گزارش «دامپروری ایران در گذار: از تولید مرتعمحور به تولید خوراکمحور» با اتکا به دادههای وزارت جهاد کشاورزی و FAO نشان میدهد که طی سالهای ۱۳۷۹ تا ۱۴۰۲ ساختار دامپروری کشور از یک مدل مبتنی بر افزایش تعداد دام به الگویی بهرهوریمحور و صنعتی تغییر مسیر داده است؛ روندی که موجب تقویت نقش گاو در تولید گوشت و شیر، کاهش سهم دام سبک در اقتصاد دامی و در عین حال تعمیق شکاف میان واحدهای صنعتی و دامداریهای خرد شده است.
این گزارش نشان میدهد که برخلاف بسیاری از کشورها که توسعه دامپروری را همچنان بر پایه افزایش تعداد دام پیش میبرند، در ایران جمعیت گاو طی بیش از دو دهه تقریباً ثابت مانده و جمعیت دام سبک نیز در شرایطی که در جهان بیش از ۳۴ درصد افزایش یافته، کاهش قابلتوجهی را تجربه کرده است. این تفاوت مسیر، بهطور مستقیم با محدودیتهای اکولوژیک ایران گره خورده است: مرتعهای تحلیلرفته، فشار آبی فزاینده و رشد هزینه نهادهها ادامه مدلهای سنتی افزایش تعداد دام را ناممکن کرده است.
با این وجود، ایران در همین دوره شاهد رشد تولید گوشت و شیر بوده است. این جهش نه حاصل رشد گلهها، بلکه ناشی از افزایش بهرهوری هر رأس، بهبود وزن لاشه، تمرکز تولید در واحدهای صنعتی، و گسترش دامهای اصیل و دورگ بوده است. همزمان، گاو به بازیگر اصلی در تأمین پروتئین و شیر کشور بدل شده و دام سبک، با وجود نقش اجتماعی و فرهنگیاش برای روستاییان و عشایر، جایگاه اقتصادی خود را از دست داده است.
گزارش هشدار میدهد که این موفقیت بهرهوریمحور، بهایی هم داشته است: وابستگی بیشتر به نهادههای وارداتی، تشدید فشار بر منابع طبیعی و ناتوانی دامداران کوچک در رقابت با واحدهای بزرگ صنعتی. جمعبندی این مطالعه تأکید میکند که سیاستگذاری آینده باید بر منطق «سازگاری دوگانه» بنا شود: ارتقای بهرهوری همراه با احیای مرتع و کاهش ریسک نهادهای، و بازطراحی جایگاه دام سبک همراه با توانمندسازی بهرهبرداران خرد. تنها در این صورت است که امنیت غذایی و تابآوری روستایی در افق بلندمدت حفظ میشود.
متن کامل گزارش «دامپروری ایران در گذار: از تولید مرتعمحور به تولید خوراکمحور» را اینجا بخوانید.