صنعت بیمه در اقتصاد جهانی امروز، نه تنها ابزاری برای جبران خسارت، بلکه یکی از ارکان اصلی ثبات اقتصادی و مدیریت ریسک به شمار می‌رود. این صنعت با گردش مالی عظیم، پیوندی عمیق با سایر بخش‌های اقتصادی برقرار کرده و زمینه‌ساز پایداری فعالیت‌های تجاری و صنعتی شده است. در دنیای پرنوسان کنونی که مخاطرات طبیعی، مالی و ژئوپلیتیکی هر روز شکل تازه‌ای پیدا می‌کند؛ نقش بیمه بیش از پیش حیاتی است. شرکت‌های بیمه پیشرو در جهان با تکیه بر داده، فناوری دیجیتال و مهندسی ریسک توانسته‌اند کارآمدی خود را افزایش دهند و الگوهایی خلق کنند که برای صنعت بیمه ایران نیز آموزنده است.
مهندسی ریسک؛ ستون فقرات صنعت بیمه
ماهیت فعالیت بیمه‌ای بر مبنای شناسایی، پذیرش و توزیع ریسک استوار است. بیمه‌گر در برابر مبلغ معینی که از بیمه‌گذار دریافت می‌کند؛ تعهد جبران خسارت در صورت وقوع حادثه یا رویداد ناخواسته را می‌پذیرد. اما این رابطه اقتصادی ساده در بطن خود تضادی طبیعی میان منافع دو طرف دارد به طوری که بیمه‌گذار به دنبال پوشش بیشتر با هزینه کمتر است و بیمه‌گر به دنبال پذیرش ریسک کمتر در قبال حق بیمه بالاتر است. توازن این دو منافع در نقطه‌ای موسوم به «نقطه بهینه» حاصل می‌شود؛ نقطه‌ای که در آن هزینه و سطح پوشش به شکلی منطقی و پایدار تلاقی می‌کنند.
پیشرفته‌ترین شرکت‌های بیمه جهان با تحلیل داده، مدل‌سازی ریسک و نوآوری در خدمات توانسته‌اند به این نقطه بهینه نزدیک شوند. آنها با اتکا به ابزارهای فناورانه، نه‌تنها خسارت را بهتر و سریع‌تر جبران می‌کنند بلکه با پیش‌بینی و پیشگیری از وقوع حادثه، هزینه‌ها را کاهش می‌دهند. مهندسی ریسک در واقع قلب تپنده این تحول است؛ رویکردی که شرکت‌های ایرانی نیز باید با شیوه‌های مدرن آن به‌صورت علمی و سیستمی آشنا شوند.
تجربه جهانی در کاهش ریسک و ساده‌سازی فرآیندها
در بسیاری از کشورها، بیمه‌گران به جای افزایش نرخ‌ها برای پوشش ریسک، از ابزارهای هوشمند جهت کاهش احتمال حادثه استفاده می‌کنند. پیشنهاد مسیرهای کم‌ریسک‌تر در حمل‌ونقل یا ارائه راهکارهای جایگزین در شرایط بحرانی، نمونه‌هایی از این رویکرد است. پس از ناامن شدن کانال سوئز در اکتبر ۲۰۲۳، نرخ بیمه عبور از این مسیر تا سطح شرایط جنگی افزایش یافت، اما شرکت‌های بیمه با پیشنهاد مسیرهای جایگزین و نرخ عادی و یا حتی تخفیفی، توانستند سطح ریسک و هزینه‌ها را برای مشتریان کنترل کنند.
در کنار کاهش ریسک، ساده‌سازی فرآیند بیمه نیز به عامل رقابت‌پذیری شرکت‌ها تبدیل شده است. تجربه جهانی نشان می‌دهد مشتریان در نهایت به دنبال سادگی، شفافیت و به‌صرفه‌بودن هستند؛ عناصری که به مدد فناوری دیجیتال تحقق یافته و در دسترس است.
فناوری‌های نو و شرکت‌های پیشرو
شرکت Loadsure نمونه بارز این تحول است. این شرکت انگلیسی که از سال ۲۰۱۸ فعالیت خود را آغاز کرده، با بهره‌گیری از هوش مصنوعی، بیمه باربری دیجیتال و قیمت‌گذاری لحظه‌ای ارائه می‌دهد. تسویه خسارت خودکار، کاهش هزینه‌های سربار و تحلیل لحظه‌ای ریسک، باعث شده تا این مدل بیمه‌ای به‌سرعت مورد استقبال قرار گیرد.
در آمریکا نیز شرکتAXA XL با ایجاد پورتال‌های آنلاین برای کارگزاران بیمه بار، فرآیند صدور بیمه را متحول کرده است. این شرکت با تسهیل دسترسی به بیمه‌های تخصصی در حوزه‌های انرژی، ساخت‌وساز و حمل‌ونقل، هم زمان پاسخگویی را کاهش داده و هم کیفیت خدمات را ارتقا داده است.
نمونه دیگر، شرکتAllianz Commercial است که مهندسی ریسک را به‌صورت ساختاری در خدمات خود نهادینه کرده است. این شرکت با ارائه مشاوره‌های اختصاصی در حوزه زنجیره تأمین، انبارداری و حمل‌ونقل، نه‌تنها خسارت‌ها را کاهش داده بلکه با ارائه تخفیف‌های مبتنی بر رعایت استانداردهای ایمنی، انگیزه مشتریان برای کاهش ریسک را افزایش داده است.
در حوزه حمل‌ونقل شهری، شرکتZego توانسته مدل نوینی از بیمه کوتاه‌مدت را برای ناوگان تحویل کالا ایجاد کند. با استفاده از فناوری تلماتیک (ترکیب مخابرات و داده‌پردازی)، این شرکت بیمه‌نامه‌هایی صادر می‌کند که بر اساس میزان استفاده از خودرو و رفتار راننده قیمت‌گذاری می‌شوند. این سازوکار علاوه بر کاهش تقلب، بهره‌وری و شفافیت را افزایش داده است.
نقش استارتاپ‌ها و فین‌تک‌ها در آینده بیمه
تحول بیمه تنها محدود به شرکت‌های بزرگ نیست. استارتاپ‌ها و فین‌تک‌ها نیز نقش پررنگی در بازآفرینی این صنعت ایفا می‌کنند. شرکت‌های نوپایی مانندMiKargo247 وFlycovr در آمریکا، با تیم‌هایی کوچک و تکیه بر اپلیکیشن‌های دیجیتال، بیمه‌های حمل‌ونقل لحظه‌ای ارائه می‌کنند.
پلتفرمBreeze با استفاده از الگوریتم‌های تحلیل ریسک خودکار، صدور بیمه عمر و ناتوانی شغلی را در چند دقیقه ممکن کرده است. همچنین شرکتRedkik با همکاری غول‌های بیمه‌ای چون Munich Re، امکان ارائه بیمه بار در لحظه را فراهم کرده وParsyl با به‌کارگیری اینترنت اشیا و حسگرهای پیشرفته، بیمه زنجیره سرد را برای کالاهای حساس به دما متحول کرده است. این فناوری‌ها به بیمه‌گران امکان می‌دهد بر اساس داده‌های واقعی ریسک، نرخ‌گذاری کنند و در نتیجه هم منافع مشتری و هم پایداری مالی شرکت تأمین شود.
درس‌هایی برای صنعت بیمه ایران
مطالعه این تجربه‌ها نشان می‌دهد که آینده صنعت بیمه در گروی سه محور کلیدی نوآوری، دیجیتالی‌سازی و مهندسی ریسک است. هرچند در ایران نیز گام‌هایی در این مسیر برداشته شده، اما فاصله میان وضع موجود و سطح جهانی همچنان محسوس است. شرکت‌های بیمه ایرانی می‌توانند با بهره‌گیری از الگوریتم‌های قیمت‌گذاری پویا، ساده‌سازی فرآیندها، استفاده از داده‌های هوشمند و همکاری با استارتاپ‌ها، نه‌تنها بهره‌وری خود را افزایش دهند بلکه اعتماد عمومی و رضایت مشتریان را نیز ارتقا دهند.
همچنین شکل‌گیری پیوندهای تخصصی میان صنعت بیمه و سایر بخش‌های اقتصادی، به‌ویژه تجارت خارجی، می‌تواند آثار چشمگیری بر رشد اقتصادی کشور داشته باشد. اتصال برخط صنعت بیمه با ابزارهایی چون «اطلس تجارت ایران» و بهره‌گیری از هوش مصنوعی برای تحلیل داده‌های تجاری، زمینه‌ساز افزایش شفافیت، کاهش ریسک صادرات و تقویت تعاملات بین‌المللی خواهد بود.
ضرورت نوسازی بیمه در ایران
صنعت بیمه ایران در آستانه تحولی ساختاری قرار دارد. شرایط پیچیده اقتصادی و تشدید تحریم‌ها پس از فعال شدن مکانیزم ماشه، نیاز به بیمه‌های کارآمد، سریع و فناورمحور را دوچندان کرده است. توجه به نوآوری، تحلیل داده، فین‌تک‌های بیمه‌ای و مهندسی ریسک نه‌تنها توان رقابت در بازار داخلی و خارجی را افزایش می‌دهد، بلکه پایه‌گذار صنعتی مدرن، سودده و مقاوم در برابر بحران‌های اقتصادی خواهد بود.
در نهایت، تجربه جهانی نشان می‌دهد که بیمه زمانی می‌تواند نقش واقعی خود را در اقتصاد ایفا کند که از نگاه سنتی فاصله بگیرد و به بستری برای پیش‌بینی، پیشگیری و مدیریت هوشمند ریسک تبدیل شود. ایران نیز اگر خواهان حضور مؤثر در زنجیره جهانی خدمات بیمه و ترانزیت باشد، باید با نگاهی آینده‌نگر، فناوری و نوآوری را در قلب سیاست‌گذاری و راهبردهای صنعت بیمه خود قرار دهد.