بخش پایین‌دستی صنعت نفت به طور سنتی طی ده‌های اخیر با رشد سریع مصرف فرآورده‌های نفتی تمام تلاش خود را به تامین سوخت مورد نیاز داخلی به خصوص بنزین و نفت‌گاز اختصاص داده بود.
ساخت پالایشگاه‌های جدید، اجرای طرح‌های افزایش ظرفیت پالایشگاه‌های موجود، توسعه زیرساخت‌های خطوط انتقال و مخازن ذخیره‌سازی فرآورده‌های نفتی و توسعه ظرفیت‌های صادراتی فرآورده‌های نفتی، رویکرد غالب فعالیت‌های صنعت پالایش کشور در دهه‌های اخیر بوده است؛ به طوری که تمامی ساختارهای تولیدی در ٩ پالایشگاه موجود کشور با ظرفیتی بیش از ٧٥/١ میلیون بشکه در روز و ظرفیت‌های بندری و خطوط لوله به تامین نیازهای روزانه از محل تولیدات داخلی و واردات فرآورده‌های نفتی به خصوص بنزین و نفت‌گاز اختصاص یافته بود.
با تشدید تحریم‌های ظالمانه غرب، بخشی از سوخت مصرفی کشور از طریق ارسال ریفرمیت از واحدهای پتروشیمی کشور تامین می‌شد که تبعات اقتصادی و زیست محیطی و در عین حال اثرات سوء آن بر سلامت شهروندان، تداوم رویکرد مزبور را با تردیدهایی جدی مواجه ساخته بود.
امروز اما مدیریت حوزه تولید و تامین فرآورده‌های نفتی کشور به کلی با گذشته متفاوت است و تغییر در راهبردهای دولت یازدهم و وزارت نفت، مدل کسب و کار این شرکت را با تغییرات عمده‌ای مواجه کرده است.
امروزه بخش عمده‌ای از نیاز کشور به بنزین از محل تولیدات داخلی تامین شده و تا زمان راه‌اندازی طرح‌های توسعه‌ای در پالایشگاه‌های موجود کشور و تامین کامل نیازهای داخلی در آینده بسیار نزدیک، بخشی از بنزین مصرفی از فرآورده‌های استاندارد در بازارهای جهانی تامین می‌شود.
در عین حال، تغییر راهبردی مشخصی، ناظر به رویکرد برون‌گرای صنعت پالایش کشور نیز پدید آمده است
برای نخستین‌بار است که اکنون در آستانه ١١ دهه عمر صنعت نفت در این مرز و بوم، کشور به یک «صادرکننده خالص فرآورده‌های نفتی» با رکورد صادرات ٤٠٠ هزار بشکه فرآورده نفتی در روز تبدیل شده است؛ به‌گونه‌ای که امروز این بخش از صنعت نفت کشور، با حضوری پررنگ در بازارهای منطقه‌ای فرآورده‌های نفتی، ضمن صادرات روزانه بیش از ٦٠ میلیون لیتر فرآورده‌های نفت‌گاز و نفت کوره، سهمی معادل ٥/١٣ درصد از مجموع صادرات فرآورده در منطقه خاورمیانه- که در سال ٢٠١٥ به عدد ٩/٢ میلیون بشکه در روز رسیده- را به خود اختصاص داده است و این رقم، بدون لحاظ‌کردن صادرات گازمایع است.
دستیابی به این رکورد عملکردی در شرایطی تحقق‌یافته که ظرفیت موجود این بخش برای توسعه صادرات، رقمی معادل ٥٠٠ هزار بشکه (روزانه ٨٠ میلیون لیتر فرآورده‌های نفتی) است. البته در شرایط فعلی به دلیل رشد سریع صادرات و محدودیت‌های موجود در حوزه بارگیری و صادرات، هنوز این میزان صادرات مجال تحقق نیافته؛ اما برنامه‌ریزی لازم برای رسیدن این رقم به حدود ٦٠٠ هزار بشکه در روز در سال آینده انجام شده است.
در کنار این تحولات، بررسی‌هایی برای معکوس ساختن جریان فرآورده در برخی از خطوط لوله انتقال کشور در دست انجام است. به این ترتیب خط لوله‌ای که در گذشته برای انتقال فرآورده‌های تولیدی از برخی مراکز پالایشگاهی (از جمله پالایشگاه‌های امام خمینی (ره) شازند و تهران یا مبادی وارداتی در جنوب و جنوب غربی کشور به مراکز عمده مصرف در اقصی نقاط ایران مورد استفاده قرار می‌گرفت) اکنون برای انتقال مازاد فرآورده‌های تولیدی پالایشگاه‌های کشور به مبادی صادراتی خارج از کشور مورد استفاده قرار خواهد گرفت. تحولی که حتی تصور آن در پنج سال قبل نیز نمی‌رفت.
به این ترتیب بخش پایین‌دستی صنعت نفت به موازات بخش بالادستی، عملا به یکی از مهم‌ترین مجاری درآمدزایی ارزی برای کشور تبدیل شده است.
نکته مهم دیگر در این خصوص، گذار موفق از عمده‌ترین چالش موجود فراروی این بخش در مقوله «تامین نیازهای داخلی» بوده است. به گونه‌ای که امروز، برنامه‌ریزی برای توسعه حضور در بازارهای منطقه‌ای و جهانی فرآورده‌های نفتی یکی از عمده‌ترین راهبردهای این شرکت است که پارادایم سنتی صنعت پایین‌دستی را با تحولی بنیادین مواجه ساخته است. چنین رویکردی در واقع سیاست بنیادین اقتصاد ملی در پرهیز از خام‌فروشی نفت را محقق ساخته و شرایطی را فراهم ساخته که مصرف‌کنندگان انرژی در سطح بین‌المللی، برند صنایع پالایش نفت ایران را نیز در جانب عرضه بازارهای جهانی نفت و فرآورده شاهد باشند.
تحقق این دستاورد ملی در بستر برجام و گشایش مسیر تجارت خارجی ایران با بازارهای جهانی صورت گرفت. تجارت روزانه بیش از ٤٠٠ هزار بشکه فرآورده‌های نفتی با چندین بازار هدف مختلف نیازمند دسترسی به سیستم حمل و نقل دریایی و زمینی بین‌المللی، سیستم مالی بین‌المللی و امکانات و تسهیلات بیمه‌ای مورد نیاز و مهم‌تر از همه اعتماد ایجاد شده برای شرکای تجاری کشور در سایه سیاست موفق حل و فصل مساله هسته‌ای است.
قطعا بدون برخورداری از دستاوردهای برجام در حوزه روابط خارجی و تجارت بین‌المللی، به هیچ عنوان امکان کسب سهمی ١٣ درصدی از مجموع تجارت فرآورده در منطقه خاورمیانه متصور نبود.
اکنون بخش پایین‌دستی صنعت نفت با سیاستگذاری منطقی داخلی و در فضای تعامل سازنده با جهان خارج، نام صنعت نفت ایران را در آن سوی مرزها در قالبی نو مطرح و برندی ایرانی را در حوزه فرآورده‌های نفتی بازار جهانی انرژی مطرح ساخته است.