پیشرفت سریع فناوری در سال‌های بعد از جنگ جهانی دوم، در اغلب کشورها با افزایش شکاف دستمزد بین کارگران ماهر و غیرماهر همراه بوده و در این میان، رشد فناوری اطلاعات و اتوماسیون نیز در دو دهه اخیر به بیکاری یا کاهش دستمزد کارگران غیرماهر دامن زده است. نتایج پژوهشی که در سال 2015 در نروژ انجام شد نشان داد که توسعه اینترنت پرسرعت در این کشور باعث افزایش شکاف دستمزد بین کارگران ماهر و غیرماهر شده است. از سوی دیگر رشد تجارت بین‌الملل نیز همواره در زمره مهم‌ترین عوامل افزایش شکاف دستمزد طی دهه‌های گذشته قرار داشته است. تحقیقات اقتصاددانان در آمریکا نشان می‌دهد که افزایش واردات از چین، کارگران غیرماهر را بسیار بیشتر از کارگران ماهر در معرض از دست دادن شغل یا کاهش دستمزد قرار داده است.
اما چرا توسعه فناوری‌های جدید و گسترش تجارت بین‌الملل باعث افزایش شکاف دستمزد به نفع کارگران ماهر می‌شود؟ دلیل این امر را تا حد زیادی می‌توان در بالا رفتن هزینه‌های ثابت شرکت‌ها جستجو کرد. استقرار فناوری‌های جدید و ورود به بازارهای بین‌المللی می‌تواند هزینه‌های ثابت شرکت‌ها را به میزان قابل‌توجهی افزایش دهد و پرداخت این هزینه‌ها معمولاً از عهده شرکت‌های بزرگ‌تر برمی‌آید. از طرفی این شرکت‌ها تمایل دارند بیشتر فرصت‌های شغلی موجود خود را به کارگران ماهر تخصیص دهند تا بتوانند از مزیت استقرار فناوری‌های جدید و دسترسی به بازارهای جهانی، به بهترین نحو استفاده کنند.
بااین‌وجود، داده‌های تاریخی نشان می‌دهند که پیشرفت فناوری لزوماً در همه موارد موجب افزایش شکاف دستمزد نمی‌شود. نتایج یک پژوهش تاریخی در مورد وضعیت دستمزدها در اروپا در یک بازه زمانی 500 ساله (از اوایل قرن پانزدهم تا پیش از جنگ جهانی اول) حاکی از این است که پیشرفت پرشتاب فناوری در آن دوره حتی کاهش 50 درصدی شکاف دستمزد را به همراه داشته است. تکرار چنین اتفاقی در دوران معاصر نیز خارج از تصور نیست و به عقیده کارشناسان، با گذر زمان شرکت‌های کوچک و کارکنان آن‌ها از مزایای رشد فناوری بهره‌مند خواهند شد. هال واریان، استاد سرشناس اقتصاد خرد دانشگاه برکلی کالیفرنیا و اقتصاددان ارشد شرکت گوگل، دراین‌باره می‌گوید: «بنگاه‌های بزرگ قبل از دیگران مزایای پیشرفت فناوری را درو کرده‌اند اما تأثیرات گسترش فناوری اطلاعات بر بنگاه‌های کوچک و متوسط به‌مرور آشکار شده و بیشترین اثر را در رشد اقتصادی خواهد داشت».
فناوری‌های ارتباطی جدید و امکان ورود به بازارهای بین‌المللی از طریق تجارت الکترونیک این فرصت را برای شرکت‌های کوچک و کارگران به نسبت غیرماهر آن‌ها فراهم آورده است تا بتوانند فاصله خود را با شرکت‌های بزرگ‌تر و کارگران ماهرتر کاهش دهند. اینترنت، هزینه انجام تراکنش‌های مالی بین شرکت‌ها و مشتریان آن‌ها در نقاط دوردست را به‌شدت کاهش داده است. گسترش پایگاه‌های آنلاینی مانند ای‌بِی (eBay)، آمازون و علی‌بابا، کاهش قابل‌توجه هزینه‌های ثابت دسترسی به بازارهای صادراتی را در پی داشته و ورود به این بازارها را برای شرکت‌های کوچک کاملاً امکان‌پذیر ساخته است. بر اساس نتایج پژوهشی که در سال 2013 انجام شد، بیش از 95 درصد شرکت‌های آمریکایی فعال در ای‌بی، شرکت‌هایی هستند که فارغ از اندازه و حجم فعالیت‌هایشان، محصولات خود را به سایر کشورها صادر می‌کنند. به‌عبارت‌دیگر ، تجارت الکترونیک و پایگاه‌های آنلاین، به کارگران غیرماهر شرکت‌های کوچک نیز اجازه می‌دهند که از مزایای بازارهای جهانی بهره‌مند شده و شکاف موجود بین دستمزد خود و کارگران ماهر را باریک‌تر کنند.
رشد انفجاری تجارت الکترونیک در بازارهای داخلی و بین‌المللی
طی یک دهه گذشته حجم و ارزش معاملات آنلاین در جهان با شتاب فزاینده‌ای در حال افزایش بوده است. اگرچه نهادهای ملی و بین‌المللی تاکنون اطلاعات آماری کامل و دقیقی در مورد معاملات آنلاین برون‌مرزی ارائه نکرده‌اند اما بررسی‌ها نشان می‌دهد که در دوره هشت‌ساله 2004 تا 2012 نرخ رشد معاملات بین‌المللی از طریق پایگاه ای‌بِی حدود هفت برابر نرخ رشد تجارت بین‌الملل در همین بازه زمانی بوده است (لندل و همکاران، 2015).
در این میان ممکن است برخی بگویند علی‌رغم این رشد سریع، هنوز هم سهم تجارت الکترونیک از کل معاملات تجاری بسیار اندک است. طبق برآوردی که در سال 2015 از سوی کنفرانس تجارت و توسعه سازمان ملل متحد (آنکتاد) انجام شد، در سال یادشده کمتر از 10 درصد معاملات خرده‌فروشی در جهان به‌صورت آنلاین انجام گرفته و سهم معاملات آنلاین برون‌مرزی از کل معاملات آنلاین حدود 20 درصد بوده است. البته آنکتاد تأکید کرده است که با توجه به نرخ رشد پرشتاب تجارت الکترونیک و صادرات آنلاین، ارقام مذکور تا سال 2020 حداقل دو برابر شوند. بر همین اساس سیاست‌گذاران باید هرچه زودتر این پدیده به‌سرعت در حال رشد را درک نموده و با پیامدهای مثبت یا منفی آن آشنا شوند.
تجارت الکترونیک و شکاف دستمزد در کشورهای درحال‌توسعه
شکاف دستمزد بین کارگران غیرماهر و ماهر در کشورهای درحال‌توسعه، طی یک دهه اخیر رو به کاهش بوده است. در آمریکای لاتین با آغاز قرن جدید کاهش چشمگیری در شکاف دستمزد و همچنین شکاف درآمدی رخ داده است. در سایر کشورهای درحال‌توسعه نیز شکاف دستمزد کاهش یافته است اما شکاف درآمدی تحت تأثیر سایر عوامل قرار گرفته و رشد نسبی داشته است. البته در اینجا شکاف درآمدی موضوع بحث نیست و در مقابل باید بررسی شود که چه میزان از کاهش شکاف دستمزد در کشورهای درحال‌توسعه ناشی از رشد صادرات آنلاین بوده است.
نتایج پژوهش انجام‌شده توسط کروز و همکاران در سال 2017 نشان می‌دهد که فارغ از سایر عوامل تأثیرگذار بر شکاف دستمزد، به ازای هر 1 درصد رشد ارزش صادرات آنلاین، شکاف دستمزد بین کارگران غیرماهر و ماهر به میزان 0.01 درصد (یک‌صدم درصد) کاهش می‌یابد. اگرچه این رقم در نگاه اول بسیار کوچک به نظر می‌رسد اما باید توجه داشت که معاملات و صادرات آنلاین با شتاب خارق‌العاده‌ای در حال رشد است و احتمالاً این روند در کشورهای درحال‌توسعه تا سالیان متمادی حفظ خواهد شد.
بنا بر آنچه گفته شد، تجارت الکترونیک نه‌تنها باعث بهبود کارآیی اقتصادی می‌شود بلکه می‌تواند با کاهش شکاف دستمزد، به کاهش نابرابری درآمدی در جامعه نیز کمک کند. اگر دولت‌ها این مزیت را در نظر بگیرند، بیش‌ازپیش برای رفع موانع موجود بر سر راه گسترش تجارت الکترونیک تلاش خواهند کرد. کسانی که تجربه خرید آنلاین از یک بنگاه برون‌مرزی را داشته باشند به‌خوبی می‌داند که برای یک معامله کوچک باید چه موانع تجاری و اداری سختی را پشت سر بگذارند؛ موانعی که اغلب به مسائل مالیاتی و گمرکی مربوط می‌شوند.
در راستای رفع این موانع، دولت‌ها می‌توانند به‌صورت یک‌طرفه و یا در قالب قراردادهای همکاری با سایر کشورها اقدامات مثبتی صورت دهند. ازجمله این اقدامات می‌توان به افزایش آستانه قیمت برای اعمال مالیات یا تعرفه گمرکی و فراهم نمودن امکان پرداخت مالیات و تعرفه گمرکی به‌صورت آنلاین اشاره کرد.
برگرفته از پژوهش کروز و همکاران (2017) منتشر شده در پایگاه اینترنتی مرکز تحقیقات سیاست‌های اقتصادی (لندن)