تحریم‌های جدید، مشکل جدیدی به مشکلات صنعت پتروشیمی اضافه نمی‌کند

روز جمعه، هفدهم خردادماه دفتر کنترل دارایی‌های خارجی آمریکا تحریم‌های جدیدی را علیه بخش پتروشیمی ایران وضع کرده است. این تحریم‌ها به‌جز شرکت پتروشیمی خلیج‌فارس، شبکه‌ای از 39 شرکت تابعه و شرکت‌های عامل فروش ثبت‌شده در خارج از ایران را تحریم کرده است اما وزارت امور خارجه ایران این تحریم‌ها را «فریبکارانه، غیرواقعی و صرفاً برای جلب‌توجه افکار عمومی» دانست. بهزاد محمدی، مدیرعامل شرکت ملی صنایع پتروشیمی هم گفته است: «پتروشیمی صنعتی تحریم‌پذیر نیست.» محمدی با اشاره به اینکه فروش محصولات پتروشیمی شرایطی متفاوت از فروش نفت دارد گفته که «فروش محصولات این صنایع همچون نفت مبادی مشخص صادراتی و نفت‌کش‌های عظیم قابل‌ردیابی ندارد.»

فریبرز کریمیایی، قائم‌مقام دبیرکل انجمن صنفی کارفرمایی پتروشیمی ایران در گفت‌وگو با پایگاه خبری اتاق ایران درباره تحریم جدید پتروشیمی ایران معتقد است که تجارب گذشته می‌تواند راهی برای مسائل پیش روی ترسیم کند.

او می‌گوید: اول اینکه تحریم پتروشیمی ایران مسبوق به سابقه است و اقدام جدید وزارت خزانه‌داری آمریکا به‌عنوان یک تحریم کاملاً جدید و مجزا به حساب نمی‌آید. درواقع اولین بار پتروشیمی ایران در 19 خرداد سال 1389 با قطعنامه شورای امنیت تحریم شده است. بعد از آن 30 آبان ماه 1390 بود که با دستور اجرایی باراک اوباما محصولات پتروشیمی ایران تحریم شد؛ البته این‌ها تحریم‌ها در حوزه‌های متعدد سرمایه‌گذاری، نقل‌وانتقال مالی و تکنولوژی رخ داد و بار دیگر در فروردین و خرداد 1391 این تحریم‌ها تکرار شد و اوباما نهادهای مالی که با کل صنعت پتروشیمی ایران ارتباط دارد را تحریم کرده و این مختص یک هولدینگ نبوده است.

همچنین کنگره امریکا در سوم مرداد 1391 دانش تکنولوژی، تراکنش مالی، کشتی و حمل و بازاریابی این صنعت را تحریم کرده است. درواقع سخت‌ترین تحریم‌ها در طول سال‌های 1389 تا 1392 به صنعت پتروشیمی ایران تحمیل‌شده که بخشی از آن منشأ قطعنامه شورای امنیت را داشته است.

او ادامه می‌دهد: در آن سال‌ها این تحریم‌ها کار را دشوار کرد اما درنهایت شرکت‌های ما راه‌هایی پیدا کردند و دنیا هم به محصولات پتروشیمی ما نیازمند است؛ آرام‌آرام مسیر تغییر کرد و مشکلات اولیه درنتیجه تحریم جبران شد.

او ادامه می‌دهد: تنها زمانی که روند تحریم‌ها متوقف شد، دوره مذاکرات ایران به کشورهای 1+5 بود و درنهایت با امضای برجام تحریم‌ها متوقف شد و حجم صادرات ما به 22 میلیون تن رسید؛ اما همچنان در حوزه مبادلات مالی مشکلات جدی وجود داشت.

به گفت کریمیایی حتی در زمانی که تحریم‌های جدی علیه صنعت پتروشیمی ایران وضع‌شده بود، در نشست آلماتی که در سال 1392 برگزار شد عده‌ای از توقف تحریم‌ها سخن گفتند.

قائم‌مقام دبیرکل انجمن صنفی کارفرمایی پتروشیمی ایران معتقد است که تحریم پتروشیمی با تحریم نفت متفاوت است؛ در حوزه پتروشیمی با طیف 300 -400 محصول مواجهه هستیم و این صنعت تک کالایی نیست.

اگر یک تولیدکننده مهم محصولات پتروشیمی ایران تحریم شود، می‌بایست از محلی جبران شود ولی جبران این کمبودها مثل افزایش استخراج نفت نیست که در کوتاه‌مدت ممکن شود. تولید پتروشیمی نیاز به میلیاردها دلار سرمایه‌گذاری و زمان دارد.

او درباره رقبای ایران در منطقه می‌گوید: ایران همیشه در منطقه رقبایی در حوزه نفت و پتروشیمی داشته است؛ ولی این‌گونه نیست که انبار رقبا از کالای موردنیاز بازار پر باشد. شرکت‌های رقیب باید از آینده تحریم مطمئن شوند تا بتوانند در حوزه‌ای سرمایه‌گذاری کنند و این در عمل ممکن نیست.

او تأکید کرد: ماهیت تحریم پتروشیمی متفاوت از تحریم نفت است. با توجه به تجارت گذشته ایران در این صنعت، قدرت تحریم در عمل کم شده است. ما با تحریم‌هایی که منشأ سخت‌تری داشته مواجه بوده‌ایم.

جنگ روانی شروع شد

او ادامه می‌دهد: من معتقدم که این تحریم‌ها در راستای جنگ روانی است که دولت آمریکا شروع کرده است. بعضی از این شرکت‌ها در لیست 700 شرکت که در آبان ماه تحریم شد بوده، قرار داشت. البته نمی‌گویم این تحریم‌ها بی‌تأثیر است؛ ولی این روش‌ها نمی‌تواند برای دولت آمریکا موفقیت آمیز باشد. ما با تجارب گذشته از این مرحله عبور می‌کنیم و از دید من این تحریم جنبه روانی دارد تا عملیاتی.

به گفته قائم‌مقام دبیرکل انجمن صنفی کارفرمایی پتروشیمی ایران صنعت پتروشیمی ایران هیچ‌وقت از تحریم‌ها خلاصی نداشته است اما همیشه توانسته‌ایم صادرات داشته باشیم و ظرفیت تولید و صادراتی خود را افزایش دهیم. سال گذشته پتروشیمی کشور عملکرد قابل دفاعی داشته است. مسائل تحریمی کار را برای ما سخت‌تر می‌کند اما خیلی نمی‌تواند مؤثر باشد. مدتی قبل فلزات رنگی هم در ایران تحریم شد ولی آثار آن در چند روز اول بود و بعداً وضعیت عادی شد.

او معتقد است: آمریکا وارد مرحله جدیدی شده است؛ آن‌ها می‌خواهند هر بار یک حوزه و کالایی را تحریم کنند؛ اگرچه این‌ها یک بار هم قبلاً تحریم شده است. ما خیلی درگیر این جنگ روانی نخواهیم شد.

ظرفیت تولید چقدر است؟

ظرفیت تولید محصولات چقدر است؟ قائم‌مقام دبیرکل انجمن صنفی کارفرمایی پتروشیمی ایران در پاسخ می‌گوید: ظرفیت تولید پتروشیمی حدود 54 میلیون تن در سال است؛ اما باید توجه داشت که ظرفیت عملیاتی با  ظرفیت بالفعل تفاوت دارد اما این به معنی محصول قابل‌فروش نیست. بخش قابل‌توجهی از این ظرفیت محصول خوراک مجتمع پتروشیمی برای تولید محصول نهایی است.

 در برنامه ششم توسعه به ظرفیت 130 میلیون تنی اشاره‌شده است و کریمیایی دراین‌باره می‌گوید: ما فرصت‌های زیادی را در دوره برجام از دست دادیم زمانی که برای جذب سرمایه خارجی فرصت بود، ما درگیر مسائل دیگری بودیم. ما گاهی با خود تحریمی مواجه هستیم و بخش عمده‌ای از مشکلات ما به فضای کسب‌وکار و مسائل داخلی برمی‌گردد. ما نتوانستیم از آن فرصت بهره بگیریم.

او تأکید می‌کند: از سال گذشته بحث تحریم شدت گرفته و باید انتظارات درباره روند توسعه تغییر کند؛ اگرچه در طول دوران تحریم هم روند توسعه متوقف نشده است. بحث تأمین مالی یکی از مسائلی است که می‌توانیم درباره آن تأمل کنیم.

هلدینگ خلیج‌فارس و شرکت‌های تابعه چند درصد ظرفیت پتروشیمی را در اختیار دارد؟ قائم‌مقام دبیرکل انجمن صنفی کارفرمایی پتروشیمی ایران می‌گوید: 40 الی 45 درصد ظرفیت کشور را در اختیار این هولدینگ است، ولی این تحریم‌ها اصلاً چیز جدیدی نیست. در آبان ماه سال گذشته هم خیلی از این شرکت‌ها در لیست تحریم بوده‌اند و دوباره این لیست تکرار شده است.

باید به این نکته تأکید کرد که صنعت پتروشیمی با تحریم‌ها خودش را وفق داده است و در همه این سال‌ها ما هم صادرات را داشتیم و هم حجم تولید خود را افزایش داده‌ایم.

موضوعی کهنه

پرویز صحاف‌زاده، عضو انجمن صنفی کارآفرینی صنعت پتروشیمی ایران هم در گفت‌وگو با «پایگاه خبری اتاق ایران» تحریم‌های حوزه پتروشیمی را موضوع کهنه دانست. او گفت به نظر نمی‌رسد که این تحریم‌ها تأثیر چندانی در روند صادرات محصولات پتروشیمی داشته باشد.

به گفته صحافی‌زاده در یک سال گذشته، بعد از بازگشت تحریم‌ها علیه ایران وضعیت صنعت پتروشیمی و نحوه فروش آن عادی نبوده است. صادرکننده‌ها در این یک سال گذشته هم نتوانسته‌اند پول خود را از مسیرهای رسمی به کشور برگردانند. درواقع چند سال است که وضعیت صنعت پتروشیمی این‌گونه است و تحریم مشکل جدید این حوزه نیست.

به گفته صحاف‌زاده وزارت خزانه‌داری آمریکا بار دیگر به‌طور رسمی صنعت پتروشیمی ایران را در لیست تحریم‌ها قرار داد؛ البته هنوز هم مشخص نیست که روند صادرات با این تحریم‌ها به چه سمت و سویی برود. کره جنوبی، چین، ژاپن و هند مشتریان ایران بودند ولی از مبدأ اصلی خرید نمی‌کردند. الآن هم هیچ اتفاق جدیدی نیفتاده است. اما بازهم باید صبر کرد و دید که این تحریم چه تأثیری در روند اجرایی صادرات خواهد داشت.

بازار منطقه یک راه‌حل است

مهدی پورقاضی، عضو سابق هیات نمایندگان اتاق ایران و فعال اقتصادی حوزه صنعت پتروشیمی به پایگاه خبری اتاق ایران می‌گوید: تحریم‌های جدید کار صادرات مجتمع‌های پتروشیمی را سخت می‌کند البته این به معنای این نیست که صادرات به صفر می‌رسد، بلکه انتقال پول سخت‌تر و تعداد مشتریان کمتر می‌شود. او می‌گوید: شاید مشتریان محصولات پتروشیمی از کشورهای همسایه عراق و افغانستان محدود شود و عرضه محصولات در بازار داخلی بیشتر خواهد شد.