صنعت فولاد سال‌هاست راه خود را در کشور پیدا کرده اما برای ادامه این راه در یک چالش عظیم داخلی با حکمرانی بد قرار دارد. این صنعت در درون خود مشکلی ندارد اما با مشکلات تحمیل‌شده از بیرون، نتوانسته در جایگاه واقعی خود ایفای نقش کند.
فولاد بخشی از آهن است و آهن عنصر اصلی در صنعتی شدن کشورهاست. صنعتی شدن کلید حل مسائل مختلف کشورداری است. چون لازمه صنعتی شدن به کارگیری عقل و تدبیر و علم و همه‌جانبه‌نگری در کشورداری است. صنعتی شدن بر رشد و توسعه مبتنی بر آمایش سرزمینی محقق می‌شود و فولاد ابزار صنعتی شدن است. معنای دیگر این حرف این است که جایگاه فولاد خط دهندگی است و نه خط گیرندگی. یعنی فولاد حل‌المسائل است و باید بگوید چگونه مسائل آب، برق، گاز و ... حل شود. اما ما در کشور از فولاد تنها به عنوان بنگاه اقتصادی استفاده می‌کنیم و هر کسی از راه می‌رسد بدون تخصص و بینش لازم درباره اداره آن نظر می‌دهد. این یعنی حکمرانی بد و مشکل فولاد حکمرانی بد است.
در صنعت فولاد دست‌یابی به ظرفیت ۵۵ میلیون تن تا سال ۱۴۰۴ پیشبینی شده بود. اما پس از 15 سال از زمان تعیین این چشم‌انداز زنجیره صنعت فولاد از معدن تا محصول با وجود پیشرفت بخش‌های مختلف در وضعیت نامتوازنی قرار گرفت به نحوی که برخی از حلقه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های زنجیره پاسخگوی ظرفیت فولاد نبوده و احیای واردات را اجتناب‌ناپذیر کرد. متاسفانه اهداف سند چشم‌انداز در زیرساخت‌های مورد نیاز صنعت فولاد به دلیل عدم تحقق سند در دیگر بخش‌ها به دست نیامد و این صنعت با چالش‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌هایی روبرو شد. عدم تحقق رشد اقتصادی پیشبینی شده ۸درصدی، عدم تحقق رشد ارزش افزوده ساختمان و صنعت و شرایط بین‌المللی باعث شد؛ بازار فولاد مطابق پیشبینی برنامه تحقق پیدا نکند.
عدم پیگیری برنامه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها و اهداف در دیگر بخش‌ها از جمله پیش‌بینی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های افزایش ظرفیت حمل و نقل ریلی، جاده‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ای، بنادر و عدم پیگیری برنامه انرژی شامل آب، گاز، برق دیگر چالش‌های صنعت فولاد شد، به نحوی که مطابق آخرین اطلاعات نیمه اول سال ۱۴۰۰ ظرفیت فولاد خام ۴۱ میلیون تن و تولید واقعی ۱۳ میلیون تن شد و همین روند تا سال ۱۴۰۴ ادامه خواهد داشت. صادرات نیز در ۶ ماهه اول سال ۱۴۰۰ معادل یک میلیون و 700هزار تن محصولات مختلف فولادی بوده است. این در حالی است که در سند چشم‌انداز پیشبینی ۲۰ میلیون تن صادرات سالانه و ۳۵ میلیون تن مصرف داخلی در سال ۱۴۰۴ در نظر گرفته شده است. در کنار این‌ها در توسعه معادن و تامین مواداولیه نیز با چالش روبه‌رو هستیم. به رغم اقدامات انجام‌شده در زمینه اکتشاف فاصله با هدف بسیار زیاد است. ذخایر معادن قبلی اکتشاف و استخراج شده رو به اتمام است و در ذخایر معادن عمقی نیز اقدام موثری صورت نگرفته و با توجه به نیاز به تکنولوژی بالا و هزینه، اقتصادی بودن استخراج معادن عمقی نیاز به مطالعه و بررسی دارد. در حال حاضر صنعت فولاد برای ادامه حیات خود باید راسا زیرساخت‌های خود را احداث کند و برای انجام آن حداقل حدود ۹ میلیارد یورو سرمایهگذاری مورد نیاز است. البته برای بازار فولاد باید رشد اقتصادی و ارزش افزوده صنعت و ساختمان رشد قابل قبولی داشته و مبادلات اقتصادی بین‌المللی برقرار شود.
می گویند فولاد صنعت آب‌بر است بنابراین باید محدود شود. در حالی که کشور سالانه بین 300 تا 500 میلیارد متر مکعب نزولات آسمانی دارد. اما چقدر از این نزولات استفاده می‌کنیم؟. واقعیت این است که فولاد مصرف‌کننده آب نیست و این صورت مسئله غلطی است که فولاد را صنعتی آب‌بر می‌دانند. مدیریت آب کشور از کل آبی که سالانه به صورت نزولات آسمانی عاید کشور می‌شود حدود 100 میلیارد متر مکعب را استحصال می‌کند. از این میزان حدود 85 میلیارد مترمکعب در اختیار کشاورزی است و 15 میلیارد آمترمکعب آن در کل صنعت استفاده می‌شود. بنابراین سهم همه فولاد ایران از آب استحصال شده کمتر از 2 درصد و سهم آن از کل نزولات آسمانی کشور کمتر از نیم درصد است. بنابراین حتی اگر صنعت فولاد کشور هم تعطیل شود باز هم مشکل آب آشامیدنی یا کشاورزی حل نخواهد شد. بلکه باید سومدیریت آب حل شود.
این موضوع در مورد سایر انرژی‌ها از جمله برق و گاز هم جاری و ساری است. کسری گازی که در حال حاضر باعث تعطیلی یا نیمه تعطیل شدن صنایع فولاد شده به دلیل مصرف بی‌رویه و در واقع اتلاف گاز در بخش خانگی است. اما مسئولین برای تامین گاز مور نیاز برای این اتلاف‌ها تصمیم گرفتند گاز فولاد را قطع کنند که کمتر از 5 درصد مصرف امروز گاز کشور است. یا در مورد برق خاموشی‌هایی که صنعت فولاد در تابستان متحمل شد و گفته می‌شود امسال حتی زودتر و از نیمه اردیبهشت باید منتظر آن باشیم، متاسفانه با هدف مدیریت مصرف برق خانگی انجام شد.
بنابراین می‌بینید که فولاد در چالش بسیار بزرگ با حکمرانی بد قرار دارد. این حکمرانی (اعم از دولت، مجلس، وزارتخانه‌ها مدیران میانی و ...) در نهایت شکست خورده و فولاد پیروز میدان خواهد بود. با این حال رشد و توسعه فولاد در 1401 و سال‌های بعد از آن تحت تاثیر این چالش کند خواهد شد هرچند متوقف نخواهد شد.