نمایشگاه توانمندی‌های صادراتی جمهوری اسلامی ایران، فرصتی گران‌سنگ برای معرفی ظرفیت‌های مناطق مختلف کشور به جامعه اقتصادی ملی و بین‌المللی است. استان کهگیلویه و بویراحمد هم با وجود وسعت محدود جغرافیایی و جمعیتی، تنوع زیستی، منابع طبیعی، نیروی انسانی توانمند و موقعیت ویژه جغرافیایی، پتانسیل‌های بی‌بدیلی در حوزه صادرات، کمتر مورد توجه قرار گرفته است. این یادداشت در راستای ترسیم تصویری جامع و واقع‌نگر از ظرفیت‌ها، چالش‌ها و راهکارهای توسعه صادرات در استان کهگیلویه و بویراحمد تنظیم شده است.
شناخت دقیق و مستند از توانمندی‌های صادراتی، نخستین گام در طراحی نقشه‌راه توسعه صادرات هر منطقه است. استان کهگیلویه و بویراحمد با قرار داشتن در جنوب غرب کشور و عدم برخورداری از مرز زمینی یا دریایی، اما از قابلیت‌هایی برخوردار است که می‌تواند در صورت برنامه‌ریزی اصولی، سهم قابل‌توجهی در سبد صادراتی کشور داشته باشد.
ظرفیت‌های بالفعل صادراتی
۱. محصولات کشاورزی و باغی: محصولاتی نظیر سیب، انگور، انار، گردو و مرکبات در این استان از کیفیت بالا و امکان رقابت در بازارهای منطقه‌ای برخوردارند.
۲. گیاهان دارویی و داروهای گیاهی: علاوه بر وفور گونه‌های دارویی مانند باریجه، آنغوزه، آویشن، و کتیرا، طی سال‌های اخیر ظرفیت تولید داروهای گیاهی نیز در برخی مناطق استان فعال شده است. واحدهای تولیدی کوچک و متوسط در حال تولید عصاره‌ها، شربت‌ها و فرآورده‌های دارویی گیاهی هستند که با حمایت مناسب می‌توانند سهم صادراتی قابل‌توجهی داشته باشند.
۳. گل رز: در مناطق معتدل استان، گل رز با کیفیت بسیار بالا و در برخی نقاط حتی با استاندارد صادراتی، تولید می‌شود. توسعه سطح زیر کشت و تقویت بسته‌بندی می‌تواند زمینه صادرات این محصول پرطرفدار را فراهم کند.
۴. آب معدنی: استان دارای منابع آب معدنی با کیفیت بسیار بالا و ترکیبات منحصربه‌فرد معدنی است. برخی برندهای آب معدنی محلی با بسته‌بندی مدرن وارد بازار شده‌اند و قابلیت حضور در بازارهای صادراتی را دارند.
۵. صنایع‌دستی گلیم، گبه و فرش: طرح‌ها و رنگ‌های اصیل این صنایع‌دستی برگرفته از هویت فرهنگی منطقه‌اند و می‌توانند در بازارهای هدف با تقاضای بالا برای محصولات هنری و سنتی جایگاه مطلوبی پیدا کنند.
۶. سیمان و کلینکر: وجود کارخانه‌های تولید سیمان در استان، این محصول را به یکی از اقلام صادراتی بالفعل تبدیل کرده است. تولید کلینکر و قابلیت حمل به بنادر جنوبی کشور، فرصت مناسبی برای صادرات به کشورهای حوزه خلیج‌فارس و شرق آفریقا فراهم کرده است.
ظرفیت‌های بالقوه صادراتی
۱. نفت، گاز و صنایع پایین‌دستی پتروشیمی: با توجه به مخازن عظیم نفت و گاز در مناطق دنا، گچساران و بهمئی، استان مستعد توسعه صنایع پایین‌دستی پتروشیمی است. ایجاد مجتمع‌های پتروشیمی و پالایشگاهی می‌تواند هم به ارزش‌افزوده بیشتر و هم به تنوع محصولات صادراتی بینجامد.
۲. آب: با توجه به منابع غنی آب سطحی و زیرزمینی، امکان صادرات آب بسته‌بندی‌شده به کشورهای کم‌آب منطقه، از جمله حوزه خلیج‌فارس، یک فرصت بالقوه مهم محسوب می‌شود.
۳. گیاهان دارویی (در مقیاس صنعتی): فراتر از برداشت‌های سنتی، توسعه مزارع مکانیزه و کشت‌های صنعتی گیاهان دارویی، به همراه احداث واحدهای فرآوری صنعتی، می‌تواند زمینه صادراتی با سود بالا ایجاد کند.
۴. گلخانه‌ها (گل رز و سایر محصولات گلخانه‌ای): با توجه به اقلیم مساعد، توسعه گلخانه‌های مدرن برای تولید گل رز، سبزیجات، صیفی‌جات و گیاهان زینتی می‌تواند بازار صادراتی گسترده‌ای به‌ویژه در کشورهای حوزه خلیج‌فارس و آسیای میانه در اختیار بگیرد.
۵. شیلات (ماهی گرم‌آبی، سردآبی و خاویاری): ظرفیت‌های طبیعی آبزی‌پروری در رودخانه‌ها و سدهای استان، همچنین ایجاد زیرساخت‌های مناسب برای پرورش ماهیان خاویاری، قزل‌آلا و ماهیان گرم‌آبی، می‌تواند بستری قوی برای صادرات آبزیان به‌ویژه در بازارهای اوراسیا و حوزه خلیج‌فارس که تقاضای بالایی برای محصولات شیلاتی وجود دارد، فراهم کند.
چالش‌های مسیر صادرات و توسعه آن در استان
اگرچه ظرفیت‌های صادراتی استان کم‌نظیر است، اما موانع و چالش‌های متعددی باعث شده که این ظرفیت‌ها بالفعل نشوند. شناخت این چالش‌ها شرط لازم برای برنامه‌ریزی واقع‌بینانه است. این چالش‌ها را مرور کرده‌ایم.
۱. نبود زیرساخت‌های حمل‌ونقل و لجستیک صادراتی: استان فاقد زیرساخت‌های مدرن برای حمل‌ونقل هوایی، ریلی و جاده‌ای به مقاصد صادراتی است. عدم دسترسی مستقیم به مرزهای صادراتی و نبود پایانه‌های صادراتی مجهز، فرایند صادرات را زمان‌بر و پرهزینه می‌کند.
۲. کمبود واحدهای بسته‌بندی و فرآوری: بسیاری از محصولات استان به‌صورت خام و بدون فرآوری صادر یا حتی در داخل مصرف می‌شوند. نبود واحدهای صنعتی با استانداردهای صادراتی، یکی از گلوگاه‌های توسعه صادرات در استان است.
۳. ضعف در بازاریابی بین‌المللی: عدم آشنایی تولیدکنندگان و صادرکنندگان استان با بازارهای هدف، شیوه‌های جدید بازاریابی بین‌المللی و استانداردهای صادراتی باعث شده سهم استان در تجارت خارجی کشور اندک باقی بماند.
۴. موانع مالی و بانکی: محدودیت‌های بانکی، نبود منابع مالی ارزان‌قیمت برای توسعه صادرات و مشکلات مربوط به ضمانت‌نامه‌ها، روند صادرات را برای فعالان اقتصادی سخت و پرریسک کرده است.
۵. نقص در قوانین و مقررات پشتیبان صادرات: عدم هماهنگی بین قوانین ملی و شرایط محلی استان، همچنین بروکراسی پیچیده اداری، از دیگر چالش‌های جدی در مسیر صادرات استان است.
با وجود چالش‌های یادشده، توسعه صادرات استان نه‌تنها ممکن، بلکه ضروری است. تحقق این هدف، مستلزم برنامه‌ریزی منسجم، همکاری بین‌بخشی و نقش‌آفرینی فعال همه ذی‌نفعان است.
استانداری و دستگاه‌های اجرایی استانی باید در اولویت‌بندی برنامه‌های توسعه‌ای، توجه ویژه‌ای به صادرات‌محوری داشته باشند و ساخت پروژه‌های زیرساختی مانند پایانه‌های صادراتی، جاده‌های ارتباطی، شهرک‌های صنعتی تخصصی صادراتی را تسریع و تسهیل کنند.
نمایندگان مجلس شورای اسلامی نیز می‌توانند با تدوین و تصویب قوانین حمایتی، اصلاح نظام بانکی و پیگیری اعتبارات لازم برای تکمیل زیرساخت‌ها، نقش مؤثری در رفع موانع صادراتی ایفا کنند.
دولت و نهادهای ملی هم باید با تخصیص اعتبارات حمایتی، تدوین بسته‌های تشویقی برای صادرات محصولات غیرنفتی و اصلاح نظام گمرکی، از صادرکنندگان استان حمایت کنند.
قوه قضائیه و نهادهای نظارتی نیز می‌توانند با تضمین امنیت اقتصادی و حمایت از سرمایه‌گذاران، فضا را برای فعالیت اقتصادی سالم و رقابتی مهیا سازند.
اتاق ایران نیز به‌عنوان متولی توسعه صادرات غیرنفتی، می‌تواند با هدایت منابع، تسهیل ارتباطات بین‌المللی و تقویت جایگاه استان در عرصه‌های ملی و بین‌المللی، نقش راهبردی ایفا کند. اتاق یاسوج نیز به‌عنوان نهاد بخش خصوصی، تلاش دارد تا با برگزاری همایش‌ها، دوره‌های آموزشی، اعزام و پذیرش هیأت‌های تجاری و همکاری با شرکت‌های دانش‌بنیان، بستر را برای صادرات‌محوری بنگاه‌های اقتصادی استان فراهم آورد.
در یک جمع‌بندی کلی، می‌توان گفت که توسعه صادرات استان کهگیلویه و بویراحمد نیازمند ارتقای سطح دانش و مهارت فعالان اقتصادی استان در حوزه صادرات، ایجاد اکوسیستم صادراتی شامل خوشه‌های صنعتی صادرات‌محور، اتصال به زنجیره ارزش صادرات ملی و بین‌المللی، بهره‌مندی از فناوری‌های نو در تولید و بازاریابی و مشارکت اثربخش نهادهای پژوهشی، دانشگاهی و استارت‌آپی است.
در پایان باید گفت استان کهگیلویه و بویراحمد علیرغم برخورداری از منابع ارزشمند، همچنان در حاشیه نقشه صادراتی کشور قرار دارد؛ اما این واقعیت، به معنای ضعف نیست، بلکه نشانه فرصت‌های بیکرانی است که هنوز بهره‌برداری کامل از آن‌ها صورت نگرفته است. امروز، بیش از هر زمان دیگری، نیازمند انسجام، تدبیر و اراده جمعی برای تبدیل این ظرفیت‌ها به ثروت هستیم.
اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی یاسوج در مسیر توسعه صادرات استان، به‌عنوان حلقه واسط بین دولت و بخش خصوصی، تمام توان و ظرفیت خود را به‌کار می‌گیرد و دوشادوش فعالان اقتصادی، برای آینده‌ای درخشان‌تر گام برمی‌دارد.