«وقتی راه‌های درآمدزایی مانند حق پخش تلویزیونی بسته است، چطور می‌توانیم هزینه‌های سرسام‌آور باشگاهداری را تأمین کنیم.» این گلایه و صدای اعتراض مدیران باشگاه‌های بخش خصوصی فوتبال است، باشگاه‌هایی که بدون وابستگی به بودجه دولتی، سال‌هاست با هزینه‌هایی که کمتر درآمدی به دنبال دارد، صورتشان را در فوتبال ایران سرخ نگه‌داشته‌اند و از مهم‌ترین فاکتور درآمدزایی در فوتبال دنیا که همان فروش رایت تلویزیونی مسابقاتشان است، درآمدی ندارند.
این در شرایطی است که به‌صورت میانگین نزدیک به 60 درصد درآمد باشگاه‌های فوتبال در لیگ‌های مختلف دنیا از فروش حق پخش تلویزیونی رقابت‌هایشان است. با این حال لیگ فوتبال ایران در حالی از اوایل دهه 80 حرفه‌ای شد که با وجود گذشت 23 دوره از برگزاری لیگ برتر، همچنان موضوع حق پخش تلویزیونی فوتبال به‌عنوان یک چالش بین صداوسیما و باشگاه‌های فوتبال لاینحل باقی‌مانده است.
تلاش‌های بی‌ثمر برای احیای حق پخش تلویزیونی فوتبال در ایران
اواسط دهه 80 با امضای قرارداد بین صداوسیما و سازمان تربیت‌بدنی وقت، موضوع حق پخش تلویزیونی به‌عنوان یکی از حقوق باشگاه‌ها به رسمیت شناخته شد. ارزش اولین قرارداد که سال 87 امضا شد، 30 میلیارد تومان برای سه سال بود، یک رقم ناچیز که موضع‌گیری باشگاه‌ها را به دنبال داشت. این قرارداد برای سه ساله دوم به 90 میلیارد تومان یعنی سالی 30 میلیارد افزایش پیدا کرد. این رقم نیز در برابر ارزش حق پخش تلویزیونی فوتبال و درآمدی که صداوسیما با پخش آگهی در زمان پخش مسابقات به دست می‌آورد، خیلی پایین بود.
سال 93 با پایان قرارداد سه ساله دوم، فدراسیون فوتبال یک پیشنهاد 160 میلیارد تومانی برای یک سال جهت حق پخش تلویزیونی روی میز صداوسیما گذاشت. پیشنهادی که مسئولان جام‌جم آن را رد کردند تا پرونده همان پول اندکی که صداوسیما به فوتبال پرداخت می‌کرد هم بسته شود. صداوسیما در آن مقطع اعلام کرد که رقم 22 میلیارد تومان پیشنهاد اول و آخر آنها برای حق پخش تلویزیونی لیگ برتر در فصل 93 - 94 است.
پس از چند سال بایکوت، در سال 98 بود که نمایندگان مجلس، این بار تلاش کردند برای احقاق حق باشگاه‌های فوتبال، این مسئله را در قانون بودجه اعمال کنند تا شکل قانونی هم پیدا کند. بر این اساس در دی‌ماه 98 و در جریان بررسی بودجه سال 99 بود که طی رأی اعضای کمیسیون تلفیق مجلس ۷۰ درصد حق پخش تبلیغات تلویزیونی مسابقات ورزشی در اختیار صداوسیما و ۳۰ درصد در اختیار وزارت ورزش و جوانان قرار گرفت. طبق ادعای مدیران صداوسیما در سال‌های 1399 و 1400، مبلغ 100 میلیارد تومان توسط صداوسیما به خزانه واریز شده است.
مشخص نبودن چگونگی تقسیم این رقم‌های هر چند اندک، بین باشگاه‌ها سبب شد گنجاندن این موضوع در قانون هم نتواند این راه درآمدزایی فوتبال را احیا کند وهمچنان باشگاه‌های فوتبال از گرفتن حق خودشان که می‌تواند بخش زیادی از هزینه‌هایشان را پوشش بدهد، محروم باشند.
برنامه هفتم توسعه حق پخش فوتبال را احیا می‌کند؟
پس از به نتیجه نرسیدن این تصمیم، نمایندگان مجلس سال گذشته در بررسی برنامه هفتم توسعه، موضوع حق پخش تلویزیونی فوتبال را بار دیگر مورد توجه قرار دادند و بندی در این رابطه در این برنامه گنجانده شد تا از این طریق صداوسیما ملزم به پرداخت حق پخش تلویزیونی فوتبال شود.
در این راستا، نمایندگان در جلسه علنی 29 مهرماه مجلس و در جریان بررسی جزئیات لایحه برنامه هفتم توسعه، با ماده ۷۸ لایحه مذکور موافقت کردند. بر اساس این مصوبه، به‌منظور توسعه ورزش‌های همگانی و قهرمانی، سازمان صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران مکلف است با هماهنگی وزارت ورزش و جوانان، آئین‌نامه نحوه تعیین میزان حق پخش تلویزیونی مسابقات ورزشی و چگونگی تأمین و تسهیم آن بین ذینفعان را با لحاظ کیفیت و کمیت مسابقات و تعداد مخاطبان ظرف شش ماه پس از لازم‌الاجرا شدن این قانون تهیه نموده و به تصویب هیأت وزیران برساند.
سید البرز حسینی یکی از نمایندگان مجلس در این جلسه در موافقت با حکم حق پخش تلویزیونی با اشاره به چالش گسترده صداوسیما با فدراسیون‌های ورزشی در این سال‌ها در زمینه حق پخش تلویزیونی مسابقات گفت: «در دنیا باشگاه‌ها از حق پخش تلویزیونی است که ۶۹ درصد در انگلیس ۶۸ درصد درآمد باشگاه‌های فوتبال اسپانیا ۷۰ درصد در ایتالیا و ۵۲ درصد درآمد باشگاه‌های فوتبال در فرانسه از این محل است. باید یک تفاهمی میان باشگاه‌ها یا فدراسیون‌ها با صداوسیما از این قضیه ایجاد شود.»
پس از گنجاندن این بند در برنامه هفتم توسعه، اردیبهشت امسال پیمان جبلی، رئیس سازمان صداوسیما اعلام کرد که توافقات در حال انجام است تا با وزارت ورزش برای حق پخش به نتیجه برسند و در شش ماه آینده این اتفاق رقم خواهد خورد و آئین‌نامه تقدیم دولت خواهد شد: «صمیمانه می‌گویم به طرفداران دو تیم بزرگ استقلال و پرسپولیس، آرزویی که پس از سال‌ها اتفاق افتاد و می‌خواهم این مژده را به همه هواداران ورزش بدهم که در حال تدوین آئین‌نامه‌ای هستیم که تقدیم هیات وزیران خواهیم کرد.»
رقم حق پخش تلویزیونی فوتبال ایران چقدر است؟
با توجه به قرار گرفتن موضوع حق پخش تلویزیونی فوتبال در برنامه هفتم توسعه این امیدواری به وجود آمده است که این حق احیا شود. با این حال ارزش حق پخش تلویزیونی لیگ فوتبال ایران هنوز مشخص نشده و در سال‌های اخیر ارقام مختلفی در این باره مطرح شده است.
هدایت‌الله ممبینی، دبیرکل فدراسیون فوتبال، هفته گذشته در یک برنامه تلویزیونی عنوان کرد که «کارشناسان کنفدراسیون فوتبال آسیا، 6 سال پیش ارزش حق رایت مسابقات فوتبال لیگ ایران را در 150 میلیون دلار برآورد کرده‌اند.» بر اساس رقم عنوان شده توسط دبیرکل فدراسیون فوتبال، با توجه به قیمت امروز دلار، حق رایت فوتبال باشگاهی ایران 8 هزار و 700 میلیارد تومان برآورد می‌شود.
البته این مبلغ در شرایطی است که برخی از مدیران فوتبال، ارزش حق پخش تلویزیونی فوتبال ایران را سه برابر این مبلغ عنوان می‌کنند. صادق درودگر، مدیر وقت سازمان لیگ فوتبال، تابستان گذشته مدعی شد AFC و فیفا، ارزش حق پخش تلویزیونی لیگ ایران را حدود ۴۵۰ میلیون یورو برآورد کرده‌اند.
در حال حاضر لیگ برتر انگلیس با قراردادی به ارزش 5 میلیارد پوند، بیشترین حق پخش تلویزیونی را در بین لیگ‌های فوتبال دنیا دارد که 50 درصد آن به‌صورت مساوی بین باشگاه‌ها تقسیم می‌شود و 50 درصد دیگر با توجه به رتبه باشگاه‌ها به آنها تعلق می‌گیرد. در آسیا نیز لیگ فوتبال ژاپن با ارزش 104 میلیون پوند، دارای بیشترین ارزش حق پخش تلویزیونی را در بین لیگ‌های قاره کهن است.
در ایران اما برای مشخص شدن رقم حق پخش تلویزیونی فوتبال در ایران و همچنین چگونگی توزیع آن باید منتظر تدوین آیین‌نامه آن توسط صداوسیما و وزارت ورزش ماند و باید دید سومین تلاش برای احقاق حق باشگاه‌های فوتبال که مهم‌ترین راه درآمدزایی آنهاست بالاخره به ثمر می‌نشیند یا باز هم مانند دو تلاش قبلی بی‌نتیجه رها می‌شود.