هفتاد و نهمین نشست شورای گفت‌وگوی دولت و بخش خصوصی به بررسی راه‌های رقابت‌پذیرتر کردن زنجیره ارزش صنایع پالایشی و پتروشیمی اختصاص پیدا کرد. در این جلسه، پدرام سلطانی، نایب‌رئیس اتاق ایران گزارشی از وضعیت پتروشیمی‌ها و صنایع پایین‌دستی این حوزه ارائه داد و پیشنهادهایی در راستای ایجاد ارزش‌افزوده بیشتر و در نتیجه افزایش درآمدهای صادراتی مطرح کرد.
وی با بیان اینکه صنایع بالادستی پتروشیمی‌ها سودآوری بالایی دارند، تشریح کرد: علی‌رغم این میزان سودآوری در صنایع بالادستی، همچنان صنایع پایین‌دستی با چالش جدی مواجه هستند و نتوانستند مسیر توسعه را بپیمایند. در واقع مزیت‌های کشور در این بخش به صنایع پایین‌دستی تسری پیدا نکرده است.
نایب‌رئیس اتاق ایران با تأکید بر این نکته که صنایع پایین‌دستی از ظرفیت بهینه تولید استفاده نمی‌کنند، گفت: با وجود اینکه ایران از مزیت وجود مواد اولیه در کشور برخوردار است، متأسفانه به دلیل انگیزه بالای صنایع بالادستی برای صادرات محصولات خود به جای تأمین داخل، باید خوراک خود را با بهای بیشتری تهیه کنند. از سوی دیگر این مواد اولیه پتروشیمی از کشور خارج شده و با قیمت کمتری نسبت به داخل فروخته می‌شود و در نهایت کالاهای تولید شده با بهای ارزان‌تری نسبت به کالایی که در داخل تولید شده است، به کشور برمی‌گردد. در نتیجه تولید داخل توان رقابت با کالای وارداتی را ندارد.
سلطانی خاطرنشان کرد: شکاف قیمتی که بین بورس و بازار آزاد در مورد محصولات پتروشیمی وجود دارد به خوبی نشان می‌دهد که در داخل یک اختلال جدی وجود دارد. طبق مطالعه انجام شده به طور متوسط 60 درصد قیمت تمام شده محصولات پایین‌دستی به مواد اولیه مربوط می‌شود. بنابراین برای کاهش بهای تمام شده کالا اولین چیزی که باید مدنظر قرار گیرد، کاهش بهای مواد اولیه است.
وی در بخش دیگری از سخنان خود به لزوم سرمایه‌گذاری در بخش پایین‌دستی به منظور ایجاد ارزش‌افزوده بیشتر و در نتیجه رشد صادرات محصولات با ارزش‌افزوده بالاتر اشاره و تأکید کرد: سهم بیشتر محصولات پتروشیمی که از کشور صادر می‌شود، جزو محصولات میانی بوده و با ورود تکنولوژی جدید و سرمایه‌گذاری می‌توان از مزیت وجود مواد اولیه در کشور استفاده و محصولات نهایی را در داخل، تولید کرد.
سلطانی همچنین یادآور شد: به ازای سرمایه‌گذاری در صنایع پایین‌دستی علاوه بر تولید محصولات نهایی می‌توان اشتغال ایجاد کرد.
نایب‌رئیس اتاق ایران در ادامه دلیل اصلی انگیزه بالای صنایع بالادستی پتروشیمی به صادرات را سیاست‌های مشوقانه صادرات دانست و گفت: زمانی که صنایع پتروشیمی شکل گرفتند، رویکرد اصلی دولت، توسعه صادرات بود. از طرفی هنوز صنایع پایین‌دستی به این شکل، وجود نداشتند. به‌تدریج که صنایع پایین‌دستی توسعه پیدا کردند، همچنان سیاست‌ها مانند گذشته باقی ماند و رشد صادرات جزو برنامه‌های اصلی صنایع بالادستی بود و هست.
نایب‌رئیس اتاق ایران برخی اقداماتی که از سوی بورس برای کنترل وضعیت این بازار انجام شد را در حد مسکن‌های موقتی توصیف کرد که شاید در کوتاه‌مدت مؤثر بود اما در طولانی‌مدت اثر خود را از دست داد و مجدد به شرایط قبل بازگشت.
سلطانی در بخش دیگری از سخنان خود تأکید کرد: اعتقاد بخش خصوصی این است که صنایع پایین‌دستی در حوزه‌های مختلف باید شکل بگیرد و این‌گونه زمینه رشد صادرات را مهیا کرد. زمان آن هم همین امروز است که تحریم‌های آمریکا صنایع پتروشیمی ما را هدف قرار داده است. امروز که مانع از صادرات این محصولات می‌شوند، می‌توانیم با استفاده از همین مواد در داخل کالاهایی را تولید کنیم که قابل عرضه در بازارهای جهانی هستند.
پیشنهادهای اتاق ایران برای حل مشکلات صنایع پایین‌دستی
در ادامه نایب‌رئیس اتاق ایران پیشنهادهای اتاق را ابنگونه مطرح کرد: لغو معافیت بر درآمد صادرات مواد اولیه پتروشیمی، پالایشی و فلزات پایه، توقف استرداد مالیات بر ارزش‌افزوده در صادرات مواد اولیه کلی با جزئی، بازنگری یا تعدیل نرخ خوراک یا سایر حقوق دولتی صنایع بزرگ برای جبران اثر هزینه دو بند قبل و در نظر گرفتن تخفیف‌های 15 تا 20 درصدی قیمت خوراک برای 3 تا 5 سال از زمان بهره‌برداری.
بورس ابزاری برای شفافیت و رقابت‌پذیری در بازار است
احمد مهدوی، دبیرکل انجمن کارفرمایی صنعت پتروشیمی در واکنش به آنچه در این گزارش مطرح شد، گفت: باید به این نکته هم توجه داشت که هنوز صنایع بالادستی پتروشیمی‌ها هم به نقطه مطلوب خود نرسیده‌اند و با اهداف سند چشم‌انداز فاصله دارند.
وی ادامه داد: همچنین دلیل رشدنیافتگی صنایع پایین‌دستی هم تنها تأمین خوراک آنها نیست. مجموعه‌ای از عوامل را باید مدنظر داشت. در هر صورت صنایع بالادستی و پایین‌دستی مکمل یکدیگر هستند و به هم نیاز دارند.
مهدوی نبود تکنولوژی لازم در صنایع پایین‌دستی برای استفاده از بخش قابل‌توجهی از محصولات پتروشیمی را دلیل اصلی صادرات این محصولات عنوان کرد و افزود: زمانی که استفاده از یک ماده در داخل توجیه ندارد و یا فناوری استفاده از آن را نداریم، تنها راه‌حل برای استفاده بهینه از آن صادرات است.
در همین رابطه شاپور محمدی، مدیرعامل سازمان بورس تأکید کرد: بورس کالا نه خریدار و نه فروشنده است و نه قیمت را تعیین نمی‌کند. بورس کالا فقط ابزاری است برای ایجاد شفافیت و رقابت در بازار.
وی از مقابله سرسختانه این نهاد در برابر تعیین سقف قیمت برای انواع محصولات قابل عرضه در بورس سخن گفت و ادامه داد: پایه اصلی بورس بر رقابتی بودن است. بنابراین هیچ‌گونه سقف قیمتی از سوی بورس تعیین نمی‌شود.
حمیدرضا فولادگر، رئیس کمیسیون ویژه حمایت از تولید در عین حال با اشاره به شرایط اقتصادی طی چند ماه گذشته و برخی مشکلاتی که در بازار ارز و در نتیجه تأمین مواد اولیه رخ داد، گفت: بپذیریم که در شرایط خاص با وجود قاعده‌های حاکم بر بورس، مجبور شدیم برای تنظیم بازار قیمت‌ها را برای بورس تعیین کنیم. این اقدام رقابت‌پذیری و آزادی قیمت‌ها بر اساس عرضه و تقاضا را مخدوش کرد.
در نهایت با توجه به انتقادهایی که در مورد پیشنهادهای مطرح شده وجود داشت، فرهاد دژپسند، وزیر اقتصاد و دارای پیشنهاد داد که اعضای شورا، نظرات خود را در مورد موضوع، ظرف یک هفته آینده به صورت مکتوب در اختیار دبیرخانه شورا قرار دهند و این نظرات در کارگروه‌های تخصصی بررسی شود و جمع‌بندی نهایی در نشست بعدی شورای گفت‌وگو مطرح شود.