نظام بانکی ما سالهاست از داشتن رتبهبندی اعتباری محروم است. حال آنکه در دنیا تمام بانکها تحت عنوان رتبههای احراز شده فعالیت میکنند و نوع فعالیت آنها هم بر این اساس تعریف میشود. رتبهبندی بانکها بر اساس کیفیت خدمات، میزان داراییها، ترازنامه مالی، درصد سودآوری و... انجام میشود و با درجههای A، B و C تعریف میشود. اگر رتبه بانکهای کشوری مثل سوییس را نگاه کنید میبینید که بانکهایی با رتبه AAA وجود دارد. که به اصطلاح تریپلیای گفته میشود. متاسفانه ما در ایران رتبهبندی برای بانکها نداریم. علت اصلی آن هم دولتی بودن بانکهاست. در بانکهای دولتی مدیران با یک حکم میآیند و با حکمی دیگر میروند. مردم نیز کار با این بانکها را نه از روی انتخاب و اعتمادشان انجام میدادند بلکه ناگزیر به ارتباط با گزینههای موجود بودند. دولت در ایران انحصار شبکه بانکی را به دست گرفته بود و پس از تاسیس بانکهای خصوصی هم میبینیم که بخش خصوصی به معنای واقعی فعال نشده است.
با این حال فضا پس از حضور بانکهای غیردولتی برای رتبهبندی بانکها فراهم شده است اما متاسفانه دستگاهی که بتواند این رتبهبندی را بر اساس استانداردهای جهانی انجام دهد، وجود ندارد. برای انجام یک رتبهبندی اصولی باید سازمانی بیطرف این کار را انجام دهد که در حال حاضر از وجود چنین سازمانی بیبهره هستیم.
از سوی دیگر اگر در این شرایط بانکهای ایران با استانداردهای جهانی مورد ارزیابی و رتبهبندی قرار گیرند هیچ یک از بانکها قادر به کسب رتبه A یا B نخواهند بود که بخشی از این نازل بودن کیفیت به مدیریت موجود در نظام بانکی باز میگردد. اغلب مدیران بانکی کشور مدیران حرفهای نیستند و به دلیل ارتباطشان با ارباب قدرت به این سمتها دست یافتهاند. غالب این بانکها نیز تمایلی ندارند مورد ارزیابی قرار گرفته و رتبهبندی شوند. چراکه لازمه این کار داشتن رزومه تخصصی برای مدیران است. همچنین باید ترازنامه بانکها طبق اصول و قوانین نوشته شود حال آنکه هیچ یک از بانکهای ما در ایران حایز چنین ویژگی و شرایطی نیستند و عملکرد بانکها بهشدت غیرشفاف است. ترازنامه بانکها لازم است مطابق با استاندارد حسابرسی جهانی تهیه و برای مطالبات معوق حتما ذخیره کافی در نظر گرفته شده باشد. اما متاسفانه میبینیم که ترازنامهها واجد شرایط مورد اشاره نیستند.
به طوری که برای سال جاری بانک مرکزی دستور داد ترازنامهها با استانداردهای بینالمللی بازتنظیم شود و بسیاری از حسابهای مالی بانکها را نپذیرفت. در هر حال موضوع نظارت از مباحث بسیار مهم در سیستم بانکی است. به تازگی بانک مرکزی بر اساس طرحی جدید که در تعامل با پژوهشکده پولی و بانکی تدوین شده موضوع نظارت را به صورت جدیتر در دستور کار قرار داده است.
طبق این طرح باید براساس استانداردهای بینالمللی نسخهای جدید و بومی شده از نظارتها را تدوین کرده و با ملاک قرار دادن این طرح جدید بر نظام بانکی نظارت موثر کرد. در این طرح نظارت از بانک به گروه بانک تسری یافته و در شکلی گستردهتر انجام میشود. به این ترتیب هر نوع ریسکی که بانکها را تهدید کرده یا سلامت آنها را به خطر بیندازد مورد نظارت بانک مرکزی قرار میگیرد.