طرح انتقال آب دریای خزر به استان سمنان در کارگروه بررسی تأمین آب استان سمنان در تاریخ هشتم تیرماه سال 84 با حضور معاون اول رئیسجمهور و وزیر نیرو به تصویب رسید و در پی آن، مصوبه هیئت دولت در سفر استانی سمنان در چهاردهم دیماه سال 89 به وزارت نیرو، ابلاغ و سرانجام این طرح در تاریخ سیام خردادماه 91 به شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران بهعنوان مجری ابلاغ شد. هفته گذشته، رئیس جمهور در سفر استانی خود به سمنان اعلام کرد که از نظر دولت مشکلات انتقال آب از شمال ایران به استان سمنان برطرف شده و کارهای مطالعاتی مربوطه نیز انجام شده است و اگر سرمایهداری بخواهد برای انتقال آب از شمال به مرکزیت کشور از جمله سمنان اقدام کند، دولت این آمادگی را دارد تا امکانات لازم را در اختیار او قرار دهد.
در این خصوص اما ذکر برخی نکات ضروری به نظر میرسد.
آقای رئیسجمهور کارهای بزرگی مانند آنچه در دیدار از سمنان اعلام فرمودهاید کاری است سترگ که آن را «مگا پروژه» مینامند. این پروژه توسط چه نهادی طراحی و پیشنهادشده است و پیمانکار آنچه نهادی خواهد بود؟ آیا این پروژه بزرگ از سوی نهادهای علمی و اجرایی مورد تائید قرارگرفته است؟ اینکه کانالی زده شود و آب دریای خزر که خود 28 متر پایینتر از سطح آبهای آزاد است با پمپاژ به منطقهای با اقلیم بیابانی پمپاژ شود مطالعه شده است که چه تبعاتی خواهد داشت؟
اراضی دو سوی سواحل کانال برای ارتباطات زمینی چندین پل بزرگ نیاز خواهد داشت؟ تبعات زیستمحیطی دوتکه کردن سرزمین چه اثراتی خواهد داشت؟
توجه داشته باشیم، دریای خزر دریاچه بسته است و حتی باز کردن دهانه خلیج قرهبغاز در ترکمنستان در ساحل شرقی سبب تغییرات در سطح آب آن میشود. دریای خزر دریای مشترک بین 5 کشور است. ترکمنستان، قزاقستان، روسیه و آذربایجان هم مناطق بیابانی دارند اگر آنها هم بخواهند از آب دریا به این مناطق آبرسانی کنند، مشخص نیست جه بلایی بر سر دریای خزر خواهد آمد.
دریاچه ارومیه را با ریختن میلیاردها تن خاک و سنگ در دو سوی دریاچه برای احداث راهی که نیاز به احداث آن نبود خشک کردیم؛ حالا میخواهیم دریای خزر را هم خشککنیم؟ آقای رئیسجمهور توجه داشته باشید که مگاپروژه را در حد یک سخنرانی نمیتوان اجرا کرد. آیا این پروژه به مناقصه بینالمللی گذاشتهشده است؟ انتقال آب خزر به استان سمنان بر مبنای کدام پروژه تحقیقی موردقبول مراکز علمی و فنی و برنامهریزی قرارگرفته است؟
ما دانشگاهیان از دولت شما میخواهیم که یک برنامه آمایش سرزمین مشابه آنچه شرکت سایران فرانسوی در سال ۱۳۵۳ برای کشور نوشته بود با کمک خیل عظیمی از متخصصان و دانشوران ایرانی حوزههای مختلف علوم و فنون بهعنوان سند بالادستی توسعه پایدار کشور در سازمان برنامه (البته با تغییرات اساسی مبتنی بر شایستهسالاری در ارکان اصلی این سازمان) تهیه کنند که به عنوان برنامه بلندمدت استراتژیک کشور مورد تصویب مجلس شورای اسلامی و دیگر نهادهای ذیربط قرار گیرد. از طرفی همه نهادهای کشور بدون کموکاست از آن تخطی نکند و خارج از چارچوب آن هیچ برنامه توسعهای و طرحهای خلقالساعه (همانند اتصال دریای خزر به خلیجفارس یا انتقال آب دریای خزر و خلیجفارس به مرکز ایران) انجام نگیرد. همچنین ضروری است بودجه سالانه کشور یکپنجم برنامه پنجساله باشد و از اصول کلی آمایش سرزمین تبعیت و از آن عدول نکند.
متأسفانه بعد از گذشت 40 سال از انقلاب ما هنوز یک برنامه آمایش سرزمین(spatial planning) نداریم که برای توسعه پایدار سند بالادستی باشد و برای یک دوره طولانیمدت کشور برنامهریزیشده باشد. مادامیکه این فرایند صورت نگیرد طبیعی است که دوطبقه کردن گذرگاهها، ساخت تونل، راه، بندر و راهآهن و دانشگاه و تحصیل و کارخانه هیچکدام به توسعه پایدار منجر نخواهد شد و زایندهرود، تالابها، دریاچه ارومیه، جنگل سیرکانی، آلودگی هوا و از بین رفتن محیطزیست و . . . ادامه خواهد یافت و ایران محیطی مناسب برای زیستن نخواهد شد.