هفته گذشته شرکت نفتی «وایتینگ پترولیوم» که زمانی یک ستاره رو به رشد در صنعت نفت شیل به شمار می‌رفت و توانسته بود چندین سال با نفت 50 دلاری کنار بیاید، اعلام ورشکستگی کرد.
با توجه به سقوط قیمت نفت به پایین‌ترین میزان خود طی 17 سال اخیر، ورشکستگی شرکت وایتینگ پترولیوم قطعاً آخرین مورد ورشکستگی در بین شرکت‌های نفتی نخواهد بود و باید گفت که این اتفاق آغاز یک دومینوی سقوط در صنعت نفت آمریکا و جهان است. ویروس همه‌گیر کرونا با کاهش دادن تقاضای جهانی برای بنزین، گازوئیل و سوخت جت عملاً صنعت نفت جان را در هم شکسته است. در این میان، جنگ قیمتی بین عربستان و روسیه باعث تشدید مشکلات شرکت‌های نفتی شده است.
در این شرایط به احتمال قریب به یقین طی ماه‌های آینده شاهد موجی از ورشکستگی‌های زنجیره‌ای در صنعت نفت خواهیم بود. برخلاف آنچه در سال‌های 2014 تا 2016 اتفاق افتاد، این بار احتمالاً بسیاری از شرکت‌ها نخواهند توانست از بحران عبور کنند. «اسپنسر کاتر» تحلیلگر واحد اطلاعات اقتصادی بلومبرگ یکی از کارشناسانی است که درباره موج گسترده ورشکستگی شرکت‌های نفتی در سال جاری میلادی هشدار می‌دهند. «بادی کلارک» از مدیران بخش انرژی شرکت حقوقی H&B هیوستون نیز پیش‌بینی می‌کند که طی یک سال آینده نزدیک به 100 شرکت تولیدکننده نفت و گاز در آمریکا اعلام ورشکستگی خواهند کرد.
کلارک در این خصوص می‌گوید: «ورشکستگی صرفاً مختص به شرکت‌هایی که یکی پس از دیگری در سال‌های 2010 تا 2014 سر برآورده و با انبوهی از بدهی‌ها مواجهند، نیست. برخی از شرکت‌هایی که در خطر ورشکستگی قرار دارند، شرکت‌هایی هستند که از ساختار مناسبی برخوردارند. در هر کسب‌وکاری اگر قیمت‌ها ناگهان 70 درصد افت کند، حتی شرکت‌هایی که بهترین برنامه‌ریزی را دارند نیز برای غلبه بر بحران باید سختی‌های زیادی را تحمل کنند. تنها بحث سقوط ناگهانی قیمت مطرح نیست؛ نفت 20 دلاری بسیار پایین‌تر از قیمت سربه‌سر همه شرکت‌های نفتی فعال در آمریکاست.»
نتایج تحقیقات میدانی فدرال رزرو دالاس نشان می‌دهد حتی شرکت‌های فعال در حوضه نفتی پرمیان تگزاس –که به دلیل پایین بودن هزینه استخراج نفت به طلایه‌دار رونق نفتی آمریکا تبدیل شده است- نیز برای کسب سود از فعالیت‌های نفتی خود نیازمند نفت 49 دلاری هستند. بر اساس این تحقیقات میدانی، 15 درصد از شرکت‌های نفتی آمریکایی تنها یک سال یا کمتر می‌توانند با نفت 40 دلاری به فعالیت خود ادامه دهند و 24 درصد شرکت‌های نفتی این کشور نیز با نفت 40 دلاری ظرف مدت یک الی دو سال ورشکسته خواهند شد.
شرکت وایتینگ پترولیوم که به‌تازگی اعلام ورشکستگی کرده است، شاید برای شهروندان عادی در آمریکا نام شناخته‌شده‌ای نباشد، اما این شرکت نفتی در اواخر سال 2018 حدود 5 میلیارد دلار قیمت‌گذاری شده بود. این شرکت که بیشتر فعالیت‌هایش در میادین نفتی پرهزینه داکوتای شمالی متمرکز است، در دوران نفت 100 دلاری رشد چشمگیری را تجربه کرد اما در سال‌های اخیر همواره در تلاش برای بقا بوده است. اسپنسر کاتر، تحلیلگر واحد اطلاعات اقتصادی بلومبرگ در خصوص وضعیت شرکت وایتینگ پترولیوم می‌گوید: «نفت کمتر از 60 دلاری برای شرکت وایتینگ مانند مرگ تدریجی بود، اما با نفت کمتر از 45 دلاری این شرکت هیچ راهی برای ادامه حیات نداشت.»
هیچ‌کس به شرکت‌های بازنده پول قرض نمی‌دهد
شاید در یک دهه گذشته هیچ شرکتی به اندازه شرکت‌های نفتی از پایین بودن نرخ بهره و وجود تقاضای پایدار برای اوراق قرضه خود در بین سرمایه‌گذاران، سود نبرده باشد. حتی پرریسک‌ترین شرکت‌های نفتی نیز طی این مدت قادر بوده‌اند از طریق انتشار اوراق قرضه شرکتی، منابع مالی موردنیاز خود را فراهم کنند. پایین بودن هزینه استقراض برای شرکت‌های نفتی آمریکایی باعث شد که این کشور به بزرگترین تولیدکننده نفت در جهان تبدیل شود.
اما اکنون شرکت‌های نفتی در آمریکا با حجم عظیمی از بدهی‌ها دست‌وپنجه نرم می‌کنند و شانس چندانی نیز برای تمدید سررسید پرداخت بدهی‌هایشان ندارند. در این میان بازار اوراق قرضه نیز عملاً به روی شرکت‌های نفتی بسته شده است و طی دو ماه اخیر هیچ اوراق قرضه‌ای در حوزه نفت و انرژی در آمریکا منتشر نشده است. تعجبی ندارد که سرمایه‌گذاران هیچ تمایلی به سرمایه‌گذاری در شرکت‌های بازنده از خود نشان ندهند. به گفته اسپنسر کاتر، این شرایط بسیاری از شرکت‌های نفتی را به مرز ورشکستگی خواهد کشاند.
چراغ‌های هشدار چشمک می‌زنند
وضعیت بازارهای مالی نشان می‌دهد که ورشکستگی‌های بیشتری در بین شرکت‌های نفتی در راه است. بر اساس رتبه‌بندی‌های جدید مؤسسه اعتبارسنجی S&P، در اواسط ماه مارس سال جاری میلادی (اواخر اسفند 1398) حدود 94 درصد از شرکت‌های فعال در حوزه نفت و گاز از لحاظ رتبه اعتباری در وضعیت «تحت فشار» بوده‌اند؛ در حالی که این رقم در پایان سال 2019 حدود 25 درصد بوده است.
اسپنسر کاتر، تحلیلگر واحد اطلاعات اقتصادی بلومبرگ، با استناد به این آمارها تأکید می‌کند: «کل بخش نفت و گاز تحت فشار است. احتمال دارد در ماه‌های آینده تعدادی از شرکت‌های بزرگ در بخش نفت و گاز ورشکسته شوند.»
بقای اصلح
کلید نجات شرکت‌های نفتی از بحران کنونی این است که قیمت هر بشکه نفت برای مدت زیادی زیر 40 دلار نباشد. یک رالی قیمتی بزرگ که شاید از یک رشد اقتصادی سریع نشأت بگیرد، به بسیاری از شرکت‌های نفتی در معرض ورشکستگی امکان می‌دهد که دوباره روی پای خود بایستند.
اما تداوم روند نزولی در بازار نفت برای مدت طولانی می‌تواند برای بسیاری از شرکت‌های نفتی فاجعه‌بار باشد. برخلاف دوره قبلی سقوط قیمت نفت (2014 تا 2016) که طی آن برخی شرکت‌ها با اعلام ورشکستگی توانستند از مزایای ماده 11 قانون ورشکستگی آمریکا استفاده کنند و از ورشکستگی نجات یابند، این بار به نظر نمی‌رسد که شرکت‌ها بتوانند برای نجات از ورشکستگی منابع مالی کافی جذب کنند.
اگر این اتفاقات رخ دهد، دارایی‌های شرکت‌های نفتی ورشکسته از بین نخواهد رفت بلکه با قیمتی بسیار کمتر نصیب شرکت‌های نفتی دیگری خواهد شد که در بازار باقی مانده‌اند و این شاید تنها نقطه مثبت ماجرا باشد. در هم شکسته شدن صنعت نفت و گاز می‌تواند به پاکسازی این صنعت به‌شدت ناکارآمد بینجامد. به گفته «جف ویل» تحلیلگر ارشد انرژی در شرکت مدیریت سرمایه نوبرگر برمن، همواره شرکت‌های بسیار ضعیف متعددی در صنعت نفت حضور داشته و توانسته‌اند برای مدت زیادی به حیات خود ادامه دهند.
شاید نیاز باشد برای پاکسازی بخش نفت و گاز از این شرکت‌های بسیار ضعیف و ناکارآمد، موجب از ورشکستگی شرکت‌ها در این بخش رخ دهد.