وقتی سه سال پیش با جدی شدن واگذاری دو باشگاه استقلال و پرسپولیس، پای مسئولان سازمان خصوصی‌سازی به ساختمان دو تیم در خیابان علامه و خیابان شیخ بهایی تهران باز شد، آنها با بررسی دفترها و صورت‌حساب‌های مالی این دو باشگاه با وضعیتی عجیبی روبرو شدند. با بلبشویی از حساب‌وکتاب‌هایی که با هم نمی‌خواند، با یک سیستم مالی آشفته و بدون شفافیت و پول‌هایی که معلوم نبود از کجا آمده و کجا هزینه شده است.
در چنین شرایطی اولین گام خصوصی‌سازی دو باشگاه استقلال و پرسپولیس، اسفندماه 1400 با فروش 10 درصد سهام دو تیم در فرابورس برداشته شد تا پس از نزدیک به 2 دهه، طلسم واگذاری دو تیم شکسته شود. 5 اردیبهشت امسال هم 85 درصد سهام پرسپولیس به یک کنسرسیوم بانکی و 85 درصد سهام استقلال به هولدینگ پتروشیمی خلیج‌فارس واگذار شد تا عملاً این دو باشگاه از دولت منفک شوند.
حال با شروع دوران تازه تیم‌های فوتبال استقلال و پرسپولیس با مالکان جدید، سیستم مدیریتی و نوع اداره این دو باشگاه هم شاهد تحولات زیادی خواهد بود. به‌خصوص که با توجه به ورود دو باشگاه فوتبال بزرگ پایتخت به فرابورس، باید تحت دستورالعمل حاکمیت شرکت‌های ثبت شده نزد سازمان بورس و اوراق بهادار اداره شوند، دستورالعملی که باعث می‌شود تا این دو تیم در مباحث مالی، دوران متفاوتی را نسبت به قبل تجربه کنند.
مسائل مالی شفاف و اطلاع‌رسانی می‌شود
یکی از مهم‌ترین چالش‌های باشگاه‌های استقلال و پرسپولیس، نداشتن شفافیت مالی بود، چالشی که با توجه به ورود دو تیم به فرابورس و چارچوب قوانینی که بر آن حاکم است، کمرنگ‌تر از گذشته خواهد شد و این باشگاه‌ها را قانونمندتر خواهد کرد.
اگر چه ورود سازمان خصوصی‌سازی برای واگذاری سرخابی‌ها و منفک شدن آنها از وزارت ورزش، بیشتر به فشار کنفدراسیون فوتبال آسیا در مسیر گرفتن پروسه خصوصی‌سازی برمی‌گشت، با این حال، ورود این دو تیم به فرابورس و عرضه سهام‌شان، یک خروجی مهم داشت: شفافیت مالی، فاکتوری که تا پیش از آن دو باشگاه بزرگ فوتبال ایران از آن دوری می‌کردند و همین مسئله سبب شده بود تا با یک هرج و مرج و به نوعی ولنگاری مالی و پولی روبرو باشند.
صحبت‌های حسین قربان‌زاده، رئیس وقت سازمان خصوصی‌سازی در سال 1401 درباره وضعیت مالی دو باشگاه فوتبال استقلال و پرسپولیس به خوبی گویای شرایط دور از وضعیت نرمال مالی آنها بود. او گفته بود: «صرافی برای واریز پول رضایت‌نامه محمد محبی به باشگاه پرتغالی، از باشگاه استقلال ۲۰۰ هزار دلار می‌گیرد اما ۹۰ هزارتا در حساب می‌نشیند و ۱۴۰ هزار دلار معلوم نیست کجاست و این آشفتگی است. ۲۵۰ هزار دلار بابت انتقال امیرحسین حسین‌زاده، بازیکن استقلال به یک تیم بلژیکی به حساب باشگاه واریز شده اما سندی نداریم. این معنی آشفتگی است و این مسائل بر سر باشگاه آوار می‌شود.»
یا در بخشی دیگر از صحبت‌های قربان‌زاده به آشفتگی حساب‌وکتاب‌های پرسپولیس اشاره شده بود: «آپارتمانی به اسم پرسپولیس بوده که الان خبری از آن نیست. در بخش ابهامات مالی باشگاه پرسپولیس، یک مبلغ ۷۳ هزار دلار و یک آپارتمان وجود دارد.» اینها البته تنها یک نوک قله یک کوه یخ بود.
به گفته مسئولان سازمان خصوصی‌سازی با ورود دو باشگاه فوتبال استقلال و پرسپولیس به فرابورس و عرضه سهام‌شان، شفافیت در این دو تیم کلید می‌خورد تا در یکی از مهم‌ترین اولویت‌ها، مسائلی مالی دو باشگاه سرو سامان پیدا کند. به‌خصوص که عدم شفافیت مالی و قراردادهای بازیکنان و حامیان مالی، همواره یکی از چالش‌های دو باشگاه استقلال و پرسپولیس در دهه‌های اخیر بوده است.
مدیران باشگاه‌ها به بهانه اینکه اطلاعات قراردادها و هزینه‌هایی که می‌کنند، محرمانه است، از افشای اطلاعات و شفافیت امتناع می‌کردند. پنهان بودن هزینه‌کردهای باشگاه در فوتبال ایران زمینه‌ساز فساد بزرگی شده و زمینه را برای سوءاستفاده برخی مدیران، مربیان، بازیکنان و دلالان فراهم کرده است.
حال با توجه به واگذاری استقلال و پرسپولیس، این دو باشگاه به‌عنوان دو شرکتی که در فرابورس ثبت شده‌اند، ملزم به افشای مسائل مالی و شفاف‌سازی درباره هزینه‌ها و درآمدهایشان بر اساس قانون هستند.
در ماده 5 دستورالعمل حاکمیت شرکت‌های ثبت شده نزد سازمان بورس و اوراق بهادار تحت عنوان «افشا و شفافیت»، آمده است: «چارچوب حاکمیت شرکتی باید این اطمینان را فراهم نماید که تمام موضوعات بااهمیت مرتبط با شرکت، شامل وضعیت مالی، عملکرد، جریان‌های نقدی، مالکیت و حاکمیت شرکتی به‌موقع و صحیح افشا می‌شود.»
در ماده 29 هم آمده است: «کلیه گزارش‌ها و اطلاعات از جمله صورت‌های مالی سالانه، گزارش تفسیری مدیریت، گزارش فعالیت هیات‌مدیره، گزارش کنترل‌های داخلی، زمان‌بندی پرداخت سود و گزارش حسابرس مستقل و بازرس قانونی شرکت باید در مواعد مقرر، طبق قوانین و مقررات مربوطه قبل از برگزاری مجمع، پس از افشا در سامانه رسمی افشای اطلاعات شرکت‌های ثبت شده نزد سازمان (کدال)، از طریق پایگاه اینترنتی شرکت در اختیار عموم قرار داده شود.»
دفاع از حقوق سهامداران
علاوه بر افشای گزارش‌های مالی که شفافیت را در دو باشگاه استقلال و پرسپولیس به همراه خواهد داشت، با توجه به واگذاری سرخابی‌ها در فرابورس، این دو تیم برخلاف گذشته دارای سهامدارانی هستند که باید حقوق آنها حفظ شود و در دستورالعمل حاکمیتی شرکت‌های ثبت شده در بازار سرمایه، در این باره تاکیدات زیادی صورت گرفته است.
این در حالی است که در گذشته با توجه اینکه دو باشگاه بزرگ پایتخت تحت مالکیت وزارت ورزش و دولت بودند، تصمیم‌گیری‌ها چارچوب معینی در راستای منافع باشگاه نداشت و همواره تصمیماتی که با منافع سیاسی و گروهی و حتی در مواردی شخصی آمیخته‌شده بود، علاوه بر ضربه حیثیت باشگاه، از نظر مالی و اقتصادی هم این دو باشگاه فوتبال را با خسارت‌های فراوانی روبرو می‌کرد.
این چالش‌ها با توجه به فضای مدیریتی جدید دو تیم برطرف با توجه به وظایفی که در دستورالعمل اداره شرکت‌های فرابورسی آمده است، کمتر می‌شود. به گفته قربان‌زاده «الان مردم می‌توانند نظارت کنند عضو هیات‌مدیره هم همین وظیفه را دارد اما شدیدتر.»
در ماده 2 فصل دوم دستورالعمل حاکمیت شرکتی بازار بورس و اوراق بهادار، بر نظارت و همچنین تصمیماتی که حقوق ذینفعان و سهامداران را مورد خدشه قرار ندهد تاکید شده است. در بند یک ماده 2 آمده است: «چارچوب حاکمیت شرکتی باید بازارهای شفاف و منصفانه و تخصیص کارای منابع را ترویج کند، با حاکمیت قانون سازگار باشد و از نظارت و اجرای مؤثر آن حمایت کند.»
در بند 3 ماده 2 هم بر حفظ حقوق سهامداران که بخشی از آن هواداران فوتبال هستند، تاکید شده است: «چارچوب حاکمیت شرکتی باید حقوق ذینفعان را طبق آنچه در قوانین یا قراردادها مشخص شده است در نظر بگیرد و همکاری فعالانه بین شرکت و ذینفعان را در ایجاد ثروت، اشتغال و پایداری شرکت‌ها تشویق کند.» بر اساس این بند، مدیران مسئولیت دارند که شرایط باشگاه‌ها را به سمت سوددهی و یک شرایط پایدار سوق بدهند، مسئله‌ای که در زمان دولتی بودن دو تیم رخ نمی‌داد و همواره این دو باشگاه زیان‌ده بودند.
همچنین بر اساس بند 6، نظارت بر مدیرعامل و هیات‌مدیره نیز شدت می‌گیرد، مسئله‌ای که همواره یکی از چالش‌های دو باشگاه فوتبال استقلال و پرسپولیس بود و مدیران این دو تیم در پرونده‌های مختلف حاضر به شفاف‌سازی و آگاهی دادن به هواداران نبودند.
در این بند آمده است: «چارچوب حاکمیت شرکتی باید نسبت به هدایت راهبردی شرکت، نظارت اثربخش مدیریت به‌وسیله هیات‌مدیره و پاسخگویی اعضای هیات‌مدیره به سهامداران و ذینفعان، اطمینان لازم را فراهم نماید.»
ورود افراد غیرمتخصص ممنوع
یکی دیگر از معضلات دو باشگاه استقلال و پرسپولیس که با ورود به فرابورس کمتر از گذشته خواهد شد، ترکیب هیات‌مدیره این دو باشگاه خواهد بود که با توجه به دستورالعمل حاکمیت شرکتی بازار بورس و اوراق بهادار باید تخصص لازم را در این زمینه‌ای که ورود می‌کنند، داشته باشند.
به‌خصوص که استقلال و پرسپولیس در دو دهه گذشته، ضربات زیادی از ورود افراد غیرمتخصص به هیات‌مدیره که با رانت به این مجموعه‌ها اضافه شده‌اند، خورده‌اند.
قربان‌زاده، رئیس وقت سازمان خصوصی‌سازی در کوران تلاش برای واگذاری دو تیم فوتبال استقلال و پرسپولیس، درباره این معضل گفته بود: «متاسفانه از اعضای هیات‌مدیره استقلال و پرسپولیس هیچ چیز خاصی ندیدیم. شما عضو هیات‌مدیره هستید. فقط به خاطر اسم و رسم و عکس و اینها که این پست را نگرفته‌اید. عضو هیات‌مدیره باید نظارت کند و باری از دوش باشگاه بردارد نه اینکه خودش هر روز برگه بیاورد که پول فلان بدهکار را پرداخت کنید. با خصوصی‌سازی دیگر عضو هیات‌مدیره جرات نمی‌کند، با لابی بیاید و باید مو از ماست کشیده شود.»
با اداره دو باشگاه استقلال و پرسپولیس با دستورالعمل حاکمیت شرکتی می‌توان امیدوار بود که کمتر افراد غیرمتخصص وارد ترکیب هیات‌مدیره دو باشگاه شوند. در ماده 16 این دستورالعمل درباره ویژگی‌های اعضای هیات‌مدیره آمده است: «هیات‌مدیره، موظف است ضمن اطلاع از الزامات مقرراتی و مسئولیت‌های خود، به‌طور پیوسته مهارت‌ها و آگاهی‌های خود را در زمینه کسب‌وکار و حاکمیت شرکتی به‌روز نماید. این موضوع باید به نحو مناسب در شرکت مستندسازی شود. در این خصوص باید آموزش مناسب و کافی صورت گرفته و اعضای هیات‌مدیره، اقرارنامه مرتبط با آگاهی از الزامات مقرراتی و مسئولیت‌های خود را ارائه نمایند.»
علاوه بر این در تبصره این ماده هم اضافه شده است که «اعضای هیات‌مدیره، باید دانش لازم در زمینه مالی و حقوقی کسب نمایند.»