارد دلار یارانه گاز در ایران توزیع‌شده است که غیرعقلانی و غیراقتصادی است.
اردشیر دادرس با تأکید بر اینکه مهم‌ترین عامل ناترازی تولید و مصرف گاز در کشور سوء مدیریت و بی‌تدبیری مدیریتی است افزود: در اوج ناترازی تولید و مصرف گاز، وزیر نفت دستور می‌دهد یک‌میلیون و یک‌صد هزار انشعاب جدید به شبکه گاز کشور متصل شود که عملاً ناترازی را تشدید می‌کند.
او در ادامه از راهکارهای رفع ناترازی گاز طبیعی کشور گفت و سیستم‌های پشتیبان گاز طبیعی یعنی SNG-ANG/CNG/CMD-LNG را معرفی کرده و از الگوهای مشابه در دنیا گفت. اینکه در تأمین انرژی واحدهای انرژی در کشور چگونه می‌توان از آن‌ها استفاده کرد و از این ظرفیت‌ها چقدر و چگونه در کشورهای مختلف استفاده می‌شود.