اتحادیه اروپا که طی 4 ماه گذشته باهدف حفظ برجام و مقابله با یک‌جانبه‌گرایی آمریکا، در پی ایجاد یک کانال ویژه مالی برای ارتباط با ایران بود، سرانجام روز پنجشنبه گذشته این سازوکار را با عنوان «اینستکس» راه‌اندازی کرد. INSTEX مخفف عبارت Instrument in Support of Trade Exchanges به معنای «ابزار پشتیبانی مبادلات تجاری» است. اگر چه ثبت این ساز و کار از سوی اتحادیه اروپا گامی مهم در روابط تجاری ایران و اروپا محسوب می‌شود، اما تا عملیاتی شدن آن هنوز راه زیادی در پیش است. موفقیت این ساز و کار به چه عواملی بستگی دارد؟
پدرام سلطانی در گفت‌وگو با «پایگاه خبری اتاق ایران» میگوید: موفقیت این ساز و کار در گروی عوامل مختلفی است و باید منتظر ماند تا جزئیات عملیاتی اینستکس نیز مشخص‌تر شود تا بتوان به سؤال‌هایی که در ذهن فعالان اقتصادی وجود دارد، پاسخ داد.
نایب‌رئیس اتاق ایران در توضیح موانعی که احتمالا فعالان اقتصادی در کار با این سازوکار ویژه مالی با آن مواجه خواهند شد، میگوید: بیش از هر چیز برای یک فعال اقتصادی باید روشن شود که قرار است چگونه در قالب این سازوکار مالی، پول خودش را دریافت یا به فروشنده پرداخت کند.
سلطانی میگوید: ضروری است که ارتباط این سازوکار با شبکه بانکی و همچنین نحوه تسویه حساب مشخص اعلام شود.
به گفته او اینکه ساز و کار ویژه مالی اروپا صرفاً به عواید حاصل از فروش نفت ایران اختصاص دارد یا سایر عواید تجاری و صادرات در آن واریز خواهد شد؛ نحوه رفتار بانک‌های اروپایی در قبال این سازوکار و همچنین مواجه آنها با تحریم‌ها همه از سؤالاتی است که در ذهن فعالان اقتصادی وجود دارد و قطعا در طول مدت زمانی که اروپا در پی تدارک راه اندازی اینستکس بوده، تلاش کرده تا به آنها پاسخ روشنی بدهد.
سلطانی استقبال شرکت‌های اروپایی از اینستکس را دیگر عامل مهم موفقیت سازوکار ویژه مالی اروپا با ایران دانسته و میگوید: تکلیف شرکت‌های ایرانی مشخص است؛ شرکت‌های ایرانی که در شرایط فعلی در تنگنای نقل‌وانتقال پول هستند، نه‌تنها از اینستکس بلکه از هر سازوکار دیگری استقبال خواهند کرد. اما آیا شرکت‌های اروپایی جسارت کار با این سازو کار ویژه مالی را دارند؟ آیا بانک‌های مرکزی کشورهای اروپایی هم این امکان را فراهم می‌کنند تا وجوه یا اوراقشان در قالب این سازوکار معامله شود؟
کار با اینستکس در طولانی‌مدت نتیجه می‌دهد
به اعتقاد سلطانی، جا افتادن اینستکس نیازمند طی یک دوره طولانی است. اینستکس در خوش‌بینانه‌ترین حالت 6 ماه تا 1 سال زمان می‌برد تا آزمون خودش را پس بدهد و اثبات کند که نقش اثرگذاری در عبور از تحریم‌ها دارد؛ بنابراین نباید انتظار کوتاه‌مدت از این سازوکار ویژه مالی داشته باشیم.
سلطانی تأکید کرد: آنچه در شرایط فعلی اهمیت دارد این است که روند عملیاتی شدن سازوکار ویژه مالی اروپا بالاخره آغاز شده است؛ موضوعی که نشان‌دهنده جدیت اتحادیه اروپا در ایجاد یک راهکار جایگزین برای همکاری با ایران است. اما متأسفانه در داخل کشور به‌جای اینکه ما هم جدیت به خرج دهیم تا اروپایی‌ها را برای پیگیری این سازوکار مصمم‌تر کنیم، در فضای سیاسی شاهدیم که گروه‌هایی به‌شدت در حال کوبیدن اتحادیه اروپا هستند که این وضعیت اگر بخواهد شدت بگیرد، قطعاً اتحادیه اروپا را در تصمیم خود سست خواهد کرد؛ آن‌هم در شرایطی که گزینه‌های محدودی پیش روی ایران برای دور زدن تحریم‌ها وجود دارد.