وقتی اوبر، غول همسفری آنلاین سیلیکون ولی، وارد بازارهای جنوب شرق آسیا شد، تلاش کرد که با ارائه بستنی رایگان به مشتریان، آنها را به استفاده از خدمات همسفری آنلاین خود ترغیب کند؛ تاکتیکی که اوبر پیش از این در بازارهای غربی نیز به کار گرفته بود.
شرکت سنگاپوری گرَب که از رقبای محلی اوبر در جنوب شرق آسیا به شمار می‌رود نیز به مشتریانی که از خدمات این شرکت استفاده می‌کنند، میوه‌ای به نام خارگیل (دوریان) ارائه می‌کند. این میوه استوایی اگرچه مورد پسند بسیاری از غربی‌ها واقع نمی‌شود، اما مردم کشورهایی مانند اندونزی، مالزی و تایلند علاقه شدیدی به آن دارند. پس از چندین سال رقابت سخت، سرانجام گرَب در سال 2018 توانست کسب‌وکار اوبر در جنوب شرق آسیا را خریداری کند و عملاً این شرکت را از این منطقه بیرون براند. این اتفاق یک درس بزرگ برای شرکت‌های غیربومی که می‌خواهند در جنوب شرق آسیا –که حدود 700 میلیون نفر جمعیت دارد- کسب‌وکاری راه‌اندازی کنند، به همراه داشت: خدمات دیجیتال مانند همسفری آنلاین و تحویل غذا در این منطقه تنها زمانی موفق خواهد بود که با شرایط محلی سازگار باشد.
سال گذشته صحنه استارتاپ‌های اینترنتی در جنوب شرق آسیا بسیار داغ بود. ارزش بازار استارتاپ سی (Sea) که نامش برگرفته از نام منطقه (South-East Asia) است و سهامش از سال 2017 در بورس نیویورک خرید و فروش می‌شود، با افزایشی 5 برابری به 125 میلیارد دلار رسید. مدیران شرکت همسفری آنلاین گرَب نیز اواسط آوریل امسال (اواخر فروردین‌ماه) اعلام کردند که این شرکت نیز قصد دارد در آینده سهام خود را از طریق یک شرکت واسطه‌ای در بورس نزدک نیویورک عرضه کند؛ ارزش این شرکت در حال حاضر حدود 40 میلیارد دلار برآورد می‌شود. شرکت اندونزیایی گوجک (Gojek) نیز که ارزش آن در حال حاضر بالغ بر 10 میلیارد دلار تخمین زده می‌شود، احتمالاً قبل از ورود به بورس نیویورک از طریق شرکت‌های واسطه‌ای، با یک شرکت تجارت الکترونیک اندونزیایی به نام توکوپدیا ادغام خواهد شد. توکوپدیا خود جزو شرکت‌های تک‌شاخ (شرکت‌های استارتاپی که ارزش بازارشان به یک میلیارد دلار رسیده است) به شمار می‌رود. ارزش استارتاپ‌های اینترنتی منطقه جنوب شرق آسیا حدود 200 میلیارد دلار برآورد می‌شود.
وال استریت سرانجام متوجه ظرفیت‌های عظیم کشورهای جنوب شرق آسیا شده است. این منطقه جمعیتی بیش از جمعیت اتحادیه اروپا یا آمریکای شمالی دارد و اقتصادش به سرعت در حال رشد است. در قلب این منطقه، کشور انگلیسی‌زبان سنگاپور قرار گرفته است که یکی قطب جهانی در حوزه مالی است و همه بانکداران، وکلا، مشاوران، مدیران و مبتکرانی که یک شرکت به آنها نیاز دارد، در آنجا به راحتی قابل دسترس هستند.
غول‌های فناوری آمریکا و چین حضور پراکنده و نامنظمی در کشورهای جنوب شرق آسیا داشته‌اند و چندان نتوانسته‌اند خود را با جغرافیای جزیره‌ای، جاده‌های پر دست‌انداز و انبوهی از افراد فاقد حساب بانکی در این منطقه وفق دهند. به جز تجربه ناموفق اوبر، شرکت چینی علی‌بابا نیز برای اداره کردن شرکت تجارت الکترونیک لازادا که در سال 2016 مالکیت آن را به دست گرفته است، دچار مشکلات زیادی بوده است. در مقابل، شرکت‌های محلی طی این سال‌ها موفق عمل کرده‌اند. البته آنها نیز در حین رشد خود با یک چالش دیگر مواجه می‌شوند؛ خوردن به سد یکدیگر!
شرکت‌های فناوری بومی در جنوب شرق آسیا، کارشان را در حوزه‌های جداگانه‌ای آغاز کردند. شرکت سی (Sea) ابتدا در حوزه بازی‌های کامپیوتری (گیمینگ) فعالیت می‌کرد. شرکت گرَب نیز در سال 2012 به عنوان یک شرکت ارائه‌دهنده تاکسی در مالزی وارد عرصه کسب‌وکار شد. شرکت گوجک که زمانی نامش اوجک بود نیز در شهر جاکارتا به صاحبان موتورسیکلت‌های گازی گوشی تلفن همراه قرض می‌داد تا آنها بتوانند با هماهنگی این شرکت و با تردد راحت‌تر در خیابان‌های پرترافیک پایتخت اندونزی کالاهای مورد نیاز مصرف‌کنندگان را به دستشان برسانند. شرکت تجارت الکترونیک توکوپدیا نیز در ابتدا یک بازار اینترنتی کوچک بود.
همه این شرکت‌ها طی سال‌های اخیر گسترش یافته و به اپلکیشن‌های قدرتمندی تبدیل شده‌اند که می‌توانند با علی‌بابا و تنسنت، بزرگترین شرکت‌های اینترنتی چین، رقابت کنند. گرَب اکنون در 8 کشور فعال است و علاوه بر خدمات همسفری آنلاین، خدمات دیگری مانند تحویل غذا، پرداخت‌های موبایلی،بیمه، سرمایه‌گذاری و مشاوره سلامت نیز ارائه می‌کند. این شرکت که سال گذشته ارائه خدمات شرکتی همچون کشف کلاه‌برداری، نقشه‌ها و تبلیغات دیجیتال را آغاز کرد، امسال قصد دارد روند تأسیس یک بانک تمام دیجیتال را در سنگاپور شروع کند. تان هوی لینگ، از بنیانگذاران شرکت گرَب، می‌گوید که این شرکت ترکیبی از اوبر، دور دَش [یک اپلیکیشن تحویل غذا در آمریکا] و اَنت [شرکت فناوری مالی وابسته به علی‌بابا] است. شرکت گوجک که خدماتی مشابه با شرکت گرَب ارائه می‌کند، سال گذشته بخش قابل‌توجهی از سهام یک بانک اندونزیایی را خریداری کرد. کوین الووی، مدیرعامل شرکت گوجک، نیز می‌گوید شباهت‌هایی بین این شرکت و سوپر اپلیکیشن‌های چینی می‌بیند. وی می‌گوید: «ما به‌نوعی همه خدماتی که همه این شرکت‌ها ارائه می‌کنند را در مقیاس بسیار کوچکتر ارائه می‌کنیم.»
شرکت‌های گرَب، گوجک و دیگر شرکت‌های بومی جنوب شرق آسیا همچنان‌که به رشد خود ادامه می‌دهند، باید آمادگی مواجه شدن با برخی از مشکلاتی که گریبان شرکت‌های خارجی فعال در بازارهای این منطقه را گرفتند، داشته باشند. تا زمانی که جاده‌ها، خطوط مواصلاتی و شبکه‌های مخابراتی بهبود پیدا نکنند، دسترسی به مصرف‌کنندگان برای بسیاری از شرکت‌ها هزینه‌بر خواهد بود و این معضل مانع سودآوری آنها خواهد شد. حمل‌ونقل و تحویل بسته‌های خریداری شده از طریق اینترنت به 6000 جزیره مسکونی اندونزی تفاوت بسیار زیادی با تجارت الکترونیک در چین که از زیرساخت‌هایی در کلاس جهانی برخوردار است، دارد. مسئله دیگر این است که بخش زیادی از جمعیت کشورهای جنوب شرق آسیا حتی در سال‌های آتی نیز فقیر باقی خواهند ماند و منابع چندانی برای خرید یا سرمایه‌گذاری اینترنتی در اختیار نخواهند داشت.
حتی اگر پیشتازان عرصه دیجیتال در جنوب شرق آسیا بتوانند از این موانع عبور کنند، باز هم با چالش دیگری مواجه خواهند شد. از آنجا که تنوع خدمات این شرکت‌ها در حال رشد است، همپوشانی خدمات آنها با یکدیگر در آینده اجتناب‌ناپذیر به نظر می‌رسد. شرکت‌های گرَب و گوجک همین حالا هم در حوزه‌های مختلف از خدمات جابجایی مسافر گرفته تا خدمات مالی دیجیتال با یکدیگر رقابت دارند. در اندونزی که با اختلاف بسیار زیادی بزرگترین بازار جنوب شرق آسیا به شمار می‌رود، این دو شرکت هزینه زیادی برای رقابت با یکدیگر صرف می‌کنند و این هزینه‌ها برای هیچ‌یک از آنها منجر به سود نشده است. زیان عملیاتی شرکت گرَب در سال 2020 اگرچه نسبت به سال 2019 کاهش یافت، اما رقم آن به 800 میلیون دلار می‌رسید.
البته بالا بودن نرخ رشد درآمد این شرکت‌ها باعث می‌شود که سرمایه‌گذاران برای سودآور شدن آنها صبر کنند. درآمد شرکت سی در سال گذشته به لطف کسب‌وکار پررونق بازی‌های کامپیوتری این شرکت 101 درصد نسبت به سال 2019 رشد کرد. شرکت گرَب نیز به سرمایه‌گذاران گفته است که انتظار دارد تا سال 2023 به نقطه سربه‌سر برسد. مدیرعامل شرکت گوجک معتقد است که در بازارهای جنوب شرق آسیا فضای کافی برای موفقیت چندین شرکت وجود دارد. وی تأکید می‌کند: «به نظر من این بازاری نیست که فقط یک شرکت در آن برنده باشد و همه‌چیز را از آن خود کند.»
در این میان، برخی سرمایه‌گذاران خارجی برای توجیه علت رسیدن ارزش این شرکت‌های استارتاپی به ارقام نجومی کنونی، مسائل دیگری را مد نظر دارند. از سال 2015 سرمایه‌گذاران خطرپذیر، غول‌های فناوری (از جمله علی‌بابا، تنسنت، گوگل و سافت‌بانک) و شرکت‌های سرمایه‌گذاری قدیمی بورس نیویورک مجموعاً 26 میلیارد دلار از سرمایه‌های خود را روانه استارتاپ‌های اینترنتی کشورهای جنوب شرق آسیا کرده‌اند.
شاید برخی از این سرمایه‌گذاری‌ها به نتایج تلخی ختم شود؛ اما با توجه به ظرفیت‌های منطقه، انتظار می‌رود که بیشتر آنها نتایجی به شیرینی یک خارگیل رسیده داشته باشند!