سال ۱۳۹۹ و درحالی‌که شاخص کل بورس برای گذر از مرز دو میلیون واحد کمین کرده بود، وعده عرضه سه صندوق دولتی در قالب ETF از سوی دولتمردان داده و قرار شد صندوق نخست بانکی و بیمه‌ای، صندوق دوم پالایشی و صندوق سوم خودرویی و فلزی باشد. درواقع دولت بنا داشت باقیمانده سهم خود در برخی بانک‌ها، بیمه‌ها، پالایشگاه‌ها، شرکت‌های خودرویی و فولادی را در بازار عرضه و از این طریق سهام خود را به مردم واگذار کند. این صندوق‌ها با ۲۰ تا ۳۰ درصد تخفیف به مردم واگذار شد و هر ایرانی دارای کد ملی می‌توانست خریدار آنها باشد.
نکته جالب این بود که وزیر سابق اقتصاد در آن زمان بارها تأکید کرد که این صندوق‌ها فرصت خوبی برای توزیع ثروت بین آحاد ایرانی است. همچنین اعلام کرد که با توجه به تخفیف ۲۰ درصدی این صندوق اگر فردی پنج میلیون تومان سهام پالایشی یکم بخرد، یک‌میلیون تومان تخفیف خواهد گرفت و درواقع به میزان یک‌میلیون تومان از ثروت بهره‌مند خواهد شد.
روزهای پرفراز و نشیب دو صندوق
در این راستا صندوق اول با نام دارا یکم در اوایل تابستان سال ۱۳۹۹ عرضه و در سوم تیرماه قابل معامله شد. درواقع وزارت امور اقتصادی و دارایی از طریق این واگذاری، به نمایندگی از دولت، باقیمانده سهام خود در بانک‌های ملت، تجارت و صادرات ایران و بیمه‌های البرز و اتکایی امین را واگذار کرد.
در پذیره‌نویسی صندوق دارایکم بیش از چهار میلیون نفر مشارکت کردند. صندوقی که هم‌راستا با روزهای صعودی بازار سرمایه، بازدهی چشمگیری داشت و تا ۲۰۰ درصد سود هم پیش رفت. سوددهی دارایکم به‌گونه‌ای بود که حتی باوجود سقوط چشمگیر شاخص کل بورس از دو میلیون واحد به کمتر از یک‌میلیون واحد، این صندوق همچنان در سود قرار داشت. اما عمر این سود طولانی نبود و سقوط‌های پی‌درپی بازار این صندوق را هم به ته چاه کشاند. البته ارزش این صندوق زیر سایه روزهای صعودی بازار در سال جدید نیز افزایش یافته و طبق آخرین آمار، هر واحد این صندوق بیش از ۱۲ هزار تومان قیمت دارد.
مسیر سوددهی پالایشی یکم از همان ابتدا کاملاً از دارایکم جدا شد. پالایشی یکم باقیمانده سهام دولت در چهار پالایشگاه تهران، تبریز، اصفهان و بندرعباس بود که عرضه آن با اختلاف بین وزارت نفت و وزارت اقتصاد کلید خورد و بهانه‌ای برای ریزش بازار شد! این صندوق عرضه شد اما عرضه آن هم‌زمان با ریزش بازار بود. هر واحد این صندوق نیز در روز عرضه ۱۰ هزار تومان قیمت داشت اما در روزهای ریزشی بازار به ۵۰۰۰ تومان، یعنی نصف قیمت روز عرضه نیز رسید. قیمت این صندوق در آخرین روز معاملات در هفته جاری به بیش از ۸۰۰۰ تومان رسید.
پیشنهاد سه‌گانه سازمان
وضعیت این صندوق‌ها ضربه محکم دیگری بود تا اعتماد سهامداران به بازار سرمایه را بیش‌ازپیش خدشه‌دار کند. نکته‌ای که مجید عشقی، رئیس سازمان بورس و اوراق بهادار هم به آن اشاره کرد و گفت: این صندوق‌ها آبروی دولت، بازار سرمایه و صندوق‌های دیگر را برده‌اند! در همین راستا سازمان بورس و اوراق بهادار در اقدامی جدید راهکارهای سه‌گانه‌ای را در راستای نزدیک‌تر شدن صندوق‌های پالایش یکم و دارا یکم به ارزش ذاتی خود در هیئت مدیره جمع‌بندی و پیشنهاد کرده است.
بر اساس این پیشنهاد، اشخاص غیردولتی سهام‌دار این صندوق‌ها باید بتوانند در صندوق‌ها اعمال رأی کنند. پیش‌ازاین تنها دولت امکان تأثیرگذاری مستقیم در مجمع صندوق‌ها را داشت و سایر سرمایه‌گذاران حقیقی و حقوقی امکان مشارکت در تصمیم‌گیری این صندوق‌ها را نداشتند.
سازمان بورس در پیشنهادی دیگر مطرح کرد که این ETF ها به صندوق‌های فعال و بخشی تبدیل شوند؛ به این معنی که صندوق‌ها می‌توانند ترکیب سبد سهام را تغییر داده و بازارگردان نیز داشته باشند. این در حالی است که پیش از در سبد سهام صندوق پالایش یکم تنها چهار نماد شتران، شپنا، شبندر و شبریز و در سبد سهام صندوق دارایکم نمادهای وبملت، وبصادر، وتجارت، اتکام و البرز وجود داشت و با مدیریت غیرفعال (عدم امکان تغییر در تعداد سهام موجود و خرید و فروش نماد جدید) اداره می‌شد، اما با اجرای پیشنهاد حاضر امکان تغییر ترکیب سبد سهام و استفاده از پتانسیل بازارگردان نیز برای آنها فراهم خواهد شد.
امکان فروش واحدهای ممتاز این صندوق‌ها در یک مزایده و واگذاری آن به بخش خصوصی برای جذب نقدینگی بیشتر، یکی دیگر از پیشنهادهای مطرح شده در این خصوص است. این پیشنهاد نیز در راستای پیشنهاد اول بوده و امکان فروش واحدهای ممتاز را به‌منظور جذب منابع جدید و به‌کارگیری در اداره صندوق به‌منظور افزایش قدرت مانور سرمایه‌گذاری مطرح شده است.
البته این راهکارها برای اجرایی شدن در انتظار تصویب شورای عالی بورس است اما پیش‌بینی می‌شود با اجرایی شدن این پیشنهادها، صندوق‌های دارایکم و پالایش یکم به ۹۵ درصد از ارزش ذاتی خود برسند.