مرکز پژوهش‌های اتاق ایران، در صد و پانزدهمین گزارش از سلسله گزارش‌های «پایش تحولات تجارت جهانی» که با هدف بررسی رویدادهای کلیدی در محیط ژئواکونومیک ایران، انجام می‌شود، گلچینی از تحولات اخیر در سه لایه جهانی و منطقه‌ای محیط ژئواکونومیک ایران و گزیده‌ای از پژوهش‌های تازه را ارائه کرده است.
بر اساس این گزارش، در تحولات جهانی دولت ترامپ، در تاریخ اول اوت ۲۰۲۵، موج جدیدی از اقدامات تعرفه‌ای گسترده علیه کشورهای مختلف را اجرایی کرد. طبق فرمان مربوطه تعرفه پایه‌ای ۱۰ درصدی بر تمامی واردات از تاریخ ۵ آوریل برقرار شد. همچنین از ۹ آوریل تعرفه‌های تکمیلی بر اساس کسری تراز تجاری کشورهای مختلف بین ۱۱ تا ۵۰ درصد افزوده شدند. میانگین تعرفه واردات آمریکا که پیش از دولت ترامپ حدود ۲.۳٪ بود، اکنون به بیش از ۱۸.۴٪ رسیده است که بالاترین سطح در حدود یک قرن گذشته است. بازارهای مالی نیز بلافاصله واکنش نشان دادند: در تاریخ اول اوت ۲۰۲۵، شاخص داو جونز ۵۴۲ واحد سقوط کرد، شاخص S&P 500 حدود ۱.۶٪افت داشت و شاخص نزدک نیز حدود ۲.۲٪کاهش یافت. تحلیل‌گران، این نوسانات را ناشی از افزایش مخاطره تورمی عدم اطمینان نسبت به آینده تجاری آمریکا و نگرانی از اقدامات تلافی‌جویانه سایر کشورها می‌دانند. در زمینه مذاکرات تجاری، دولت آمریکا موفق شد با برخی کشورها توافق‌هایی را برای کاهش یا حذف تعرفه‌ها امضا کند. به عنوان نمونه، اتحادیه اروپا با سقف تعرفه‌ای ۱۵ درصدی موافقت کرد و در مقابل، متعهد به واردات انرژی و تسلیحات آمریکایی شد.
در ادامه این گزارش آمده است: ایالات متحده و اتحادیه اروپا به توافق تجاری گسترده‌ای دست یافتند که به ماه‌ها تنش پایان داد و تنها چند روز پیش از ضرب‌الاجل تعیین‌شده از سوی دونالد ترامپ (اول آگوست) برای اعمال تعرفه‌های سنگین، از یک جنگ تجاری تمام‌عیار جلوگیری کرد. طبق این توافق، اتحادیه اروپا موظف است بر اکثر کالاهای صادراتی خود، از جمله خودروها، تعرفه‌ای ۱۵ درصدی بپردازد. افزون بر تعهدات پیشین، بروکسل پذیرفته صدها میلیارد دلار برای خرید تسلیحات و محصولات انرژی آمریکایی هزینه کند.
این گزارش با اشاره به تحولات منطقه، ادامه داده است: به دنبال برنامه‌های گسترده عربستان سعودی برای تنوع‌بخشی به منابع درآمدی و کاهش وابستگی به نفت، سازمان زمین‌شناسی این کشور از شناسایی ۵۷۴۴ ذخیره معدنی جدید تا ابتدای سه‌ماهه نخست سال ۲۰۲۵ خبر داد؛ دستاوردی که نشان‌دهنده گسترش دامنه برنامه‌های اکتشاف زمین‌شناسی در راستای اهداف چشم‌انداز ۲۰۳۰ این کشور است. بر پایه گزارشی که این نهاد منتشر کرده، ۳۱۹۶ مورد از این کشفیات مربوط به ذخایر غیرفلزی و ۲۵۴۸ مورد مربوط به معادن فلزی هستند؛ موضوعی که عربستان را به عنوان یکی از بازیگران نوظهور در عرصه بین‌المللی معدن مطرح می‌سازد.
این گزارش می‌افزاید: از اول اوت ۲۰۲۵، توافق‌نامه جامع مشارکت تجاری و اقتصادی میان ترکیه و قطر به صورت رسمی اجرایی شد؛ توافقی که با هدف تقویت روابط اقتصادی و ارتقای سطح مبادلات تجاری میان دو کشور طراحی شده است. این توافق‌نامه که در سال ۲۰۱۸ امضا شده بود، شامل حذف متقابل تعرفه‌های گمرکی بر بخش گسترده‌ای از کالاها، کاهش موانع غیرتعرفه‌ای و بهبود چارچوب‌های فنی، خدماتی و الکترونیکی برای تسهیل تجارت است. مقام‌های ترکیه انتظار دارند حجم تجارت دوجانبه در میان‌مدت به ۵ میلیارد دلار افزایش یابد.
در این گزارش آمده است: در ادامه تلاش‌های منطقه‌ای ترکیه برای توسعه زیرساخت‌های انرژی و ترانزیتی، وزیر انرژی و منابع طبیعی این کشور، اعلام کرد که کشورش امیدوار است کریدور زنگزور به زودی به مسیر مستقیم و راهبردی برای انتقال انرژی از جمهوری آذربایجان به ترکیه تبدیل شود. برای ترکیه، کریدور زنگزور که قرار است منطقه نخجوان را از طریق خاک ارمنستان به سرزمین اصلی جمهوری آذربایجان متصل کند، یکی از مهم‌ترین پروژه‌های ژئواستراتژیک منطقه قفقاز محسوب می‌شود. بهره‌برداری کامل از این مسیر، علاوه بر تحکیم اتصال جمهوری آذربایجان و ترکیه، می‌تواند زیرساخت‌های انتقال انرژی، تجارت و لجستیک میان آسیای مرکزی، قفقاز، آناتولی و اروپا را دگرگون کند.
این گزارش ادامه می‌دهد: در پژوهش‌های تازه بانک توسعه آسیایی در تازه‌ترین گزارش چشم‌انداز توسعه آسیا، پیش‌بینی خود از رشد اقتصادی منطقه قفقاز و آسیای مرکزی را برای سال‌های ۲۰۲۵ و ۲۰۲۶ افزایش داد. بر اساس این گزارش با وجود بهبود نسبی در رشد اقتصادی منطقه، تورم بالا و ناپایدار می‌تواند به چالشی جدی برای ثبات اقتصادی کشورهای آسیای مرکزی و قفقاز تبدیل شود. ادامه سرمایه‌گذاری دولتی، اصلاحات ساختاری در بازار انرژی و سیاست‌های پولی هوشمندانه برای مدیریت فشارهای تورمی از جمله اولویت‌های اصلی دولت‌ها در این منطقه در سال‌های پیش‌رو خواهد بود.
متن کامل گزارش را اینجا بخوانید.